Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak: “Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası”

Osmanlı Arşivleri ve Osmanlıca basılı eserler, ülkemiz coğrafyacılarının araştırmalarından genellikle unutulmuş ve ihmal edilmiştir. Bunlar arasında 1920 yılında kurulan TBMM Hükümeti, Sağlık Bakanlığınca hazırlanan "Türkiye'nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası" adı verilen bir dizi kitap çok özel bir öneme sahiptir. İlki 1922 yılında ve sonuncusu 1938 yılında basılan 19 kitaptan olu¬şan bu dizi, hem adı hem de içeriği bakımından özellikle coğrafyacılar için çok kıymetli bir kaynak durumundadır. Daha milli mücadelenin devam ettiği o dönemde Türkiye'nin sağlık ve toplumsal coğrafyası gibi çok önemli konuları içermesi yanında, anket - monografi metodlarıyla ve araştırmanın bizzat yerinde yapılmasıyla da oldukça ilerici bir çalışmadır. Dizideki kitaplar bazı farklılıklara rağmen genelde altı kısımda ele alınmıştır. Bilhassa ilk dört kısımda işlenen konular, bugün coğrafyacıların yaptığı monografik çalışmalara benzerliğiyle dikkati çeker. Cumhuriyetin ilanından önce hükümetçe yaptırılan bu çalışma ile, ülkenin potansiyel ve sorunlarını belirlemek yoluyla bir durum tespiti yaptırılarak, sonraki politikalara yön verilmek hedeflenmiştir. Bu kitaplarda ele alınan konular sadece coğrafyacılar için değil tıp, halk bilimi ve tarihçiler için de önemli bir kaynak olup, özellikle ilk basılanların içerdiği bilgilerin milli mücadele dönemine ait olması dizinin önemini bir kat daha artırmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Milli Mücadele, Türkiye, Coğrafya, TBMM Hükümeti, Türkiye'nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası

First-hand archival materials and published in Ottoman Turkish of the greatest significance, are often overlooked by Turkish geographers. Among them, the Medical and Social Geography of Turkey series published by the Turkish Ministry of Health has a special importance. Each of the nineteen books in this unique series, first of which was published in 1922 and the last in 1938, is a remarkable source of research, bringing together survey data, monographic information and field studies. The importance of this series is also due to its demographic estimates and its content that deals with various aspects of the period in which the Turkish Nationalist struggle for Salvation was continuing. Almost every book in the series consists of 6 chapters. Specifically, 4 out of 6 dwell on themes which have a great number of similarities vvith those in monographs vvritten by the geographers of today. The series was produced by the government of the Grand National Assembley a year before the foundation of the Turkish Republic in order to introduce Turkish geographers to the natural resources and problems of their contry and to provide them a basis on which to make their future policy choices. This series gives not only the geographers but also those who study history, folklore and medicine the oppotunity to examine a selection of books which show how Turkeyls location and naturel resources may contribute directly to many of its important historic events. It is invaluable since its topics, especially those in the first book, lay the emphasis on the period vvithin which Turkey experienced many events and developments of considerable significance and vvithin which the became a republic.

Keywords:

Turkish geographers, Medical Geography of Turkey, Social Geography of Turkey, Turkish Republic, Monagraphic information,

PDF

___

Coğrafyada bilgi sağlama kaynaklan hakkında bknz: H. Doğanay, Coğrafyada Metodoloji, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1993, s. 35 vd. O. Gümüşçü. XVI. Yüzyd Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus., A.Ü. S.B.E. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1997. H. S. Selen, "Paşaeli Şarki Trakya'nın Coğrafyası ve İktisadi Tarihine Dair' Notlar", Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C. 1, İstanbul, 1931, s. 90,91,dipnot 1. C. A. Alagöz, "Türkiye'de Yaylacılık Araştırmaları'', A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 1, Ankara 1993, s. 1-51. S. Tıak, Türkiye'ye Ait Coğrafi Eserler Genel Bibliyografyası, D.T.C.F. Yayınları, Ankara 1942, ilgili yerler. Mesela, M. S. Özeğe, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Katoloğu, İstanbul 1977, s. 1936-1938. S. Eyice, "Rum Harfleri ile Türkçe (Karamanlıca) bir Nevşehir Salnamesi (Yıllığı)", İ.O. İktisat Fakültesi, Fmdıkoğlu Armağanı, İstanbul 1977, s. 79. M. S. Koz, bu dizi hakkındaki bilgiyi ilk defa 6-11 Mayıs 1991 tarihlerinde yapılan IV. Mil-letlerarası Türk Halk Kültürü Kongresinde bildiri olarak sunmuştur. M. S. Koz., IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Bildiri Özetleri, 1991, s. 36,37 ve daha sonra M. S. Koz. "Türk Halk Kültürünün Unutulmuş Kaynaklarından Biri : "Türkiye'nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası", IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, C. I, Ankara 1992, s. 37-58. K. Toygar, "Az Tanınan Bir Kaynak Türkiye'nin Sıhhi İçtimai Coğrafyası Ankara Vilayeti", Dr. Hadiye Tuncer'e Armağan, Ankara 1999, s. 137-147. M. S. Koz. Türkiye'nin Sıhhi-i içtimai Coğrafyası Çatalca Vilayeti, Çatalca Belediyesi Yayınları, İstanbul 1991. Z. Kars. Kayseri Sancağı 1922, Kayseri Ticaret Odası Yayınları, Kayseri 1995. Bunlara ilave olarak Kamil Toygar, makalesinde bir arkadaşı ile birlikte Ankara Vilayeti'ni sadeleştirerek ya¬yıma hazırladığını bildirmektedir. B. Z. Avşar. 1991. Bir Muhalifin Portresi: Dr. Rıza Nur. Belgesel Kitaplar, İstanbul 1991. T. Güratı, Osmanlı Devleti'nin İlk İstatistik Yıllığı 1897, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 1997, s. 95, 96. H. Doğanay, a.g.e., 1993, s. 5. Z. Kars, a.g.e., 1995, s. I. M. S. Koz, eğer dizgi hatası olmamışsa bu çalışmayı 64 sayfa olarak belirtmiştir, bkıız: M. S. Koz. a.g.e., 1999, s. 47., H. Tahsin, Sivas Vilayeti, Hilal Matbaası, İstanbul 1932.
Ş. Meral, Tokat Vilayeti, Hapishane Matbaası, Ankara 1938, s. 160-163. O. Gümüşçü, Boğazkale İlçesi (Çorum) Coğrafyası., A.Ü. S.B.E. Ba¬sılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994. Nazmi, Konya Vilayeti, Öğiid Matbaası, Ankara 1922, s. 6, 7. Muslıhiddin Safved, a.g.e., 1922, s. 112.
Esad, Muğla (Menteşe) Sancağı, Öğiid Matbaası, Ankara 1922, s. 45. Esad, a.g.e., 1922, s. 26,27. Şefik Arif, Urfa Vilayeti, Kağıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi, İstanbul 1925, s. 14-17. Ahnıed Haindi, Kırkkilise (Kırklareli) Vilayeti, Kağıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi, İstanbul 1925, s. 14. Hıfzı Nuri, Kayseri Sancağı, Öğiid Matbaası, Ankara 1922, s. 20. Mııslıhiddin Safved, a.g.e., 1925, s. 113. Nazıııi, adı geçen eserde Konya için, 1922, s. 9-17, Beyşehir için, s. 145-147'ye bakınız. Muslıhiddin Safved, a.g.e, 1925, s. 74, 75. Mehmed Said, Sinob Sancağı, Öğüd Matbaası, Ankara 1922, s. 21-22. Fahri Cemal, a.g.c., 1925, s. 7. Hıfzı Nuri, a.g.e., 1922, s. 36,37. Nazmi, a.g.e., 1922, s. 76. Esad, a.g.e., 1922, s. 28-39. Muslıhiddin Safved, a.g.e., 1925, s. 118, 119. Mehmed Said, a.g.e., 1922, s. 18. Mehmed Said, a.g.e., 1922, s. 19. Muslıhiddin Safved, a.g.e., 1925, s. 71. Hıfzı Nuri, a.g.e., 1922, s. 24. Mehmed Said, a.g.e., 1922, s. 30. Hayri, a.g.e., 1922, s. 52. Fahri Cemal,a.g.e., 1925, s. 12. Hayıi, a.g.e., 1922, s. 49. M. S. Koz. a.g.e., 1992, s. 37-49. Kitapta bu rakam baskı hatası ile olsa gerek üç olarak verilmiştir. Bknz: İbrahim Edhem, Ba- yezid Vilayeti, Kağıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi 1925, İstanbul, s. 8. İbrahim Edhem, a.g.e., 1925, s. 8. Şefik Arif, a.g.e., ekteki harita. İbrahim İsmail, a.g.e., s. 29. Mehmed Said, a..g.e., s. 8. Mehmed Said, a.g.e., s. 14.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi