CEMÂL HALVETÎ’NİN BİLİNMEYEN BİR MESNEVİSİ ESRÂR-I GARÎBE

XIII. yüzyıldan sonra Anadolu’da Türk diliyle kaleme alınan edebieserler arasında dini, tasavvufi, ahlaki muhtevalı olanlar geniş bir birikimoluşturmaktadır. Özellikle XV. yüzyılda, müstakil olarak bu amaçla kalemealınmış pek çok mesnevi bulunmaktadır. İstanbul’daki ilk Halvetî büyüklerinden biri olan Cemâl Halvetî (Çelebi Halîfe)’nin, Cevâhirü’l-Kulûb, Beyânı Çengnâme, Risâle-i Teşrihiyye, Risâle-i Fakriyye ve Risâle-i Sûfiyye isimlimesnevileri bu grupta değerlendirilebilecek eserlerdendir. Cemâl Halvetî’ninhayatı ve eserleri hakkında bilgi veren biyografik kaynaklar ve söz konusumesnevileri üzerine yapılan akademik çalışmalar, şairin bu eserleri haricindede eserleri olabileceği yönünde görüş birliği içindedir.Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, 37 Hk 145/1 arşiv numarasında kayıtlı mecmuada Esrâr-ı Garîbe ve Ebrâr-ı Garîbe isimli iki mesnevi bulunmaktadır. Bu mesnevilerden müellif hattı olduğunu düşündüğümüz ilk metnin hatime bölümünde şair, mahlasını Dervîş, Halvetî ve Cemâlî olarak belirttikten sonra eserinin adını Esrâr-ı Garîbe koyduğunu ve bu eserin tamamlanmasıyla Ebrâr-ı Garîbe isimli esere başlayacağını bildirmektedir. Esrâr-ıGarîbe H. 889/ M. 1484 tarihinde İstanbul’da kaleme alınmıştır. Müellifkaydı, telif tarihi, eserin telif edildiği şehir vd. referanslar elimizdeki eserinCemâl Halvetî’ye ait olabileceğini düşündürmektedir. Esrâr-ı Garîbe mesnevisi, Cemâl Halveti’nin akademik bir çalışmayla yayınlanan diğer mesnevileri ile üslup, dili ve vezni kullanma tekniği, konu ve anlatım yöntemleri itibariyle benzer özellikler göstermektedir. Bütün bu bulgular, Esrâr-ı Garîbemesnevisinin Cemâl Halvetî’nin bilinmeyen bir mesnevisi olduğu sonucunuortaya çıkarmaktadır.Bu çalışmada, Cemâl Halvetî’nin hayatı ve eserleri hakkından bilgiverildikten sonra, varlığı ilk kez bu çalışmada ortaya konulan, etvâr-ı seba(nefsin makamları) konulu Esrâr-ı Garîbe mesnevisinin tanıtımı ve genel birdeğerlendirmesi yapılacaktır.

An Unknown Mesnevi of Cemâl Halvetî: Esrâr-ı Garîbe

Among the literary works written in the Turkish language in Anatolia after the 13th century, religious, mystical and moral contents constitute a vast accumulation. Especially in the 15th century, there are many mesnevis that are written separately for this purpose. One of the first Halvetian elders in Istanbul, Cemal Halveti’s (Çelebi Halîfe) Cevâhirü isiml-Kulûb, Beyân-ı Çengnâme, Risâle-i Teşrihiyye, Risâle-i Fakriyye and Risâle-i Sûfiyye are the works of this group. Biographical sources giving information about the life and works of Cemal Halvetî and the academic studies on these mesnevis are in agreement that the poet may have works other than these works. There are two mesnevis named Esrâr-ı Garîbe and Ebrâr-ı Garîbe in the magazine which is registered in Kastamonu Public Library, with 37 Hk 145/1 archive number. The first text which we think is the author line from these mesnevis is that the poet, in the epilogue section, puts his name as Dervîş, Halvetî and Cemâlî, and says that Esrâr-ı Garîbe puts the name of his work and he will start the work named Ebrâr-ı Garîbe upon completion of this work. Esrâr-ı Garîbe was written in Istanbul in 889 according to Mohammedan Calendar and 1484 AD. The author's record, the history of copyright, the city where the work was published, and the references suggest that the work we had could belong to Cemal Halveti. Esrâr-ı Garîbe mesnevi, Cemal Halveti'nın published an academic work with other mesnevi style, language and technique of using the teller, and methods of narration show similar features. All these findings reveal that the Esrâr-ı Garîbe mesnevi is an unknown mesnevi of Cemal Halveti. In this study, after giving information about the life and works of Cemal Halvetî, the presentation of Esrâr-ı Garîbe mesnevi on etvâr-ı seba (authority of the soul), which was revealed for the first time in this study, and a general evaluation will be made.

PDF

___

Alptekin Sarıoğlu, Leyla. (2013). Cemâl-i Halvetî’nin Tasavvufî Mesnevîleri. SBE Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Bursalı Mehmet Tahir. (2009). Osmanlı Müellifleri. Ankara: .Bizim Büro Basımevi.
Cunbur, Müjgan. (1994). “Çelebi Halife Cemâl-i Halvetî Hayatı ve Eserleri”, Aksaray ve Cemâleddin-i Aksarayî Sempozyumu. 22-23-24 Ekim 1993, İstanbul: Aksarâyî Vakfı Yayınları.
Çakmak, Muharrem. (2000). Cemâl-i Halvetî, Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Düşüncesi ve Cemâliyye Kolu, , SBE Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Çelebioğlu, Amil. (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. YY’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Gültekin, Ahmet Nezih. (2001). Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Hâdikâtü’l-Cevâmî. İstanbul: İşaret Yayınları.
Ergun, Saadettin Nüzhet. (1936). Türk Şairleri, 3. C.
Eyice, Semavi. (2002). “Koca Mustafa Camii ve Külliyesi”, DİA, C.26, İstanbul.
Horata, Osman. (2013). “Cemâli, Bâyezid”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, (erişim tarihi: 16. 10. 2018).
Kara, Mustafa. (2014). Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Sır Yayınları,
Kartal, Ahmet. (2014). Doğunun Uzun Hikayesi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
Küçükdağ, Yûsuf. (1995). II. Bâyezid, Yavuz ve Kânunî Devirlerinde Cemâlî Ailesi. İstanbul: Aksarayî Vakfı Yayınları.
Levend, Agah Sırrı. (1963). “Ümmet Çağında Ahlak Kitaplarımız”. TDAY Belleten, S. 11.
Levend, Agâh Sırrı. (1972). “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”. TDAY Belleten S. 20.
Mehmet, Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî, 3. C., (Haz. Nuri Akbayır), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Özcan, Abdulkadir. (1989). Mecdî Mehmet Efendi, Hâdikâtü’ş-şakâik. İstanbul: Çağrı Yayınları,
Öngören, Reşat. (2011). “Tasavvuf”. DİA, C. 40, İstanbul.
Tayşi, Mehmet Serhan. (1993). “Cemâl-i Halvetî”. DİA, C.7, İstanbul.
Tayşi, Mehmet Seyhan. (1993). Mahmud Cemâleddin el-Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye ez Lemezât-ı Ulviyye. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
Timurtaş, Faruk Kadri. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Kapı Yayınları.
Uludağ, Süleyman. (1997). “Halvetiyye”. DİA, C. 15, İstanbul.
Uludağ, Süleyman; Kara, Mustafa. (1998). Lamiî Çelebi, Abdurrahman Câmî, Nefahâtü’l-Üns Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Marifet Yayınları.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Tarihi. 2. C. İstanbul: TTK Yayınları.
Ünver, İsmail. (1986). “Mesnevi”. Türk Dili Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Ankara.
Vicdânî, Sadık. (1338-1340). Tomâr-ı Turûk-ı Âliye. İstanbul: Dârü’l-Hilâfetü’lÂliye Matbaası.
Yeniterzi, Emine. (2007). “Anadolu Türk Edebiyatında Ahlaki Mesneviler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 5, S. 10.
Yûsuf b. Yakub. (1290). Menâkıb-ı Şerîf ve Tarikatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarîkat-i Âliyye-i Halvetiyye. İstanbul.
http://kuran.diyanet.gov.tr. (erişim tarihi: 22. 09. 2018).
http://www.yazmalar.gov.tr, (erişim tarihi: 05. 09. 2018).