ÖZBEK TÜRKÇESİNDE YER ALAN “NAFAQAT” YAPISININ TÜRKİYE TÜRKÇESİNE AKTARIMI

Türk Lehçelerinden Güney-Doğu grubunun bir üyesi olarak bilinenÖzbek Türkçesinde sıklıkla kullanılan “nafaqat” edatı Özbekçe sözlüklerdeTürkçe karşılık olarak “yalnızca, sadece” gibi bir anlamı karşılamaktadır.Ancak söz konusu yapının geçtiği cümleler incelendiğinde bu yapının karşıtlama işlevinde kullanıldığı, olumsuzluk edatı “değil” ifadesinin ve ikincicümlede “aynı zamanda” gibi cümle başı edatının da anlam bütünlüğünü sağlamak açısından kullanılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Özbek Türkçesigramerlerinde oluşturduğu unsurlar açısında “yuklama (son çekim edatı)”olarak ifade edilen bu yapı, Türkiye’de yapılan Özbek Türkçesi gramerlerinde yer almamaktadır. Oysa taşıdığı anlam itibariyle dil bilgisel bir görev üstlendiği açıktır. Bu makalede “nafaqat” edatının yapısını oluşturan unsurlarınait oldukları dilde kullanımları, tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde geçen şekilleri, ulaşılan örneklerden yola çıkılarak bu yapının geçtiği ifadelerin aktarımları verilmiş ve söz konusu yapının karşıtlama işleviyle kullanılan birleşikbir edat olduğu dikkatlere sunulmuştur.

Transfer of The Structure “Nafaqat” in The Uzbek Turkish to Turkish

“Nafaqat”, which is frequently used in the Uzbek Turkish language known as a member of the South-East group of Turkish dialects, means "only, just" in Turkish in various Uzbek dictionaries. However, when examining the sentences of this construction, it turns out that this structure is used in the function of the opposition, the expression "not" and in the second sentence, headings such as the "even, at the same time" must also be used in order to ensure the integrity of the meaning. This structure expressed in Uzbek Turkish grammar as "yuklama" is included in the Uzbek Turkish grammar in Turkey. However, it is obvious that it undertakes a grammatical task in the meaning it has. In this article, the use of "nafaqat" prepositions on the basis of their constituent elements, their uses in historical and contemporary Turkish dialects, from the examples reached, the transfers of the expressions passed by this structure are given and that this structure is a unified preposition which is used with the function of opposition is presented to the attention.

PDF

___

Abdullayeva, Oqila Xolmo‘minovna. (2014). Yordamchi So‘zlarning SubstansialPragmatik Xususiyati. Toshkent: Mirzo Ulug‘bek Nomidagi O‘zbekiston Milliy Universiteti.
Akdağ, Hasan. (1981). Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Kitabevi.
Atay, Ayten. (2014). Çağatay Türkçesinde Edatlar. Konya: Çizgi Kitabevi.
Boboyorov, M. (2014). “Historical Developments of Museums in Uzbekistan (Özbekistan’da Müzelerin Tarihsel Gelişimi)”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, S. 2 (Temmuz–Aralık), s. 341-348.
Bo’ronov, To’rabek. (2014). Dunyoning Ishlari Turli va Qiziq (To’rtliklar), Urganch: Xorazm Nashriyoti.
Değirmençay, Veyis. (2017). Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü. İstanbul: Kurtuba Kitab.
Deny, Jean. (2012). Türk Dil Bilgisi. Ali Ulvi Elöve (Çev.), Ahmet Tezer (Haz.). İstanbul: Kabalcı.
Doğan, Levent. (2016). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. İstanbul: Paradigma Akademi.
Efendioğlu, Süleyman. (2006). Cümle Menşeli Edatlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:31, s. 193-207.
Efendioğlu, Süleyman. (2007). Edatların Sınıflandırılması. Erciyes Dergisi, Yıl: 30, Sayı: 353, s. 27-29.
Әhmәdzәdә, Ә. (vd.). (2010). Azәrbaycan Dili. Bakı: Abituriyent.
Jalilov, S. (2012). O‘zbek Tilining Tarixiy Grammatikasi Fani Bo‘yicha O‘quv Metodtik Majmua. Nukus: O‘zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi Ajiniyoz Nomidagi Nukus Davlat Pedagogika Instituti, Filologiya Fakulteti.
Mahkamov, Ne’mat, Ermatov, Ihtiyar. (2013). Tilshunoslik Terminlarining Izohli Lug’ati. Toshkent: Fan Nashriyoti.
Medveliyev, A., Mahkemov, N., vd. (2006). O’zbek Tilining Izohlı Lug’ati (5 Jild). Toshkent: O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Ali Sher Navoiy Nomidagi Til va Adabiyot Instituti.
Mirvaliyev, Sobir. (1993). O’zbek Adiblari. Toshkent: Fan Nashriyoti.
Nazarova, S. (2014). «Hozirgi O`zbek Adabiy Tili (Sintaksis)» Fanidan Ма’ruza Matnlari. Buxoro: O`zbekiston Respublikasi Оliy va O`rta Махsus Та’lim Vazirligi Buхоrо Dаvlat Universiteti.
Ne’matov, H.F., Sayfullayeva, R., vd. (2008). Zamonaviy O’zbek Tili: Morfologiya. Toshkent: Mumtox So’z. Shobdurahmonov, SH, Asqarova, M., Hojiyev, A., Rasulov, İ.. (1980). Hozirgi O’zbek Adabiy Tili, I. Qism. Toshkent: O’qituvchi.
Yaman, Ertuğrul. (2005). Özbek Türkçesinde Edatlar (Kaynakları, Ses ve Şekil Özellikleri). Ankara: Gazi Kitabevi.
Yıldırım, Hüseyin. (2012). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
İnt. 1: http://hozir.org/ozbekiston-respublikasi-oliy-va-orta-maxsus-talimvazirligimi-v2.html?page=5 (Erişim tarihi: 01.05.2018)
İnt. 2: http://hordiq.uz/2018/03/03/yalpiz-nafaqat-shifobaxsh-balki-omad-boylikbaxt-keltiruvchi-joduli-usimlik-ekan/ (13.03.2018)
İnt. 3: https://kun.uz/news/2018/01/17/savkat-mirzieev-islom-karimovni-ezozlasnafakat-vazifamiz-balki-mukaddas-insonij-burcimizdir (13.03.2017)
İnt. 4: http://www.uzlidep.uz/news-of-uzbekistan/1183 (13.03.2017)
İnt. 5: http://www.bbc.com/uzbek/uzbekistan/2011/03/110318_uzbek_internet (13.03.2017)
İnt. 6: https://sputniknews-uz.com/analytics/20180215/7516552.html (13.03.2017)
İnt.7:http://parliament.gov.uz/upload/iblock/663/hcitiwqqxlan%20kemslyyjmdjvktal xqlestxbqo-rozsbkwnchmbrz.pdf (13.03.2017).
İnt. 8: http://www.trt.net.tr/uzbek/dunyo (2018/03/01/)
İnt. 9: https://kun.uz/uz/news(2018/01/17)