İnci DİLAVEROĞLU, Nuran Kara PİLEHVARİAN

İstanbul Kapalıçarşı’nın Sokakları ve Kapıları Üzerine Bir İnceleme

İstanbul Kapalıçarşı’nın mekânsal gelişiminin vazgeçilmez bir parçası olan kapılar ve sokaklarından bahsedilmesi hedeflenen bu makalede, geçmişten günümüze genel bir analizin yanı sıra konum, malzeme, ölçü detaylarına da yer verilerek Kapalıçarşı’nın “kapalı” kimliğinin esas hak sahipleri olan yapıtaşlarına dikkat çekilmesi amaçlanmıştır. Yüzyıllar boyunca yangın, deprem gibi çeşitli afetlere karşı direnerek çok sayıda tadilat ve değişimle günümüze ulaşan Kapalıçarşı, Koruma Bölge Kurul kararı ile günümüz ihtiyaçlarına da cevap vermek adına ve zaman içerisinde oluşan bir kısım kaçak bölümlerden arınıp bir kısım yerleşmiş değişikliklerin de plana işlenebilmesi amacıyla yeni ve kapsamlı bir restorasyon sürecine girmiş, geçtiğimiz yıllarda ilçe belediyesi tarafından bölgede bir avan proje çalışması gerçekleştirilmiş ve bu proje kapsamında 2010 yılında çeşitli analizler ve raporlamalar yapılmıştır. Avan Proje süreci hukuki nedenlerle bir süre sekteye uğramışsa da 2021 yılı sonu itibari ile yenileme çalışmaları hızla sürdürülmektedir. Bu makalede Kapalıçarşı’yı parçası olduğu ticarî bölgeden ayrıştırarak onun ayrıcalıklı bir yapı olmasını sağlayan kapıları ve üstü örtülü sokakları hakkında yapılmış analizlere, yerinde incelemeler neticesi ortaya çıkan ölçümlere ve tanımlamalara değinilmiş, son restorasyon öncesine ait fotoğraflara yer verilmiştir.

A Review of the Streets and Gates of İstanbul Grand Bazaar

In this article, which is aimed to mention the gates and streets that are indispensable parts of the spatial development of the Istanbul Grand Bazaar, it is aimed to draw attention to the actual elements that are the main beneficiaries of the “closed” identity of the Grand Bazaar by including location, material and measurement details as well as a general analysis from the past to the present. The Grand Bazaar has resisted various disasters such as fire and earthquakes for centuries and reached the present day with many renovations and changes. With the decision of the Conservation Regional Board, it has entered into a new and comprehensive restoration proces to respond to today’s needs and to be freed from some illegal parts. After this restoration process, some settled changes will be included in the plan. In recent years, a preliminary project study was carried out by the district municipality in the region and various analyzes and reports were made in 2010 within the scope of this project. Although the Preliminary Project process was interrupted for a while due to legal reasons, as of the end of 2021, the renovation works are continuing rapidly. In this article, the analysis of the gates and covered streets that separates the Grand Bazaar from the commercial area it is in and that makes it a privileged structure, are mentioned. In addition, measurements and definitions that emerged as a result of on-site investigations and photographs taken before the last restoration are also included.

PDF

___

Akar, Tuba. “Osmanlı Kentinde Ticari Mekanlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı Mekanları Literatür Değerlendirmesi.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 7 (2009): 267-292.
Akbaş, Turgut. “Osmanlı İstanbul’unda Bayezid Meydanı ve Tarihi Çevresi.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011.
Akozan, Feridun. “Türk Han ve Kervansarayları.” Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri I. İstanbul: İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanat Tarihi Enstitüsü, 1963, 133-167.
Altınay, Ahmet Refik. Eski İstanbul. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
Altınay, Ahmet Refik. On Altıncı Asırda İstanbul Hayatı (1553-1591). İstanbul: Maârif Vekaleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi Yayını, 1935.
And, Metin. 16. Yüzyılda İstanbul, Kent, Saray, Günlük Yaşam. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, 1993.
Arseven, Celal Esad. Eski İstanbul. Haz. Yelkenci Dilek. İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kütüphanesi Yayınları, 1989.
Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2004.
Ayverdi, Ekrem Hakkı. 19. Asırda İstanbul Haritası. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Enstitüsü, 1958.
Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1989.
Ayverdi, Ekrem Hakkı. Fatih Devri. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1989.
Ayverdi, Ekrem Hakkı. İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Baha Matbaası, 1976.
Baş, Yaşar. “İstanbul Kapalıçarsısı (XV-XVII. Yüzyıl).” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2008.
Batı, Uğur. “Tüketim Katedralleri Olarak Alışveriş Merkezlerinin Toplumsal Göstergebilimi: “Forum Bornova Alışveriş Merkezi Örneği.” Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 4 (2007): 2-26.
Benli, Gülhan. “İstanbul Tarihi Yarımada’da Bulunan Han Yapıları ve Avlulu Hanların Koruma Sorunları.” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2007.
Bildik, Seda. “Değişen Alışveriş Alışkanlıkları ve Kapalıçarşı.” Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 1998.
Bilecik, Gülberk. “Ayverdi Haritası’nın Işığında 19. Yüzyılda Süleymaniye Semti.” Süleymaniye: Ulusal Sempozyum Şehir ve Medeniyet 23-25 Kasım 2007. İstanbul: Kocav Yayınları, 2011, 306-319.
Birol, Gaye. “An Alternative Approach For Analysis Of Traditional Shopping Spaces And A Case Study On Balıkesir.” Trakya University Journal Of Science 6/1 (2005), 63-75.
Birol, Gaye. “Çağdaş Alışveriş Merkezlerinde Kent Dokusunun Yeniden Yorumlanması.” Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 20/4 (2005), 421-427.
Can, Suhule. “İstanbul Yarımadası Tarihi Ticaret Bölgesinin Analizi ve Bozulan Dokunun Yeniden Korunmasında Tasarım Önerileri”. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 1996.
Cerasi, Maurice. Divanyolu. Çev. Ali Özdamar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
Cerasi, Maurice. Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğunda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. Çev. Aslı Ataöv. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
Ceylan, Oğuz. “Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı Yapılarının Oluşumu, Gelişimi ve Yakın Doğu Kültürleri ile Olan Etkileşimleri.” Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 1989.
Cezar, Mustafa. “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Afetler.” İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi, Türk Sanatı Araştırma ve İncelemeleri I, 1963, 327- 414.
Cezar, Mustafa. Osmanlı Başkenti İstanbul. İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları, 2002.
Cezar, Mustafa. Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, 1985.
De Amicis, Edmondo. Constantinople. Gloucester: Alma Classics, 2010.
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 2. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, 1994.
Erdenen, Orhan. İstanbul Çarşıları ve Kapalı Çarşı. İstanbul: Yenilik Yayınları, 1965.
Ergin, Osman. “Çarşı”. İslam Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993, 360-362.
Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
Eyice, Semavi. “Bedesten”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, 302-311.
Eyice, Semavi. “Büyük Çarşı”. İslam Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, 509-513.
Eyice, Semavi. Eski İstanbul’dan Notlar. İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
Eyice, Semavi. Tarih Boyunca İstanbul. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2006.
Fatih Mehmet II Vakfiyeleri. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı-Türk Vakfiyeleri No. 1, 1938.
Gülersoy, Çelik. Kapalıçarşının Romanı. İstanbul: İstanbul Kitaplığı Ltd. Yayını, 1979.
Gülersoy, Çelik. “Kapalıçarşı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994, 422-430.
Gülmez, Gülşen. “Kapalıçarşı Geleneği ve İstanbul Kapalıçarşısı’nın Mekânsal Analizi.” Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi 2014-01 Nolu Bilimsel Araştırma Projesi Sonuç Raporu, İstanbul, 2016.
İnalcık, Halil. “İstanbul: Bir İslâm Şehri.” Çev. İbrahim Kalın. İslam Tetkikleri Dergisi 9 (1995): 243-268.
İnalcık, Halil. “İstanbul’un İncisi: Bedesten,” İktisat ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997, 119-136.
İnalcık, Halil. “İstanbul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 23. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 220-239.
İnalcık, Halil. İstanbul Tarihi Araştırmaları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2019
İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300- 1600). Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
İnalcık, Halil. The Ottoman Empire The Classical Age: 1300- 1600. UK: Hachette, 2013.
Kapıcıoğlu, Elif. “Alışveriş Merkezlerinin Mekânsal Dönüşümüne Eleştirel Bir Bakış: İstanbul
Kapalıçarşı ve Hanlar Bölgesi.” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2008.
Kos, Karoly. İstanbul-Şehir Tarihi ve Mimarisi. Çev. Naciye Güngörmüş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
Köprülü, Tuna. Kültür Başkenti İstanbul. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2007.
Kösemen, Deniz. “İstanbul Ticaret Bölgesinin Oluşumunu Etkileyen Çevresel Faktörler ve Hanların Mimari Kurgusu.” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2005.
Kritovulos. İstanbul’un Fethi. Çev. Korolidi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
Kuban, Doğan. İstanbul Bir Kent Tarihi-Bizantion Konstantinopolis İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2000.
Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2007.
Küçükerman, Önder ve Kenan Mortan. Kapalıçarşı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Mazak, Mehmet. İstanbul Depremleri. İstanbul: İgdaş Yayınları, 2000.
Mehmet Ziya. İstanbul ve Boğaziçi. İstanbul: Bika Kültür Kitaplığı, 2004.
Mortan, Kenan ve Önder Küçükerman. Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
Onay, Nilufer Saglar. “Changing Shopping Spaces in Istanbul.” World Journal of Social Sciences and Humanities 3 (2017): 56-60.
Orbay, İffet. “Istanbul Viewed: The Representation of The City in Ottoman Maps of The Sixteenth and Seventeenth Centuries”. Yüksek Lisans Tezi, Massachusetts Institute of Technology, 2001.
Özbey, Atilla. Dünden Bugüne Kapalıçarşı. İstanbul: İTO Yayınları, 2009.
Özdeş, Gündüz. Türk Çarşıları. Ankara: Tepe Yayınları, 1998.
Özlük, Doğan. “Türkiye Türkçesinde Farsça Kökenli Kelimeler”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019.
Öztürk, Said. İstanbul’un Tarihi Su Yolları. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2006.
Rostamzadehshabestarı, Dilak. “Kapalıçarşıların Mekansal Analizi: Tebriz ve İstanbul”. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2017.
Sakin, Orhan. Tarihsel Kaynaklara Göre İstanbul Depremleri. İstanbul: Kitabevi, 2002.
Sarıöz, Perihan. Bir Zamanlar İstanbul. İstanbul: İdea Yayınları, 1996.
Sema, Sadri. Eski İstanbul Hatıraları. Haz. Ali Şükrü Çoruk. İstanbul: Kitabevi, 2002.
Sevim, Mustafa. Gravürlerle Türkiye. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
Şahinalp, Mehmet Sait ve Veysi Günal. “Osmanlı Şehı̇rcı̇lı̇k Kültüründe Çarşı Sı̇stemı̇nı̇n Lokasyon ve Çarşı İçı̇ Kademelenme Yönünden Mekânsal Analı̇zı̇”. Milli Folklor 93 (2012): 149-168.
Şenyapılı, Önder. Ne Demek İstanbul, Ne Demek Bebek? Ankara: ODTÜ Yayınları, 2003.
Taylor, Jane. İstanbul İmparatorlukların Başkenti. Çev. İnci Türkoğlu. İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları, 2000.
Tekiner, Efdalettin. “İstanbul’da Kapalı Çarşı”. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni (Eylül 1949), 7-9.
Tekiner, Efdalettin. “İstanbul’da Kapalı Çarşı”. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni (Mayıs 1949), 6-8.
Tokyay, Vedat. “Yeni Tasarım Kültürü Işığında Alışveriş Mimarlığı ve Gösteri Kültürü.” Yapı Dergisi 286 (2005), 58-64.
Ülgen, Ali Saim. Fatih Devrinde İstanbul. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1939.
Ünver, Süheyl. Fatih’in Defteri. Haz. İsmail Kara ve Salih Pulcu. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2014.
Ürekli, Fatma. İstanbul’da 1894 Depremi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
Wiener, Müller. İstanbul’un Tarihsel Topoğrafyası. Çev. Ülker Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Yerasimos, Stefanos. İstanbul İmparatorluklar Başkenti. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
Yücel, Gül ve Görün Arun. “İstanbul Kapalıçarşı Tahliye Organizasyonunun Afetten Etkilenebilirlik Değerlendirmesi”. Mimarlık Dergisi 354 (Temmuz-Ağustos 2010). Erişim 2 Aralık 2020, http:// www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=368&RecID=2439
“Taha Toros Arşivi.” Erişim 23 Eylül 2020. http://earsiv.sehir.edu.tr/ İstanbul I Numaralı Yenileme Alanı Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi.