Milli Mücadele Dönemi Türkiye-İslam Ülkeleri Münasebetleri

Bilindiği üzere Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Anadolu topraklarının galip devletler tarafından işgali söz konusu olmuştur. Bu gelişme üzerine Mustafa Kemal Paşa liderliğinde Anadolu'da kurtuluş mücadelesine başlanmıştır.. Çeşitli araştırmacılar tarafından Anadolu'da başlatılmış olan Milli Mücadele hareketi askeri, iktisadi, sosyal ve sair yönlerden inceleme konusu yapılmıştır. Bu dönemde gerek Mustafa Kemal ve gerekse diğer Ortadoğu halkları ve hükümetlerinin zaman zaman birlikte hareket ettikleri görülür. Bu müşterek hareketin muayyen sebepleri mevcuttur. Türk - Arap halkları ve hükümetlerinin Birinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa devletlerinin işgaline maruz kalmaları; yine Avrupa devletleri tarafından savaş öncesinde Arap halklarına bağımsızlık vaatlerinde bulunulmasına rağmen savaş sonrası bu vaatlere tamamıyla muhalif bir politikanın takip edilmesi ve bağımsızlık yerine işgallerde bulunulması; özellikle Birinci Dünya Savaşı nihayetinde ve antlaşmalar arifesinde Müslümaan cemiyet ve temsilcilerinin İngiltere nezdinde Türkiye'nin istikbalini sorgulama girişimleri içerisinde olmaları Mustafa Kemal'i bu ülke veya bu ülkelerdeki gruplarla temas kurmaya, onlarla işbirliği içerisnde olmaya ve ittifak yapmaya veya yardımlarını elde etmeye itmiştir. Dolayısıyla da bu ve benzeri gelişmeler iki taraf arasında yakınlaşmayı artıran muayyen sebepler olmuştur. İslam aleminin içinde bulunduğu bu durum ve bağımsızlığa kavuşma arzusu, kaçınılmaz olarak kendilerini dayanışmayaa sevk etmiş, batı hakimiyet ve işgaline karşı îslam milletleri arasında haklı bir tesanüt ve it¬tihat doğmuştur.. Bu durum ise, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları kadar, onları da Milli Mücadele ileri gelenleri ile faal bir surette teşriki mesaide bulunmaları gereği ile karşı karşıya getirmiştir. Mustafa Kemal Paşa bir konuşmasında buhususa işaret etmiş, Haziran 1920 tarihine kadar uzanan bir zaman dilimi içerisinde, kendilerine muayyen önerilerde bulunduğu bir çok Arap liderleriyle antlaşma akdettiğini belirtmiştir. Arap ve İslam dünyasının duygularını iyi bilen ve hilafet hareketinin, Müslüman ülkelerin ve Arap milletlerinin durum ve tutumlarının kendi mücadeleleri ve Yakın ve Ortadoğu politikaları açısmdaan büyük önem taşıdığının uzun bir süredir bilincinde olan Mustafa Kemal ve Türk milliyetçileri, bu ülkelerin maddi ve manevi desteğini elde etmek için bir takım tedbirler almışlar, hudutlarına yakın ülkelerden başlamak üzere, doğuda Kafkasya, İran, Afganistan ve Hindistan'a kadar, batıda Arnavutluk; güneyde Suriye, Filistin, Mısır ve Arabistan; güney batıda ise Cezayir ve Fas'a kadar tüm İslam ülkelerini kapsayacak biçimde siyasi nüfuzlarını genişletmeye çalışmışlar; illi Mücadele esnasında Erzurum ve Sivas'ta kongreler düzenlenmesini; Hindistan, Afganistan, Azerbaycan ve Arabistan gibi İslam ülkelerinde beyannameler dağıtılmasını yararlı görmüşlerdir. Bu girişimlerin tabii bir neticesi olarak İslam ülkeleri maddi ve manevi yönlerden Milli Mücadele liderlerine ve dolayısıyla da Kurtuluş Savaşı hareketine yardımda bulunmaktan çekinmemişlerdir. Ele alman bu çalışmada ise Milli Mücadele sırasında Irak, İran, Suriye, Libya, Hindistan, Yemen, Arnavutluk ve saire gibi Müslüman ülkeler ve Müslüman topluluklar ile olan münasebetler, yardımlaşma ve dayanışma çabalarına temas edilmek istenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Milli Müadele, Mustafa Kemal, İslam Ülkeleri, İslam, Din

As it is known after the First World War, Asia Minör had been ocupied by the vvinner countries of mentioned war. Upon this event at the leadership of the Mustafa Kemal Pasha struggle of Turkish Independence had begun in Anatolia. This national struggle which begun in Anatolia has been examined by various researchers from different point of wives. During this struggle period it is seen that the Turkish National Struggle leader Mustafa Kemal Pasha and other Middle Eastern leaders and go- vemments had made and shown common movements and behaviours time by time. There are some certain reasons of this common behaviours and movements. Türk and Arab nations and govemments' becoming and facing with European States' occupation after the First World War; again vvhile European States were promising to Arab nations a freedom future before the war but after the war their oppositions and occupations; especially at the end of the war and at the eve of the treaties Müslim organisations and representatives' questioning behaviours and in this directions their struggle against the England had forced to Mustafa Kemal Pasha to be in relations and to make some agreements with them and gain their aids. Thereupon these and other things had become reasons of the closing relations and so- lidarity. Shortly mentioned case of the Islamic World and their eager to gain their freedom force them to be in solidarity and caused to share a common policy among the Müslim nations. Because of this fact, as much as Mustafa Kemal Pasha and his friends, other Islamic leaders have been in the need of a common struggle against the European powers. In one of his speech Mustafa Kemal Pasha had remarked this fact and with a number of Arab leaders to whom Mustafa Kemal offered certain clauses had signed agreements in a period longed until 1920 June. Knowing the ideas and feelings of the Arab and Islamic vvorld and the movement of caliphate very well and being a long time at the cons- cious of the importance of the behaviours and status of the Müslim countries and Arab nations for Turkish National Struggle and Turkish po- licies toward Near and Middle East Mustafa Kemal and Turkish nationalists appealed to some factors in order to gain material and religious support of these countries. At the east, until the Caucasus, Iran, Afghanistan and India; at the west, Albania; at the south, Syria, Palestine, Egypt and Arabia; at the south west, until the Algeria and Fez, they tried to widen their political influence in a form that containing and covering ali of the Islamic countries. They had saw useful to held some congress in Erzurum and Sivas and to distribute some printed materials in Afghanistan, Azerbaijan and Arabia and in some other countries. As a result of this po- licy Islamic countries and nations do not hesitate to help Turkish National movement either materially or spiritually. In this article we tried to remark to relations and solidarity of the Iran, Iraq, Syria, Arabia, Libya, India, Yemen, Albania and some other co¬untries and Müslim nations with Turkey during the Turkish National Struggle.

Keywords:

Turkish National Struggle, Mustafa Kemal, Islamic Countries, İslam, Religion,

PDF

___

M. Larşer, Büyük Harbde Türk Harbi, Ter. Mehmed Nihad, e. III, İstanbul 1928, s. 119-120. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. III, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Üçüncü Baskı, Ankara 1981, s. 15; Larşer, aynı eser, c. III, s. 120. TBMM Gizli Celse Zabıtları, c. I, Ankara 1985, s. 24; Kazım Öztiirk, Atatürk'ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992,
Publik Record Office, Londra: 371/5170. E- 10708/262/44. 16 August 1920. Bundan sonra kısaca F.O. diye gösterilecektir. F.O: 141/433/10770. Kemal Atatürk, Nutuk 1919-1927, Yayma hazırlayan Zeynep Korkmaz, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1995, s. 481-482. Ayrıca bak: F.O: 371/8967; 371/9290. F.O: 406/41, nr 191/1. 15 October 1919. F.O: 406/43, p. 72, nr 56/1. 2 Febıuary 1920. Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, Ankara 1987; s. 188-89, c. II, An¬kara 1986, c. I, s. 192.
Abdulkeıim Rafık, “Türkiye-Sıniye İlişkileri 1918-1926", Ter. Sabahattin Samur, Türk Dün¬yası Araştırmaları Dergisi, Şubat 1994, S. 88, İstanbul, s. 51, 57. F.O: 371/4161/161851. 21 November 1919. F.O: 406/43. nr 3. 14February 1920. F.O: 406/41. nr 191/1. 15 October 1919. F.O: 406/43. nr 3. 14 February 1920. F.O: 371/4233/156717. 16 November 1919. . F.O: 406/41. nr 191/1. 15 October 1919.
F.O:141/430. 17 Janııary 1921. F.O: 406/43. nr 56/1. 2 February 1920. Sonyel, aynı eser, c. I, s. 191. Rafık, aynı makale, s. 43-49.
F.O: 141/430. 17 Januaıy 1921. Sonyel, aynı eser, c. II, s. 232-233. . F.O: 141/433/10770; Sonyel, aynı eser, c. I, s. 193. F.O: 371/4233.123318. F.O: 141/430/5411; F.O: 371/4233.119392. F.O: 371/5170. E-10708. 5 August 1920. F.O: 371/5035. E-6783. 17June 1920; F.O: 371/5225. löAugust 1920. F.O: 371/5170. E-10708. 5 August 1920. F.O: 371/5225. 16 August 1920; F.O: 371/5170. E-10708/262/44. 16 August 1920; F.O: 371/5170. E-10708. 5 August 1920; F.O: 371/5225. 16 August 1920. F.O: 141/433.10770. TBMM Gizli Celse Za¬bıtları, c. 1. s. 24; Öztürk, aynı eser, c. I, s. 160; Sonyel, aynı eser, c . 1, s. 192. F.O: 371/4233.119322. Hakimiyet-i Milliye, I. Sene, nr 69, Teşrinievvel 1920. Sonyel, aynı eser, c. I, s. 183. C. Fethi Tevetoğlu, “Bugünkü Tiirk-Suudi Dostluğuna İlk Adım: Gazi Mustafa Kemal- Faysal Bin Abdiilaziz Görüşmesi (1932)", in: Studies on Turkish-Arab Relations, Annual, İstanbul 1986, s. 293; Sonyel, aynı eser, s. 66, 183-84. Larşer, aynı eser, c. 111, s. 120. F.O: 371/5170. E- 8567/262/44. 20 Jııly 1920. F.O: 371/6549. E-0113. 13 October 20. . Documents on Britislı Foreign Policy, 1919-1939. First Seıies, Vol. XVII, s. 391, nr 384.
F.O: 371/6549. E-1013. 18 January 1921. . F.O: 371/5170. E-8940. 8 July 1920. F.O: 371/6549. E-1013. 20 Septeraber 1920. F.O: 371/5170. E-8567/262/44. 20 July 1920. . “Seyyid Senusi Hazretleri'nin Sivas'taki Hutbeleri”, Sebilüıreşad, c. 19, Sayı 474, Ay 3, Yıl 1337, s. 49-50; F.O: 371/6528. E-10102. 23 August 1921. F.O: 406/46. ıır 97. 11 Apıil 1921. Stoddoıt Lothrop, Yeni Alem-i İslam, Ter. Ali Rıza Seyfi, İstanbul 1338, s. 273. F.O: 371/5170. E-10707. 29 July 1920. Hakimiyet-i Milliye, 2. Sene, nr 163, 19 Nisan 1921, s. 2. Hakimiyet-i Milliye, 1. Sene, nr 41, 28 Haziran 1336, s. 3; Soııyel, aynı eser, c. 11, s. 58-59, 230; F.O: 406/46. s. 41. nr 29/1. 16 April 1921. Sonyel, aynı eser, c. II, s. 58-59. F.O: 406/46. nr 29/1. 16 Apıil 1921. F.O: 371/5170. E-8940. 8 July 1920; Sonyel, aynı eser, c. II, s. 58-59. Sonyel, aynı eser. c. II. s. 230-231. Sonyel, aynı eser, c. 11, s. 232. Larşer, aynı eser, c. III, s. 120. F.O: 141/433/10770. 181931; F.O: 371/5170ZE.10707. 29 Jııly 1920; Sonyel, aynı eser, c. I, s. 192. . F.O: 141Z433/10770. 181931; ve F.O: 371/5170. E-10707. 29 July 1920. F.O: 141/430. 17 January 1921. F.O: 406/44. nr 261/2. 19 Septenıber 1920. F.O: 371/5187. E-12131. 22 Septenıber 1920. F.O: 406/44. nr 261/2. 19 Septenıber 1920; F.O: 406/45. s. 261-262. nr 141/1. 19 January 1921; F.O: 371/5187. E-12131. 22 Septenıber 1920. F.O: 371/8967.181777. Mustafa Kemal'in bu konuyla ilgili bir beyanatı için bak: Atatürk, Nutuk 1919-1927, s. 481-482. F.O: 371/9290.163125; Aynı eser, c. II, s. 51. Atatürk, Nutuk 1919-1927, s. 481-482; F.O: 371/7883.167284.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi