Kırgızistan, Tarihi ve XX. Yüzyıldan günümüze Türkiye- Kırgızistan ilişkileri

Orta Asyan ı n kuzeydoğ u kö ş esinde da ğ l ı k bölgede kurulmu ş bir Müslüman TürkCumhuriyeti olan Kı rg ı zistan ı n kuzeyinde Kazakistan, güneydo ğ u ve do ğ usunda Çin HalkCumhuriyeti, batı s ı nda Özbekistan ve güneybatı s ı nda Tacikistan bulunmaktad ı r. 5.362.000ki ş inin ya ş ad ı ğ ı ülkede nüfusun yakla ş ı k %65ini Kı rg ı zlar, %14ünü Özbekler, %12sini Ruslar,%1ini Çinliler, %1ini Ukraynal ı lar ve geri kalan %7lik bölümünü de di ğ er azı nl ı klarolu ş turmaktad ı r.Kı rg ı zistan ı n siyasi birli ğ i, 1924 yı l ı nda Sovyetler Birli ğ i bünyesinde bir özerk bölgeolarak ortaya çı km ı ş , 1936 yı l ı nda Sovyet idaresi altı ndaki cumhuriyetlerden biri olmuş tur.Sovyetler Birli ğ inin da ğ ı lmas ı ndan sonra ise Kı rg ı zistan 31 Ağ ustos 1991 tarihindebağ ı ms ı zl ı ğ ı n ı ilan etmi ş tir. Ba ğ ı ms ı zl ı k sonras ı Kı rg ı zistan siyasi yönden bir türlü istikrarakavu ş amam ı ş ve iç karı ş ı kl ı klar günümüze kadar ya ş anm ı ş tı r. Ülke 2005 ve 2010 yı lları nda ikikez halk ayaklanmas ı na sahne olmu ş tur.22 Ş ubat 1918 tarihinde Rus/Sovyet i ş galine u ğ rayan Kı rg ı zistan ile Sovyetler Birli ğ iyı kı l ı ncaya kadar olan sürede do ğ rudan ili ş ki kurmak mümkün olmam ı ş tı r. Dolayı s ı yla Türkiyeile Kı rg ı zistan aras ı ndaki ili ş kiler Sovyetler Birli ğ inin da ğı lmas ı ndan sonra ba ş lamı ş tı r. Türkiye, Kı rg ı zistan ı tanı yan ilk ülkedir. İki ülke aras ı nda 29 Ocak 1992de baş layandiplomatik ili ş kiler günümüze kadar kesintisiz süregelmi ş tir. 22 yı ld ı r devam eden diplomatikili ş ki sonras ı karş ı l ı kl ı yüze yakı n anla ş ma imzalanmı ş ve ticari i ş lem hacmi 200 milyonAmerikan doları na yakla ş m ı ş tı r. Türkiyenin di ğ er Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile olan ekonomik verileri ilekı yaslandı ğ ı nda Kı rg ı zistan; Türkiye için Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan veTürkmenistandan sonra gelmektedir. Ayn ı değ erlendirme Kı rg ı zistan açı s ı ndan yap ı ld ı ğ ı ndaTürkiye; Rusya, Kazakistan, Çin, Özbekistan, İsviçre ve Almanyadan sonra gelmektedir. Bukı yaslamalar ve mevcut ticari i ş lem hacmi Türkiye-Kı rgı zistan ili ş kilerinin ekonomik olarak arzuedilen seviyede olmad ı ğ ı n ı göstermektedir. Ekonomik ili ş kilerin geli ş tirilmesi için öncelikle i ş birli ğ ini artı rmaya ve ticaretigeli ş tirmeye yönelik ortak yatı rı m siyaseti oluş turulmal ı , güvenli bir ticaret ortam ı yaratı lmal ı ,karş ı l ı kl ı yatı rı mlar konusunda ülkeler birbirine yard ı mcı olmal ı ve gümrük vergisi gibi malikonularda düzenlemeler yap ı lmal ı d ı r.Türkiyenin Kı rg ı zistan ile ili ş kileri genel olarak Türkiyenin Orta Asya politikalarıçerçevesinde gerçekle ş mektedir. Dolayı s ı yla iki ülke aras ı nda ili ş ki yönünden bölgeye nazarandikkat çeken önemli bir yakla ş ı m farkl ı l ı ğı söz konusu de ğ ildir. Bu nedenle iki ülke aras ı ndakisorunlar temel olarak Türkiyenin bölge ülkelerine yönelik politikaları nda ya ş ad ı ğ ı sorunlarla ayn ıveya benzer niteliktedir. Bununla birlikte günümüzde di ğ er Orta Asya cumhuriyetleri ile ili ş kilerdeticari ili ş kiler ön plana ç ı karken Kı rg ı zistan ile ili ş kiler yo ğ unlukla kültürel alandagerçekle ş mektedir.Türkiye açı s ı ndan Kı rg ı zistan kültürel, sosyal, ekonomik ve özellikle siyasi yöndenönemli bir ülkedir. Bölgesel güç olmak, yı llar önce kopma noktas ı na gelen karde ş lik ba ğ ları n ıyeniden olu ş turmak ve dünyan ı n yeni stratejik merkezi olan bu co ğ rafyada söz sahibi olabilmekiçin Kı rg ı zistan ile ili ş kileri geli ş tirmek faydal ı olacaktı r.

Kyrgyzstan, Its History, and Turkey-Kyrgyzstan relations since the 20 th century

Kyrgyzstan, which is a Muslim Turkic Republic located in a mountainousregion in the northeast corner of the Central Asia, is bordered by Kazakhstan to the north,People s Republic of China to the east and southeast, Uzbekistan to the west, and Tajikistan tothe southwest. Out of the population amounting to 5.362.000, approximately 65% are Kyrgyz,14% Uzbeks, 12% Russians, 1% Chinese, 1% Ukrainians and the remaining 7% otherminorities. Kyrgyzstan emerged in 1924 as an autonomous oblast within the Soviet Union; and inthe year of 1936, became one of the republics under the Soviet administration. After thecollapse of the Soviet Union, Kyrgyzstan declared its independence on 31 August 1991.Kyrgyzstan has not been able to establish its political stability after its independence and civilunrests have lasted until today. The country was the scene of two civil commotions in 2005 and2010.It was not possible to contact directly with Kyrgyzstan, which had been occupied by theSoviet Russia on 22 February 1918, until the collapse of the Soviet Union. Therefore, therelations between Turkey and Kyrgyzstan started only after the disintegration of the SovietUnion. Turkey was the first country to recognize Kyrgyzstan. The diplomatic relations betweenthe two countries, which started on 29 January 1992, have uninterruptedly lasted until today.Within the framework of the 22-year-old continuous diplomatic relations, about 100 bilateralagreements were signed and the trade volume has reached $ 200 million. Considering the data for Turkey s economic relations with Central Asian TurkishRepublics, Kyrgyzstan comes after Azerbaijan, Kazakhstan, Uzbekistan, Tajikistan andTurkmenistan. When the same evaluation is made for Kyrgyzstan, Turkey comes after Russia,Kazakhstan, China, Uzbekistan, Switzerland and Germany. These comparisons and the currenttrade volume indicate that the relations between Turkey and Kyrgyzstan have not reached theexpected level yet.To improve the economic relations, a common investment policy to increase thecooperation and enhance the trade should be formulated; a secure trading environment shouldbe created; countries should help each other in terms of mutual investments; and financialissues such as customs duties should be revised. Turkey s relations with Kyrgyzstan generally take place within the framework of Turkey spolicy for Central Asia. Therefore, there is not a significant difference in the regional approachesof the two countries. For this reason, the problems between the two countries are basically inthe same or similar nature with Turkey s problems with the other countries in the region. Still,while the relations with other Central Asian Republics are largely commercial, those withKyrgyzstan evolve mostly around cultural field.Kyrgyzstan is important for Turkey in cultural, social, economic, and especially politicalterms. It would be beneficial to improve relations with Kyrgyzstan in order to become a regionalpower, to rebuild the bonds of brotherhood which came to a breaking point years ago, and tohave a say in this geography that has become the new strategic center of the world.

___

  • ABALBEKOV, Baktı bek (2002); K ı rgı zistan Türkiye İ lişkileri, İ stanbul, Harp Akademileri Komutanlı ğı Yayı nları .
  • BOZDAĞ , İ smet (1998); ATATÜRK’ün Avrasya Devleti, Tekin Yayı nevi, İ stanbul.
  • BUDAK, Feyzullah (2000); K ı rg ı zistan’ı n Dünü, Bugünü, Yar ı n ı , Ocak Yayı nları , Ankara.
  • DEVLET, Nadir (1994); “K ı rg ı zistan”, Do ğu ştan Günümüze Büyük İ slam Tarihi, Ek Cilt, Konya, Kombassan Yayı nları .
  • --------------------- (1985); Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905- 1917), Türk Tarih Kurumu Yayı nları , Ankara.
  • ERDEM, Mustafa (2000); K ı rgı z Türkleri Sosyal Antropoloji Araştı rmaları , ASAM Yayı nlar ı : 8, Ankara.
  • GÖMEÇ, Saadettin (2002); Tarihte ve Günümüzde K ı rgı z Türkleri, Akçağ Yayı nları .
  • İ D İ L, Aydı n (2007); Yerel Kaynaklara Göre Özet K ı rg ı zistan Tarihi, Bişkek.
  • İ NAN, Abdülkadir (1963); “Türkistan’da 1916 Y ı lı ndaki Ayaklanma”, TK, I, Sayı : 12, Ankara.
  • KONCA, Koray Ali (2012); K ı rg ı zistan Ülke Raporu, Ankara.
  • K ı rg ı zistan Ülke Bülteni (2009); D ı ş Ekonomik İ lişkiler Kurulu (DE İ K) Yayı nları , Ankara.
  • K ı rg ı zistan Ülke Bülteni (2011); D ı ş Ekonomik İ lişkiler Kurulu (DE İ K) Yayı nları , Ankara.
  • NASKALİ , Emine Gürsoy (2001); Bağ ı msı z K ı rg ı zistan Düğ ümler ve Çözümler, Ankara, T.C. Kültür Bakanlı ğı Yayı nlar ı .
  • ÖZDENO Ğ LU, Selda (2005); K ı rgı z Cumhuriyeti, T.C. Basbakanlı k Türk İşbirliğ i ve Kalkı nma İ daresi Ba şkanlı ğ ı Yayı nları .
  • SARAY, Mehmet (1993); K ı rgı z Türkleri Tarihi-Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, İ stanbul.
  • Ş AH İ N, Seyfettin K ı rg ı zlar ı n İ slamla şması Üzerine Bazı Mülahazalar, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/779/9979.pdf (Erişim Tarihi: 15 Nisan 2014)
  • TAŞ AĞ IL, Ahmet (2013); Kök Tengri’nin Çocuklar ı (Avrasya Bozkı rları nda İ slam Öncesi Türk Tarihi), Bilge Kültür Sanat Yayı n, İstanbul.
  • TOGAN, Zeki Velidi; Umumi Türk Tarihine Bakı ş, Cilt I, İ smail AKGÜN Matbaası , İ stanbul.
  • Türk Tarihi İ çinde Kı rgı zlar (1993); Harp Akademileri Bası mevi, İ stanbul.
  • Türkiye ve Orta Asya Cumhuriyetleri Arası ndaki Siyasi, Ekonomik ve Sosyokültürel İ lişkilerin Bugünü ve Gelece ği, İ stanbul, Harp Akademileri Komutanlı ğı Yayı nları , 2002.