Bereket Boynuzu Motifinin Bizans Sanatında ve Kapadokya Bölgesi Duvar Resimlerinin Anikonik Bezemesindeki Yeri ve Önemi Üzerine Değerlendirmeler

Kökeni Eski Yunan’a dayanan ve Roma, Bizans, erken İslam, Avrupa ve Osmanlı (özellikle erken 18. yüzyıl– erken 20. yüzyıl aralığında) başta olmak üzere günümüze kadar birçok medeniyetin sanatına tesir etmiş olan bereket boynuzu deseninin sanat eserlerinde, ilk kullanımından itibaren aynı anlam ve amaçla tercih edildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca bugüne kadar yapılan çalışmalar bu motifin içinin boş ya da dolu olarak betimlenmesinin de herhangi bir anlam değişikliğine yol açmadığını genellikle de içinin meyvelerle dolu olarak tasvir edildiğini ortaya koymuştur. Bu makalede Kapadokya bölgesinde dokuz kaya kilisesinin ve kayaya oyulmuş bir manastır keşiş hücresinin duvar resimlerinin anikonik bezemesinde tespit ettiğimiz bereket boynuzu motifleri ayrıntılı olarak tanım ve tasvirleri ile incelenmiş ve kronolojik çerçevede Bizans sanatındaki farklı kullanım örnekleri de belirlenmiştir. Tüm bunların yanı sıra bereket boynuzu deseninin bölgede karşılaştığımız örneklerinde yapı içerisinde nasıl konumlandırıldıkları, bezeme özellikleri, kutsal ve simgesel anlamları, mimari ve resim programı arasındaki ilişki üzerinde de durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Bizans Sanatı, Kapadokya, Duvar Resimleri, Motif, Bereket Boynuzu

Studies on the Importance of the Cornucopia Motif in Byzantine Art and the Aniconic Decoration of the Wall Paintings of Cappadocia Region

It is understood that the cornucopia motif, which originated in Ancient Greece, has influenced the art of many civilizations until today, especially the Roman, Byzantine, early Islamic, European and Ottoman (especially the early 18th-early 20th century ranges) artworks and it was used for the same meaning and purpose since the beginning. In addition, the studies revealed that the description of this motif as empty or full does not cause any difference in meaning, however, it is generally depicted as filled with fruits. In this article, we have identified the cornucopia motifs in the aniconic decoration of the wall paintings of nine rock churches and a rock-cut monastery monk cell, which we have examined in detail with their definitions and descriptions, and different usage examples in Byzantine art connected to their chronological framework. In addition to all these, regarding the examples we have encountered in the region, we have also emphasized how the cornucopia motif is positioned in the buildings, its decoration features, its sacred and symbolic meanings, and the relationship between architecture and art.

Keywords:

Byzantine Art, Cappadocia, Wall Paintings, Motif, Cornucopia,

PDF

___

Altıer, Semiha. “Bir Motifin Peşinden: Osmanlı Sanatında Bereket Boynuzu.” History Studies 10 / 7 (2018): 21-57. google scholar
Ancient Rome. “Mosaic Decoration of the Vault in the Circular Ambulatory.” Erişim 8 Ağustos 2022. http://ancientrome.ru/art/artworken/img.htm?id=6706 google scholar
Ancient Rome. “Statue of Genius Togatus of Augustus.” Erişim 19 Temmuz 2022. http:// ancientrome.ru/art/artworken/img.htm?id=1258 google scholar
Ateş, Mehmet. Mitolojiler ve Semboller Anatanrıça ve Doğurganlık. İstanbul: Aksiseda Matbaası, 2001. google scholar
Aurigemma, Salvatore. “Cornucopia.” Enciclopedia Italiana. Erişim 17 Temmuz 2022, https://www. treccani.it/enciclopedia/cornucopia/ google scholar
Aybek, Serdar, Mehmet Tuna ve Mahir Atıcı. İzmir Tarih ve Sanat Müzesi Heykel Kataloğu Orjinaller, Roma Kopyaları, Portreler ve Kabartmalar. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2009. google scholar
“Bereket Boynuzu,” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: YEM Yayınları, 1997, 222. google scholar
Blue Guides. “Artwork of the Month: May. Flora, Pompeii.” Erişim 16 Eylül 2022. https://www. blueguides.com/artwork-of-the-month-may-flora-pompeii/ google scholar
Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s Sahre.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, 304-308. google scholar
Britannica. “Cornucopia.” Erişim 21 Eylül 2022. https://www.britannica.com/art/cornucopia google scholar
Brubaker, Leslie. “Aniconic Decoration in The Christian World (6th - 11th Century): East and West.” Cristianita D’Occidente E Cristianita D’Oriente: (Secoli XI-XI). Spoleto: Presso La Sede Della Fondazione, 2004, 573-590. google scholar
Bustacchini, Gianfranco. Ravenna Mosaics Monuments and Environment. Ravenna: Cartolibreria Salbaroli, 1984. google scholar
Civelek, Aynur. “Antik Dönem Sanatında Bereket Boynuzu.” Arkeoloji ve Sanat Dergisi 143 (2013): 103-112. google scholar
Cooper, Jean Campbell. “Goat.” An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols. Great Britain: Thames and Hudson Ltd., 1987, 74. google scholar
Çetin, Cengiz. “Anadolu’da Bereket Kültü ve Anadolu Türk Köylüsü Seyirlik Oyunlarına Yansımaları.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46 / 1 (2006): 189-210. google scholar
Dalton, Ormonde Maddock. Byzantine Art and Archaeology. Oxford: Oxford At The Calarendon Press, 1911. google scholar
Digital Bodleian. “Bodleian Library MS. Canon. Gr. 110, fol.154r.” Erşim 2 Haziran 2023. https:// digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/8702ffd7-4a3f-4a11-b0b7-f0a1990f120a/surfaces/2bcf38cb-256c-4dbe-a46d-f134af3e78a0/ google scholar
Drwael, Stephanie. “İstanbul’daki Büyük Saray Mozaiğinin Akanthus Dalları Motifi. Yeni Perspektifler.” Bursa Uludağ University Journal of Mosaic Research 14 (2021): 101-126. google scholar
Eastmond, Anthony. “Consular Diptychs, Rhetoric and the Languages of Art in Sixth Century Constantinople.” Art History 33 (2010): 742-765. google scholar
Eser, Erdal. “The First Islamic Monument Kubbet’üs-Sahra (Dome of the Rock): A New Proposition.” Pesa International Journal of Social Studies (Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi) 3/2 (2017): 135-147. google scholar
European Traveler. “Theophany Mosaics in San Vitale in Ravenna.” Erişim 6 Temmuz 2022. https:// www.european-traveler.com/italy/see-the-basilica-of-san-vitale-in-ravenna/attachment/mosaics-in-san-vitale-in-ravenna08/ google scholar
Fıratlı, Nezih. La Sculpture Figuree au Musee Archeologique d’Istanbul. Ed. Catherine Metzger, Jean-Pierre Sodini ve Annie Pralong. Paris: Jean Maisonneuve Editeur, 1990. google scholar
Freely, John ve Ahmet Şefik Çakmak. İstanbul’un Bizans Anıtları. Çev. Gülru Tanman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017. google scholar
Georgopoulou, Maria. “Venice and the Byzantine Sphere.” Byzantium Faith and Power (12611557). Ed. Helen C. Evans. New York: Yale Üniversitesi Yayınları, 2004, 489-514. google scholar
German, Marie-Odile. “Les Manuscrits IXe-XIIe Siecle,” BYZANCE. Paris: l’art Byzantin Dans les Collections Publiques Françaises, 1992, 342-367. google scholar
Kalavrezou, Loli. Byzantine Women and Their World. Cambridge: Yale Üniversitesi Yayınları, 2003. google scholar
Karatağ, Murat. “Bereket Boynuzu.” Klasik Arkeoloji Sözlüğü. Ankara: Genesis Kitap, 2011, 71. google scholar
Kaya, Metin. “Kapadokya Bölgesi Bizans Dönemi Duvar Resimlerinde Bulunan Bir Grup Doğa Kökenli Anikonik Motif Üzerine Değerlendirmeler.” Navisalvia Sinan Kabaağaç’ı Anma Toplantısı 2019 Doğa-Natura. Ed. Pelin Erçelik. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2022, 137-172. google scholar
Kaya, Metin. “Kapadokya Bölgesi Duvar Resimlerinde Kutsal Anlam Taşıyan ve Apotropaik Etkili Motifler.” Art-Sanat 16 (Temmuz 2021): 409-435. Erişim 5 Ağustos 2021. https://doi. org/10.26650/artsanat.2021.16.0014 google scholar
Kostof, Spiro. Caves of God. New York: Oxford University Press, 1972. google scholar
Kutsal Kitap. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2011. google scholar
Levy, Catherine Jolivet. La Cappadoce Un Siecle Apres G. De Jerphanion. 2 cilt. Paris: Cahiers de civilisation medievale, 2015. google scholar
Mango, Cyril ve Ihor Sevcenko. “Remains of Church of St. Polyeuktos at Consantinople.” Dumbarton Oaks Papers 15 (1961): 243-247. google scholar
Marinis, Vasileios. Architecture and Ritual in The Churches of Constantinople. New York: Cambridge Üniversitesi Yayınları, 2014. google scholar
Matthiae, Guglielmo. Mosaici Medioevali delle Chiese di Roma. Roma: Istituto Poligrafico dello Stato-Libreia dello Stato, 1967. google scholar
Millingen, Alexander Van ve Ramsay Traquair. Byzantine Churches in Constantinople: Their History and Architecture. Londra: Macmillan and Co., 1912. google scholar
Museivaticani. “Sarcophagus of Constantina. “Musei Vaticani.” Erişim 8 Ağustos 2022. https:// www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/collezioni/musei/museo-pio-clementino/sala-a-croce-greca/sarcofago-di-costanza.html google scholar
Naumann, Rudolf ve Hans Belting. Die Euphemia Kirche am Hippodrom zu İstanbul und Ihre Fresken. Berlin: Gebr Mann, 1966. google scholar
Nelson, S. Robert. “Palaelogon Illuminated Ornament and Arabesque.” Wiener Jahrbuch Für Kunstgeschichte XLI (1988): 7-22. google scholar
Nersessian, Sirarpie Der. “The Illustrations of the Homilies of Gregory of Nazianzus: Paris Gr. 510. A Study of the Connections between Text and Images.” Dumbarton Oaks Papers 16 (1962): 195-228. google scholar
Ousterhout, Robert. Visualizing Community, Material Culture and Settlement in Byzantine Cappadocia. Washington: Dumbarton Oaks Research Library And Collection, 2017. google scholar
Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015. google scholar
Öztaşkın, Gökçen ve Muradiye Öztaşkın. “Olympos Episkopeionu Peristyl Mozaiklerindeki İnsan Betimlemeleri.” OLBA XXVII (2019): 443-464. google scholar
Redford, Scott. “Byzantium and the Islamic World.” Byzantium Faith and Power (1261-1557). Ed. Helen C. Evans. New York: Yale Üniversitesi Yayınları, 2004, 389-396. google scholar
Riegl, Alois. Problems of Style. New Jersey: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1992. google scholar
Rudolf, Michel. “Die Mosaiken von Santa Costanza In Rom.” Doktora Tezi, Strazburg Üniversitesi, 1911. google scholar
Sauron, Gilles. “Le Message Esthetique Des Rinceaux De L’ara Pacis Augustae.” Revue Archeologique, Nouvelle Serie 1 (1988): 3-40. google scholar
Sarah Brooks. “Sculpture and Late Byzantine Tomb.” Byzantium Faith and Power (1261-1557). Ed. Helen C. Evans. New York: Yale Üniversitesi Yayınları, 2004, 93-104. google scholar
Schulz Bruno ve Josef Strzygowski. “Mschatta. Bericht über die Aufnahme der Ruine von Bruno Schulz und Kunstwissenschaftliche Untersuchung von Josef Strzygowski.” Jahrbuch der Königlich Preussischen Kunstsammlungen 25/4 (1904): 205-373. google scholar
Spieser, Jean Michel. “L’ArtÂ L’ Epoque De Justinien.” Byzantine Culture. Ed. Dean Sakel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 8/12, 2014, 59-69. google scholar
Stern, Henri. “Les Mosaıques de l’eglise de S. Constance â Rome.” Dumbarton Oaks Papers 12 (1958): 157-218. google scholar
Tekçam, Temay. “Cornucopiae.” Arkeoloji Sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayınları, 2011, 49. google scholar
The Met Museum. “Fragment of a Floor Mosaic with a Personification of Ktisis.” Erişim 4 Temmuz 2022. google scholar
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/469960#:~:text=built%20with%20 ACNLPatternTool-,Fragment%20of%20a%20Floor%20Mosaic%20with%20a%20Personificat ion,500%E2%80%93550%2C%20with%20modern%20restoration&text=The%20bejeweled%20 woman%2C%20holding%20the,of%20generous%20donation%20or%20foundation google scholar
Thierry, Nicole. Haut Moyen Age En Cappadoce. Les Eglises De La Region De Çavuşin. 2. Cilt. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1994. google scholar
Thierry, Nicole. “Materıaux Nouveaux En Cappadoce (1982).” Byzantion 54/1 (1984): 315-357. google scholar
Thierry, Nicole. “Art Byzantin du Haut Moyen Âge en Cappadoce: L’eglise N°3 de Mavrucan.” Journal Des Savants 4 (1972): 233-269. google scholar
Thierry, Nicole. “Les Peintures Murales de Six Eglises du Haut Moyen Âge en Cappadoce.” Comptes Rendus des Seances de, l’Academie des Inscriptions et Belles-Lettres 114/3 (1970): 444-480. google scholar
Thierry, Nicole. “The Rock Churches,” Arts of Cappadocia. Ed. Luciano Giovannini. Cenevre: Nagel Publishers, 1971, 129-176. google scholar
Tümay, Günay. “Bereket,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, 487-489. google scholar
Uyar, B. Tolga. “Bizans Kapadokya’sında Yaşam ve Maddi Kültür.” Toplumsal Tarih 334 (2021): 14-16. google scholar
Vasiliev, Aleksandr Aleksandroviç. “Imperial Prophyry Sarcophagi in Constantinople.” Dumbarton Oaks Papers 4 (1948): 1-26. google scholar
Weber, M. Thomas. “Syrien, Âgypten und Aksum Das sanctuaire carre - eine Sonderform des Altarraumes in der Frühchristlichen Sakralarchitektur Westasiens und Nordostafrika.” Millennium-Studien 207 (2010): 207-253. google scholar
Wiener, Wolfgang Müller. İstanbul’un Tarihsel Topografyası. Çev. Ülker Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. google scholar
Wolf, Gerhard. “Vesting Walls, Displaying Structure, Crossing Cultures: Transmedial and Transmedial Dynamics of Ornament,” Histories of Ornamnet from Global to Local. Ed. Gülru Necipoğlu ve Alina Payne. New Jersey / Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 2016, 96105. google scholar
Xenaki, Maria. “Ornement et Texte: le Cas de l’ensemble Funeraire de Karşıbecak â Göreme, Cappadoce,” L’aniconisme dans l’art Religieux Byzantin. Ed. Matteo Campagnolo, Paul Magdalino, Marielle Martiniani-Reber ve Andre-Louis Rey. Cenevre: Geneva Sanat ve Tarih Müzesi, 2009, 159-170. google scholar
Yalçın, Asnu Bilban. “Tarihi Kaynaklar Işığında Aya Sofya’nın Altıncı Yüzyıl Süslemesine Dair Bazı Notlar.” Ayasofya Müzesi Yıllığı 14 (2014): 94-127. google scholar
Yetkin, Şerare. “Abbasiler. F. Sanat.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 49-56. google scholar
Zwirn, Stephen. “Personofications,” Age of Spirituality: Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century: Catalogue of the Exhibition at the Metropolitan Museum of Art. Ed. Kurt Weitzmann. New York: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1979, 173-175. google scholar