Osmanlı’da Modern Eğitimin Günümüze Ulaşamayan Bir Temsilcisi: İnşa Süreci ve Mimari Detayları ile Kırşehir Mekteb-i İdadisi

19. yüzyılda hızlı bir çöküş sürecine giren Osmanlı Devleti’nin yönetici ve aydınları devleti eski görkemine kavuşturmak için önceliği askerî, iktisadi ve eğitim olmak üzere birçok alanda reformlar yapılmıştır. Ancak bunların içinde hiç kuşkusuz en önemlisi eğitim alanını kapsayan reformlardır çünkü eğitim bir ülkenin kalkınmışlık seviyesini gösteren unsurların başını çekmektedir. İlk başta askerî eğitim alanında başlayan bu reformlar daha sonra devlet aydınlarının halkın eğitilmesinin kaçınılmaz olmasını anlamasıyla beraber imparatorluk coğrafyasında yaşayan tüm halka yayılmaya başlamıştır. 1845 yılında ilk olarak askerî amaçla kurulan idadiler, 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile daha sivil bir işlev kazanmış ve II. Abdülhamid döneminde imparatorluk coğrafyasının birçok bölgesinde idadiler kurulmuştur. II. Abdülhamid döneminde kurulan bu idadilerden biri de Ankara vilayetine bağlı Kırşehir Sancağı’nda açılmıştır. Bu çalışmada, günümüze ulaşamayan Kırşehir Mekteb-i İdadisi arşivde yer alan belgeler eşliğinde inşa süreci, mimari detayları ile ele alınarak imparatorluk dâhilinde inşa edilen idadi binaları ile değerlendirmeye tabii tutulmuş ve idadi binalarının tasarımlarından sorumlu mimarlar hakkında çıkarımlar ve tartışmalar yapılmaya çalışılmıştır.

A Representative of Modern Education in the Ottoman Empire That Cannot Be Surviving Today: Kırşehir High School with Construction Precess and Architectural Details

The administrators and intellectuals of the Ottoman Empire, which entered a rapid decline in the 19th century, made reforms in many fields, primarily military, economic and educational, to restore the state to its former glory. However, the most important of these is undoubtedly the reforms covering the field of education. Because education is the leading factor in the development level of a country. Education reforms at first that started in the military field started to spread to all the people living in the Imperial geography after the state intellectuals understood that education of the people was inevitable. The idadi school, which were established for military purposes in 1845, gained a more civic function with the Maarif-i Umumiye Regulation published in 1869 and During the Abdulhamid II many idadi schools established in the imperial geography. One of these İdadi schools established during the Abdulhamid II is in Kırşehir Sanjak of Ankara Province. In this study, it was evaluated with the construction process and architectural details accompanied by the documents in the archive of the Kırşehir Mekteb-i İdadisi, which has not reached the present day, and it has been evaluated with the idadi schools’ buildings built within the empire and inferences and discussions about the architects responsible for the design of the idadi schools have been trying to be made.

PDF

___

Avcı, Yasemin. Osmanlı Hükümet Konakları Tanzimat Döneminde Kent Mekânında Devletin Erki ve Temsili. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
Baydaş, Gökhan Özden. “Diyarbakır ve Mardin’deki Tarihi Kamu Yapıları”, Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi 2007.
Bulut, Mustafa. “Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları”, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi 2006.
Çelik, Zeynep. İmparatorluk, Mimari ve Kent Osmanlı Fransız Karşılaşmaları 1830-1914). İstanbul: Salt Yayınevi, 2012.
Demiryürek, Halim. “1913-1914 Ders Senesinde Ankara Sultanisi”. Tarih Okulu Dergisi (TOD) 11/ XXXVI (2018), 256-277.
Duymaz, Şevki Abdullah. “Adana İdadisi”, Tarihte Adana ve Çukurova. III, Adana: Akademisyen Kitabevi, 2016, 513-530.
Duymaz, Şevki Abdullah. “Isparta İdadisi”, Osmanlı Mirası Araştırma Dergisi IV/9, (2007), 43-56.
Göktaş Lütfiye, Özkurt Muhammed. “19.-20.Yüzyıl Osmanlı Dönemi Eğitim Yapıları, Kastamonu Merkez Mekteb-i İdadi, Mekteb-i Sanayi, Rum Mektebi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 73 (2018), 37-56.
Haşim Karpat, Kemal. Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı’da Eğitim, Osmanlı Uygarlığı. Cilt 1, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2002, 344-385.
İnalcık, Halil. Siyaset, Ticaret, Kültür Etkileşimi, Osmanlı Uygarlığı. Cilt 2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2002, 1049-1089.
Kolay, Emre. “Arşiv Belgeleri Işığında Amasya Mülkiye İdadi Mektebi Binası”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/64 (2019), 318-328.
Mıstanoğlu, Nurhan. “19.Yüzyılın İkinci Yarısında Kırşehir Sancağı”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2004.
Özbek, Yıldıray. “Seyfullah Efendi Konağı’ndan İdadiye: Kayseri Lisesi”, Prof. Dr. Harun Güngör Armağanı. İstanbul: Kesit Yayınları, 2010, 297-307.
Özbek, Yıldıray. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Yapıları”, Osmanlı Sanatında Değişim ve Dönüşüm. İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2019, 317-355.
Özgün, Selda. “Denizli’deki Kamu Yapıları (1876-1940) “, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi 2000.
Özgüven, Burcu. “İdadi”, Tarih ve Toplum 82 (1990), 44-47.
Somel, Akşin Selçuk. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
Türkmen, Kadir. “Tanzimat’tan Sonra Karahisar-ı Sahip Sancağı’nda Türk Mimarisi (1839-1923) “, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi 2020.
Ünlü, Mucize. “II. Abdülhamid Döneminde Üsküp’te İmar Faaliyetleri”, GAMER I (2012), 65-186.
Yılmaz, Muzaffer. “Aydın’da Türk Devri Kamu Yapıları”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2015.
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS) 108/4639, 09 Rabiulahir 1307 (3 Aralık 1889),
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Meclis-i Mahsus (İ.MMS), 112/4786, 09 Ramazan 1307 (29 Nisan 1890)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektub-i Kalemi (MF.MKT), 129/126, 22 Zilhicce 1308 (29 Temmuz 1891)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektub-i Kalemi (MF.MKT), 138/ 56, 28 Ramazan 1309 (26 Nisan 1892)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektub-i Kalemi (MF.MKT), 139/76, 29 Ramazan 1309 (27 Nisan 1892)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektub-i Kalemi (MF.MKT), 662/30, 22 Cemazeyilahir 1322 (3 Eylül 1904)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Fotoğraflar (FTG.F). 1626, Tarihsiz.
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 577/39, 26 Cemaziyelevvel 1319 (10 Eylül 1901)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF. İBT), 321/63, 05 Cemaziyelevvel 1329 (4 Mayıs 1911)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade-i Hususi (İ.HUS). 3/164 29 Safer 1310 (22 Eylül 1892)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Maarif (İ.MF), 4/24, 01 Recep 1314 (6 Aralık 1896)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 582/21, 11 Cemazeyilahir 1319 (25 Eylül 1901)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 756/65 23 Şevval 1321 (23 Ocak 1903)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF. İBT), 120/80 Hicri: 03 Rabiulevvel 1320 (10 Haziran 1902)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 1127/38 20 Cemaziyelevvel 1327 (9 Haziran 1909)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 1207/3115 Cemaziyelevvel 1333 (31 Mart 1915)
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Umur-ı Mahalliye ve Vilayet Müdürlüğü (DH. UMVM), 33/18, 15 Recep 1337 (16 Nisan 1919)
Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 180-9-0-0-0 / Genel Planları, 97/473 – 1, 30 Nisan 1927-18 Mart 1928