İtilâf Devletlerinin İstanbul’daki Faaliyetleri, Osmanlı Hükûmetleri Üzerindeki Baskıları ve Hükûmetlerin Tutumu

İtilâf Devletleri, “Hasta Adam” olarak isimlendirdikleri bir ülkenin I. Dünya Savaşı’nda kendilerine rakip olmasını ve hatta Çanakkale’de kendilerini bozguna uğratmasını bir türlü hazmedememişlerdi. Özellikle İngiltere, savaşın sonunda, sarsılan itibarını tekrar kazanabilmek için Osmanlı Devleti’ni en şiddetli bir şekilde cezalandırmak istemiş ve bunun ilk adımım Mondros Mütarekesi ile atmıştı. Mütarekeden hemen sonra harekete geçen İtilâf Devletleri kuvvetleri Boğazları ve İstanbul’u kontrol altına aldıktan sonra, mütareke şartlarını göz ardı ederek yada kendilerince yorumlayarak gelişigüzel hareket etmeye başlamışlardı. Bir çok Türk vatandaşının haksız yere tevkif edilerek hapse atılması, büyük ve güzel konaklara el konulması, silâh arama bahanesiyle Türk hanelerine tecavüz edilmesi ve bazı menkul ve gayr-i menkullerin Türklerden alınarak azınlıklara verilmesi bu hareketlerin yalnızca birkaçını oluşturmaktaydı. İtilâf kuvvetlerinin şehirdeki bu tür uygulamaları devam ederken, Yüksek Komiserler de hükümetlerinin taleplerini kabul ettirmek için Osmanlı Devleti’nin yöneticileriyle özellikle Padişahla sıkı temasta bulunuyorlardı.

Anahtar Kelimeler:

İtilaf Kuvvetleri, Osmanlı Devleti, İstanbul, Mütareke, Yüksek Komiser

Allied Powers couldn’t tolerate Ottoman State’s struggle against them in World War I and the victory of Dardanelles anyway. Especially England wanted to punish Ottoman State violently and at the end of the War, he got Mondros Armistice signed as a punishment. After the armistice, the military powers of Allied States took actions according to the armistie articles which they commented in conformitiy with their advantage. They took into supervision İstanbul ant the Straits. Several of their actions were to send to prison a lot of Turkish citizens unjustly, to occupy big and magnificent houses unlawfilly an at will, to give real estates belong to Turks to the minorities ete. Meanwhile, their high commissioners communicated with Turkish statesmen and especialhy with Sultan. Administrive, juridical and economic authority of Ottoman State were took in hand by Allied States. For an example, Brİtish High Commisioner wrote a latter to Tevfik Pasha and vvanted to be changed mutasarrıf of Kayseri. His will were realised immediately.

Keywords:

Allied Powers, Ottoman State, İstanbul, Armistice, High Commissioner,

PDF

___

Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, Ankara 1990.
Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Ankara 1993.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar I, İstanbul 1991.
Türk İstiklâl Harbi I. Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı.
Mütercimler, Erol, Kurtuluş Savaşı’na Denizden Gelen Destek, İstanbul 1992.
Büyüktuğrul, Afif, İstiklal Savaşında Türk Sularında Yabancı Devlet Donanma Harekâtı (1918-1922), Belleten Dergisi, XXXlX/53, Ocak 1975, s.87.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, I. Dünya Harbinde Boğazlar Problemi”, Belleten Dergisi, XXV/97-100, Ocak 1961, s. 81.
Ulagay, Osman, Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul 1974.
Mansel, Philip, Konstantinapolis, Çev. Şerif Erol, İstanbul 1996.
Belen, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara 1973.
Werner, Theodor, Türkler İngilizlerin Yumruğu Altında (1918-1923).
Koloğlu, Orhan, Aydınlarımızın Bunalım Yılı 1918, Zafer-i Nihai’den Tam Teslimiyete, İstanbul 2000.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti, Kalem-i Mahsus Müdüriyeti, 49-2/10.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Meclis-i Vükelâ Mazbataları, 213/59.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti, 50-1/33.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti, 59/1.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, Asayiş Kalemi, 50-1/80.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyet-i, 126/37.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyet-i, 39/27.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyet-i, 133/19
Tunç, Sali, İşgal Döneminde İstanbul Basını (1918-1922), Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1999.
Zürcher, Erik-Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul 1996.
Jaeschke, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar I (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922 ), Ankara 1989.
Gökbilgin, Tayip, Milli Mücadele Başlarken I, Ankara 1959.
British Documents On Foreign Affairs, Series B, Part II, Volum I, Doc. 30, (92739), No: 970.
Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele I, İstanbul 1992.
Budak, Mustafa, Mütareke Döneminde İtilâf Devletleri’nin Müdahaleleri, İlmi Araştırmalar, Sayı: 5, İstanbul 1997.
Adıvar, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, İstanbul 1994.
Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih Araştırmaları ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi, İstiklal Harbi Kataloğu, K.7, G.75, B.75-1.
Özdemir, Mustafa, Mütareke Dönemi Basınında Osmanlı Devleti’nin Politikası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2000.
Gentizon, Paul, Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu, Çev. Fethi Ülkü, Ankara 1983.
British Documents, Doc. 41, (E.115591).-, No. 1353.; British Documents, Doc. 42, (E.115591), No. 1353.
British Documents, Doc. 167, (E.2626/3/44), No: 310.; British Documents, Doc. 149, (E.1328/3/44).
British Documents Doc. 152, No. 226.; British Documents, Doc. 158, No. 238.
British Documents, Doc. 146, (E.1125/3/44), No. 201.
British Documents, Doc. 75 (151212).; British Documents, No: 453 (690152).
British Documents, Doc. 166, (E.2613/3/44), No: 309.; British Doeuments, Doc. 221, No. 1227.
British Documents, Doc. 16, No.453 (60152).; British Documents, Doc. 221, No. 1227.
British Documents, Doc. 30, No. 970, (92736).; British Documents, Doc. 16, No. 453, (60152).
Armaoğlu, Fahir, İngiliz Belgelerinde İstanbul’un İşgali, Belleten Dergisi, LXII/234, Ağustos 1998, s.476.
Türkgeldi, Ali, Görüp İşittiklerim, Ankara 1987.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi I, İstanbul 1996.
Meclis-i Vükela Mazbataları, 30 Teşrin-i Sani 1334/30, Kasım 1918.
Sofuoğlu, Adnan, Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu 1919-1921, Ankara 1994.
Tunaya, Tarık Zafer, Mütareke Döneminin Özellikleri, Prof. Dr. Ümit Yaşar Doğan’a Armağan, II, İstanbul 1982.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi