Lozan Konferansı ve Antlaşması Üzerine İngiliz Parlamentosunda Yapılan Tartışmalar

I. Dünya Savaşı'ndan beri devam eden ve Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında süren savaşı sona erdiren Lozan Konferansı ve Antlaşması hem içerik hem de üslup yönünden İngiliz Parlamentosu'nda yoğun tartışmalara sebep oldu. Öncelikle hemen tüm milletvekilleri İstiklal Harbi döneminde takip edilen İngiliz dış politikasını eleştirip Türklerle anlaşma gereğinden söz ediyorlardı. İkinci olarak özellikle Liberal Parti milletvekilleri, Türkler'e karşı daha sert tutum takmılmasını isterken bir kısım Muhafazakar ve İşçi Partisi milletvekilleri, Türklerle anlaşmanın yollarının bulunmasmı tavsiye ediyorlardı. Son olarak I. Dünya Savaşından beri İngiliz dış politikasına alet edilen gayrımüslim azınlığın haklarına yeterince sahip çıkılmadığı iddia edilerek yoğun tepkiler gösteriliyordu. Öte yandan hükümetin Musul politikası da yoğun şekilde eleştiriliyordu. Bunlara karşı hükümet İse Lozan'da elden gelen herşeyin yapıldığını ve daha fazlasının beklenmemesini istiyordu. Tartışmaların sonunda ise Lozan Antlaşması genelde olumlu bulunmuş ve Türkiye ile yeni bir dönemin başlaması temenni edilmişti.

Anahtar Kelimeler:

Boğazlar, Kapitülasyonlar, Musul, İngiliz Dış Politikası, Gayrı Müslim Azınlıklar

The debate about the Lausanne Conference were held at the British Parliament between November 23, 1922 and February 28, 1924. Most of the Members congratulated the Government on the tearing up the Treaty of Sevres. However, some members have some objections about the peace, and criticised the policy tovvards the Armenians by asking whether they were goîng to have some comer preserved for themselves, under proper protection or not? Besides, the same members who complained that Britain was staying in Mesopotamıa for oil raised the Mosul question. Some of- fered that some part of Turkey should be given to the Armenians, in retum Mosul would be left to Turkey. Nearly ali members claimed that Christian minorities in Turkey were made the instruments of British policy. They ac- cused the British Government of not defending nonMuslim rights enough. While Labour Party members were criticising the British demands from Turkey on the Straits and Mosul questions, the Liberal MP's urged that Britain should follow a firm policy towards Turkey. Some Conservative and Labour MP's also blamed Lord Curzon for the failure of the first period of the Conference, Hovvcver in the end, they stated that the Lasanne Treaty was to some extent satisfactory and will bring peace to the Near East.

Keywords:

The Straits, Capitulations, Mosul, Non-Muslim Minorities, British Foreign Policy,

PDF

___

Ttürk-Ingiliz ilişkileri (1919-1926), Ankara, S.B.F. Yayınları, 1978. Ss. 271-275; “Ingiliz Parlamentosu'nda Türkiye Üzerine Tartışmalar (1919-1923)", Seha L. Meray'a Armağan, Cilt: 2. Ankara: S.B.F. Yayınlan, 1982. ss. 429-486. Kiirkçüoğlu, a.g.m., s. 430-442. Mustafa Çufalı, “Kapitülasyonların Mahiyeti ve Osmanh Devleti'nin Yıkılışındaki Rolü”, Türk Yurdu, Sayı: 148-148 (Aralık 1999-Ocak 2000). s. 156-164; Nasim Sonsa, The
Capitulary Regime of Turkey, Baltimore: John Hopkiııs University, 1930.
Barbara Jelavich, The Ottomım Empire, the Great Powers, and the Straits Question, 1870-1887,Bloomington: Indiana University, 1973; Marian Kent, The Great Powers and the End of the Ottoman Empire, London: George Ailen & Unwin, 1984. Peter J. Beck, “Brİtain and the Settlement of the Mosul Dis- pute, 1918-1926", Middle Eastern Studies, Sayı: 17 (2), 1981; ss. 256-276; Marian Kept, Oil and Empire, British
Policy and Mesopotamian Oil, 1900-1920, London, 1976; Mim Kemal Öke, Musul Meselesi Kronolojisi, (1918-1926), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1991. House of Commons Debates, 23 Kasım 1922. Cilt: 159. ss. 53-54.
Ibid,s. 54-55. Ibid,s. 55. Kenyon, Dictionary of British History. s. 213-214; Teed, Dictionary of Tvventieth-Century History, 1914-1990. s. 263. The Concise Dictionary of National Biography. Cilt: 2. Oxford, 1992. s. 1733-1734.
Ibid, s. 66.
Hotıse of Conmıons, 24 Kasım 1922. Cilt: 159, s. 189.
Ibid,s. 189.
Ibid, s. 190.
Teed, Dictionary of Twentieth-Century History, 1914-1990. s. 426. House of Commons, 24 Kasım 1922, Cilt: 159, s. 192.
Ibid, s. 192.
House of Commons, 24 Kasım 1922. Cilt: 159,s. 193, Ibid, s. 195-196. Ibid, s, 196-197. Ibld, s. 197. Ibid, s. 198.
Ibid, s. 198-199. Gilbert, Winston S. Churchill. s. 362; Kenyon, Dictionary of British History. s. 138. Concise Dictionary of National Biography. Cilt: 1. Oxford, 1992. s. 1005. House of Commons,24 Kasım 1922. Cilt: 159, s. 200. Concise Dictionary of National Biography. Cilt: 3. Oxford, 1992. ss. 2192-2193. House of Commons, 24Kasım 1922. Cilt: 159, s. 203. Ibid, s. 206. Ibid, s. 206-207. Ibid, s. 207-208. House of Commons, 24 Kasım 1922. Cilt: 159, ss. 209-210. Ibid, s. 210. Ibid, s. 211-212. Ibid, s. 212.
Ibid, s. 214.
Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 45 (Kasım), 1999. ss. 801-820; Davİd Walder,The Chanak Affair, London; Hııtchison, 1969. House of Lords Debates, 23 Kasım 1922, Cilt: 52. ss. 38-41. Ibid, s.41. Concise Dictionary of National Biography. Cilt: 1. Oxford, 1992. s. 114. House of Lords, 23 Kasım 1922. Cilt: 52. ss. 41-42. Ibid, s. 43-46. House of Lords, 23 Kasım 1922. Cilt: 52. ss. 46-47. Ibid, s. 47. Gilbert, Winston S. ChurchiIL s.73. House of Lords, 23 Kasım 1922. Cilt: 52. ss. 47-48.
Concise Dictionary of National Biography. Cilt: 1. Oxford, 1992. s. 426. House of Commons, 13 Şubat 1923. ss. 55-56. Ibid, s. 56 Ibid, 14 Şubat 1923. ss, 200-201. Ibid, s. 201-202. Ibid, s. 202-203. Parnament, 1919-1945. Sussex, 1979. Cilt: 3, s. 3. Ibid, s. 206. Ibid, s. 209. Ibid, s. 209. Ibid, s. 210. Ibid, s. 211. Ibid, s. 212. Ibid, s. 215-216, Ibid, s. 216. Ibid, s. 217. Ibid, s. 218. Ibid, s. 221-222. Ibid, s. 222. Ibid, s. 224. Ibid, s. 226. Ibid, s. 226. Who's who of British Members of Parliament, 1919-1945. Sussex, 1979. Cilt: 3, s. 176. Ibid, 15 Şubat 1923. Cilt: 160. s. 461-462. Ibid, s. 462. Ibid, s. 462, Ibid, s. 463. Ibid, s. 463. Ibid, s. 464. Gılbert, Winston S. Churchill. s. 17. Kenyon, Dictıonary of Britislı Hisiory. s. 159; Teed, Dİctionary of Twentieth-Century Hîstory, 1914-1990. s. 181. House of Lords, 13 Şubat 1923. Cilt 53. s. 20-21. Ibid,s. 21-23. Ibid, s. 23-24. Ibid,s. 24-25. House of Lords, 13 Şubat 1923. Cilt 53. s. 36. Ibid, s. 37,
Petro (1672-1725) Rusya’yı batılılaştırma ve modernize etme çabalan ve başarılarıyla meş¬hur ve Batıda Büyük Peter olarak tanınan bir Rus çarıdır.
House of Lords, 13 Şubat 1923. Cilt 53. s. 37.
Ibid, s. 37-38.
Ibid, s. 38-39. Ibid, s.39. Ibid, s. 39. Ibid, s. 40-41.
House of Commons,2 Ağustos 1923, Cilt: 167,s. 18394840. Ibid,s. 18404 843. Ibid, s. 1843,
Ibid, s. 1844-1845. Ibid, s. 1845-1846. Ibid, s, 1846,
bid,s. 1847. Ibid, s. 1848. Ibid,s. 1849. Ibid, s. 1850.
House of Lords, 28 Şubat 1924. Cilt: 56, s. 437-438. Ibid, s. 438-440. Ibid, s. 439-441. Ibid, s. 441-445. Ibid, s. 442-443. Ibid,s. 443-445. Ibid, s. 445-446. Ibid, s. 446. Ibid, s. 447.
Ibid,s.448. Ibid, s. 451. Ibid, s. 451-452. House of Lords, 28 Şubat 1924. Cilt: 56, ss. 452-453.
House of Lords, 28 Şubat 1924. Cilt: 56, s. 456.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi