Kırklareli Müzesi Bizans Dönemi Madeni Haçları

Bizans sanatı içerisinde kendine has bir yeri olan madeni haçlar, farklı müze, kazı ve koleksiyon örnekleriyle oldukça zengindir. İmparatorluğun değişik coğrafyalarından ele geçirilen sayısız haç örneği, Bizans sanatının varsıllığını, dinî yaşam kültürünü ve bu kültürün çeşitliliğini kanıtlayan somut objelerdir. Madeni haç eserlerin sayısal fazlalığı, haçların hem litürjik hem de kişisel kullanımda her dönem tercih edildiğini de göstermektedir. Kırklareli Müzesi envanterine kayıtlı olan on yedi madeni haç bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Eserlerin tamamı Kırklareli ve çevre ilçelerden satın alma yoluyla müzeye kazandırılmıştır. Kırklareli Müzesinden alınan izinle incelenen haçların on biri pandantif haç, altısı röliker haçtır. Röliker haçların dördü tek taraflıdır. Bronz ve bakırdan, döküm tekniğiyle üretilen eserlerin bezemelerinde kazıma ve kabartma tekniği kullanılmış, eserlerin bazıları değerli taş ya da cam malzemeyle süslenmiştir. Röliker haçlarda bir örnekdışında İsa, Meryem ve kutsal kişi tasvirlerine rastlanmıştır. Pandantif haçlar yassı kesitli, bitkisel ve geometrik desenlidir. Çalışmaya konu olan örnekler Yunan ve Latin Haçı formundadır. Üslup özelliklerine göre değerlendirilip benzer öneklerle karşılaştırılan Kırklareli Müzesi örneklerinin içerisinde Balkan üretimi olduğu düşünülen eserlerin bulunması bu çalışmayı farklı kılmaktadır. Yapılan değerlendirmeler ışığında madeni haçlar Orta Bizans Dönemi’ne tarihlendirilmişti

Anahtar Kelimeler:

Kırklareli, Müze, Bizans, Haç, Maden, Hristiyanlık

Byzantine Metal Crosses in Kırklareli Museum

The subject of the study is seventeen metal crosses registered in the inventory of Kırklareli Museum. All of the artifacts were brought to the museum through purchasing from Kırklareli and the surrounding districts. Eleven of these artifacts are pendant crosses, and the six of them are reliquary cross. Four of the reliquary crosses are one-sided. Metal crosses, which are unique in Byzantine art, are very rich with examples from different museums, digging areas and collections. The numerous examples obtained from different parts of the empire attest not only to the richness of Byzantine art, but also to the fact that Christianity has always preferred metal crosses as liturgical or personal religious objects. What makes this study different is that there are examples among the crosses of the Kırklareli Museum that are thought to be of Balkan design.

Keywords:

Kırklareli, Museum, Byzantine, Cross, Metal,

PDF

___

Acara Eser, Meryem. “Hristiyanlıkta Haç Kültü ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi Koleksiyonunda Bulunan Bir Grup Haç.” Bizans ve Çevre Kültürler Prof. Dr. Yıldız Ötüken’e Armağan. Ed. Sema Doğan ve Mine Kadiroğlu. İstanbul: Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık, 2010, 27-43. google scholar
Acara Eser, Meryem. “Komana Kazısı Metal Buluntularından Bir Grup: Röliker Haçlar.” Komana Ortaçağ Yerleşimi. Ed. Deniz Burcu Erciyas ve Mustafa Nuri Tatbul. İstanbul: Ege Yayınları, 2015, 167-180. google scholar
Acara Eser, Meryem. “Liturjide ve Günlük Kullanımda Maden Sanatı.” Kalanlar, 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans. Ed. Ayla Ödekan. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayınları, 2007, 37-42. google scholar
Acara Eser, Meryem. “Objects from Daily Life at Komana: Jewelry.” Komana Small Finds. Haz. Burcu Erciyas ve Meryem Acara Eser. İstanbul: Ege Yayınları, 2019, 77-103. google scholar
Acara, Meryem. “Bizans Ortodoks kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15 (1) (1998): 183-201. google scholar
Albayrak, Kadir. “Dinsel Bir Sembol Olarak Haç’ın Tarihi.” Dini Araştırmalar 7(19) (2004): 105129. google scholar
Altun, Feride İmrana. “Bandırma Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Bizans Dönemine Ait Bronz Haçlar.” DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 7(1) (2020): 133-151. google scholar
Böhlendorf-Arslan, Beate. “Das Bewegliche Inventar eines Mittelbyzantinischen Dorfes: Kleinfunde aus Boğazköy.” Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts BYZAS. Ed. Beate Böhlendorf-Arslan ve Alessandra Ricci. İstanbul: Ege Yayınları, 2012, 351-368. google scholar
Buyruk, Hasan. “Silifke Müzesi’ndeki Haç Rölikerler.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7(33) (2014): 504-512. google scholar
Campbell D. Sheila ve Anthony Cutler. “Enkolpion.” Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander Kazdan. 1. cilt. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 700. google scholar
Cleymans, Sam ve Peter Talloen. “Protection in Life and Death: Pendant Crosses from the Cemetery of Apollo Klarios at Sagalassos, Turkey.” European Journal of Archaeology 21(2) (2018): 280298. google scholar
Çakmakçı, Zeynep. “Şükrü Tül Eski Eser Koleksiyonu’ndaki Bizans Dönemi Madeni Eserleri.” Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi TÜBA-KED 15 (2017): 45-61. google scholar
Elyiğit, Ufuk. “Bursa Arkeoloji Müzesi’ndeki Madeni Haç Örnekleri.” Art-Sanat 18 (2022): 173200. Doi: 10.26650/artsanat.2022.18.1090632 google scholar
Frazer, M. E. ve Anthony Cutler. “Reliquary.” Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander Kazdan. 1.cilt. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 1782-1783. google scholar
Gül, Ahmet. Haçın Hristiyan Teolojisindeki Yeri ve Önemi. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018. google scholar
Kalavrezou, Ioli. “Reliquary Enkolpion.” Byzantium 330-1453. Ed. Robin Cormack ve Maria Vassilaki. Londra: Royal Academy Publications, 2008. google scholar
Karpozilos, Apostolos ve Anthony Cutler. “The Cross in Everyday Life.” Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander Kazdan. 1. cilt. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 551 google scholar
Koçyiğit, Oğuz. “Erimtan Arkeoloji ve Sanat Müzesi Bizans Dönemi Maden Haçları.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 35(2) (2018): 110-121. google scholar
Köroğlu, Gülgün ve Hüseyin Vural. “Sinop-Dikmen Nekropolü Kazılarında Ortaya Çıkarılan Geç Roma-Bizans Dönemi Takıları.” 20. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. 1. Cilt. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2017, 348-357. google scholar
Köroğlu, Gülgün. “Rezan Has Müzesindeki Örnekleri Işığında Geç Roma-Bizans Döneminde Tılsımlar.” Akdeniz Sanat 13 (2019): 399-424. google scholar
Köroğlu, Gülgün. “Yumuktepe Höyüğü Kazılarından Ortaçağ Takıları.” 13. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları, 2010, 417-426. google scholar
Köroğlu, Gülgün. Anadolu Uygarlıklarında Takı. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, 2004. google scholar
Maremveliotaki, Efi. “Copper-alloy Pectoral Cross.” Everyday Life in Byzantium, Byzantine Hours. Works and Days in Byzantium. Haz. Demetra Papanikola-Bakirtzi. Athens, 2002, 499. google scholar
Metin, Hüseyin. “Burdur Müzesi’nden Bir Röliker Haç.” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24 (2019), 414-415. google scholar
Okuyucu, Demet. “Erzurum Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bizans Dönemine Ait Bir Grup Madeni Haç.” Art-Sanat 19 (2023): 365-392. Doi:10.26650/artsanat.2023.19.1155760 google scholar
Özdemir, Hatice ve Gökçen Kurtuluş Öztaşkın. “Denizli Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Bizans Dönemi Maden Haçlarından Bir Grup.” XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları, 2009, 489-499. google scholar
Paisidou, Melina. “Copper-alloy Pectoral Cross.” Everyday Life in Byzantium, Byzantine Hours. Works and Days in Byzantium. Ed. Demetra Papanikola-Bakirtzi. Athens, 2002, 500. google scholar
Pitarakis, Brigitte. Les Croix-Reliquaries Pectorales Byzantines En Bronze. Paris: Picard, 2006. google scholar
Podskalsky, Gerhard. “Cross.” Oxford Dictionary of Byzantium. 1. cilt. Ed. Alexander Kazdan. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991. google scholar
Rice, Tamara Talbot. Bizans’ta Günlük Yaşam. Bizans’ın Mücevheri Konstantinopolis. Çev. Bilgi Altınok. İstanbul: Özne Yayınları, 1998). google scholar
Ünal, Ceren. “Balıkesir, Kuva-yi Milliye Müzesi’nden II. Nikephoros Phokas (963-969) Dönemine Ait Nadir Gümüş Sikke Miliaresion.” Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi 24/1 (2016): 114-115. google scholar
Ünal, Ceren ve Zeynep Çakmakçı. “Haluk Perk Müzesi’nden Örnekler Eşliğinde Bizans İmparatorluğu Döneminde İnanç, Münzevi Yaşam, Hac ve Hacılık Kavramları.” Art-Sanat 14 (2020): 495-531. Doi: 10.26650/artsanat.2020.14.0019 google scholar
Ünlüler, Yakup. “Kapadokya Bölgesi Müzelerindeki Bizans Dönemine Ait Maden Haçlar.” Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019. google scholar
Westphalen, Stephan. “Kleinfunde aus der Basilikagrabung am Kalekapı in Marmara Ereğlisi (Herakleia Perinthos).” Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts BYZAS. Ed. Beate Böhlendorf-Arslan ve Alessandra Ricci. İstanbul: Ege Yayınları, 2012, 127-137. google scholar
Yaşar, Fatma ve Selim Yavuz. “Malatya Arkeoloji Müzesi’ndeki Metal Haçların Değerlendirilmesi.” Inonu University Journal of Art and Design 12 (2022): 62-85. google scholar
Yıldırım, Şahin. Makedonya Kulesi Kurtarma Kazıları 2004. 14. Müze çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. 30 Nisan-2 Mayıs 2004 Ürgüp/Nevşehir. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2005, 243-250. google scholar