Ekrem Hakkı Ayverdi Koleksıẏ onunda Bulunan Il̇mıẏ e Iċ âzetnâmesıṅ ıṅ Müzehhıḃ ı ̇Mıṁ arzâde Mehmed Alı

Mühendis-Mimar, Restoratör ve Mimarlık Tarihçisi Ekrem Hakkı Ayverdi’nin İstanbul Fatih semtinde yer alan evindeki koleksıẏ onda bulunan Il̇mıẏ e Iċ âzetnâmesıṅ ıṅ Barok ve Art Nouveau üslûbundaki tezhiplerinde kullanılan “Mehmed Ali” imzasının “Mimarzâde Mehmed Ali”ye ait olduğu, bilimsel olarak ilk defa bu makalede ortaya konulmaktadır. Mimarzâdenin yazdığı ve tezhibini yaptığı hat levhalarında ve çıkardığı Beyânü’l-Hak mecmuasının kapaklarında tasarladığı yazı ve süslemelerinde, Il̇mıẏ e Iċ âzetnâmesı’̇ndeki Barok ve Art Nouveau üslûbundaki tezhip tasarımlarını severek kullandığı görülmektedir. Sultanahmet Camii’nde asılı olan yağlıboya tablosunda “1903” tarihi ve “Meşihatı ulyâ mektubi kalemi hulefâsından Mimarzâde Mehmed Ali” imzası; Fatih Camii’nde asılı olan yağlıboya tablosunda ise “1905” tarihi ve “Meşihatı ulyâ kalemi hulefâsından Mimarzâde Mehmed Ali” imzası okunmaktadır. Her iki tablo, Mekke, Medine şehirleri, Yıldız Sarayı ve Hicaz Demiryolu temalarını içermektedir. Tablolarından birinde celi kûfi hatta yer vermesi de dikkat çeken bir unsurdur. Mimarzâdenin Bolu’daki Büyük (Yıldırım Bâyezid) Camii’nin duvarlarına kalemişi olarak yazdığı bilinen, celi sülüs ve müsenna (aynalı) hatlar ile ayrıca yine aynı caminin kubbe pandantiflerine yazdığı, imzalı “Cihâryar-ı Güzin/Çâryar-ı Güzîn” hat levhalarından da bu makalede söz edilmiştir. Ayrıca bu çalışmada Hattat, Müzehhip, Ressam ve Mimar olan Mimarzâde Mehmed Ali’nin, Il̇mıẏ e Iċ âzetnâmesı ̇ isimli eseri bağlamında Rönesans sanatçılarını aratmayacak kadar çok yönlü bir Osmanlı sanatçısı olduğu anlatılmıştır

A Calligrapher’s Diploma (İlmiye İcâzetnâmesi) By Mimârzâde Mehmet Ali From Ekrem Hakkı Ayverdi’s Collection

Ekrem Hakkı Ayverdi was an engineer, architect, architecture historian, restoration expert, and collector of Ottoman art. His former home in Fatih, Istanbul, still houses his collection, among which contains an ilmiye icazetnamesi (a calligrapher’s diploma) that bares the signature of a “Mehmed Ali” and is illuminated (tezhip) with Baroque and Art Nouveau motifs. This study proposes for the first time that the diploma’s creator is, in fact, Mimarzâde Mehmed Ali (i.e. Mehmed Ali the Architect). Mimarzâde Mehmed Ali -himself a calligrapher, painter, architect, and illustrator- made extensive use of baroque and art nouveau-inspired motifs in much of his artwork (whatever their form). Also the publisher of a periodical, Beyânü’l-hak, exploited the same motifs and calligraphic styles on its cover pages. Those motifs likewise appear on the aforementioned icazetnâme. Two of his oil paintings hang in two mosques in Istanbul-Fatih Mosque and the Blue Mosque. The former is dated 1903; as for the latter, 1905. Both also carry his signature, embedded in the same inscription “Meşihatı ulyâ mektubi kalemi hulefâsından Mimarzâde Mehmed Ali...” Both paintings depict the cities of Mecca and Medina, Yıldız Palace, and (part of) the Hejaz Railway. The main and most striking difference between the two is that one of the paintings also contains a second inscription scrawled in the Celi Kufic style (of Arabic letters). He also is responsible for having adorned the Grand (Yıldırım Bayezid) Mosque in the Turkish province of Bolu -namely calligraphic murals (both Celi Sülüs and Müsenna (mirrored)) as well as all of the so-called inscribed Ciharyar-i Güzin panels that hang from the mosque’s dome. This study focuses on Mehmed Ali’s icazetnâme and suggests that he ought to down in the history books as a true Ottoman Renaissance man.

PDF

___

Aslanoğlu, İnci. “Glasgow Sanat ve Mimarlık Okulu ve Charles Rennie Mackintosh”. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi 1/1 (1975): 23-30.
Atasoy, Nurhan. “Barok.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5. cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992), 81-83.
Batur, Afife. “Art Nouveau.” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1. cilt. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 1993, 327-328.
Birol, İnci Ayan. “Tezhip.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41. cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayını 2012), 61-62.
Demiray, Gökçe. “Mimarzade Muhammed Ali’nin Eserinden II. Abdülhamid Döneminden Osmanlı Panaroması.” Milli Saraylar Dergisi 15 (2016): 160-167.
Demiriz, Yıldız. Osmanlı Kitap Sanatında Doğal Çiçekler. İstanbul: Yorum Sanat, 2005.
Derman, Mustafa Uğur. Medresetül-Hattatin Yüz Yaşında. İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı Yayıncılık, 2015.
Ekrem Hakkı Ayverdi 1899-1984, Mimarlık Tarihçisi ve Restoratör, Koleksiyoner. Ed. M. Baha Tanman. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayını, 2014.
Ergin, Nihat. “İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde Bulunan “Art Nouveau” Süslemeli Albümler.” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 6 (1989): 9-14.
Eryavuz, Şebnem, Orhan Sakin, Sabiha Göloğlu ve Gülnur Duran, Kubbealtı Vakfı Yazma Eserler Kataloğu. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı No: 235, 202, 510-513.
İbnü’l Emin Mahmud Kemal İnal. Son Hattatlar. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
İrepoğlu, Gül. “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Yeni Bir Anlayış, Art Nouveau.” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 9 (1990): 9-14.
Mackintosh, Alastair. Symbolism and Art Nouveau. Londra: Thames and Hudson, 1975.
Mimarzâde Mehmet Ali, “Urvetü’l-vuskâ I”, Beyânü’l-Hak 1/8, 28 Şevval 1326-10 Teşrinisani 1324, 164-166.
Özsayıner, Zübeyde Cihan. “Hilye- i Şerifler.” Antika Dergisi 7 (1985): 29-35.
Özsayıner, Zübeyde Cihan. “The Last Director of The Evkaf-i Islamiyye Museum, Mimarzade Muhammed Ali, Calligraphist and Painter” (Naples: 15th International Congress of Turkish Art, 16-18 September 2015’te sunulan bildiri).
Serin, Muhittin. “Kubbealtı Akademisi Kültür ve San’at Vakfı Ekrem Hakkı Ayverdi Hat Koleksiyonu Envanteri.” Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları, 1995, 43.
Serin, Muhittin. Hattat Aziz Efendi, Türk Hat Üstadları 1. İstanbul: Kubbealtı Kültür ve Sanat Vakfı Kubbealtı Neşriyatı, 1988.
Woltman, Nienke ve Laura Homer. “Mimarzade Mehmet Ali Bey’in Fatih Camii’indeki Tablosu ve Zorlu Restorasyonu.” Çev. Esragül Bayraktar. Milli Saraylar Dergisi 14 (2016): 175-191.
Yüksel, İbrahim Aydın. Bolu Yıldırım Bayezid Külliyesi Hamamlar ve İmaret Camii. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.