Geçmişin İzleriyle Amasya Gümüşlü Cami

Osmanlı Devleti zamanında önemli kentlerden biri olan Amasya’da çok sayıda Osmanlı eseri bulunmaktadır. Bu eserlerden en erken tarihli olan Gümüşlü Cami, yapılan büyük çaplı onarımlar sebebiyle özgün hâlinden uzaklaşmıştır. Mimarisi ve bezemeleri, bu onarımlarla değişime uğrayan cami hakkında spesifik bir çalışma yapılmamıştır. Amasya kent dokusunda ve belleğinde önemli bir yere sahip olan ve aktif bir şekilde kullanılmaya devam eden cami ile ilgili cevaplanması gereken sorular bulunmaktadır. Çalışmanın başında camiye gidilip yerinde incelemeler yapılmıştır. Daha sonra literatür araştırması yapılmış ve eser hakkında spesifik bir çalışmanın olmadığı görülmüştür. Literatür araştırması sonrasında, Samsun Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nden esere dair raporlar ve eski fotoğraflar alınarak alanda yeniden incelemeler yapılmıştır. Tüm bu araştırmalar neticesinde eserin geçirmiş olduğu değişimler tespit edilmiş ve caminin özgün hâline dair veriler çalışılmıştır. Amasya’nın bir parçası olan, yaşayanlarına hizmet, tarihine tanıklık eden Gümüşlü Cami’nin geçmişten gelen izleriyle belgelenmesi ve yaşatılması çalışmanın öncelikli amacıdır. Bu çalışmada sahada yapılan incelemeler, literatür araştırmaları, belgeler ve eski fotoğraflardan yola çıkılarak caminin özgün hâlinde zaviyeli bir cami olduğu ileri sürülmüştür. Yapılan çalışmalar sonrasında, caminin sadece mimarisinde değil bezemelerinde de değişimler olduğu görülmüştür. Elde edilen eski fotoğraflar vasıtasıyla, bezemelerin konu ve üslubundan yola çıkılarak caminin özgün tasvirlerinin, R. Arık’ın da belirttiği gibi, 1870’li yıllarda halk sanatçısı Zileli Emin Usta tarafından yapılmış olabileceği iddia edilmiştir.

Amasya Gümüşlü Mosque with the Traces of the Past

There are many Ottoman buildings in Amasya, which was one of the important cities during the Ottoman period. Gümüşlü Mosque, which was the earliest of these buildings, has moved away from its original form due to major repairs. There has been no specific study about the mosque whose architecture and ornaments were changed by these repairs. The mosque, which has an important place in the urban fabric and memory of Amasya and continues to be used actively, has questions that need to be answered. In this study, firstly, the mosque was visited and investigations were made on site. After the investigations on the field, a literature search was done and it was seen that there was no specific study about the Gümüşlü Mosque. The investigations were done again on the field by taking the reports and old photographs about the mosque from the Samsun Regional Directorate of Foundations after the literature research. As a result of all these examinations, the changes in the mosque were determined and the data regarding the original state of the mosque were systematically explained in this study. In this study, it has been suggested that the mosque was originally a zawiya, based on the studies in the field, literature researches, documents and old photographs. After the investigations, it was observed that there were changes not only in the architecture but also in the ornaments. Based on the subject and style of the ornaments, it has been claimed that the original ornaments of the mosque were made by Zileli Emin Usta in the 1870s.

PDF

___

Abdi-zade Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları. 1986.
Acar, Türkan. “Tabhaneli Camilerin Tipolojisi Üzerine Bir Deneme”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 28 (2013): 303-326.
Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 1988.
Arık, Rüçhan. “Osmanlı Sanatında Duvar Resimleri”. Osmanlı Kültür ve Sanat Ansiklopedisi. C. 11. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999. 423- 436.
Arık, Rüçhan. “Sanatta Batılılaşma Sürecinde Balkan Anadolu Beraberliği”. Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri, 17-19 Mayıs 2000, Şumnu (Bulgaristan). C. 1. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2001, 71-96.
Avcı, Oğulcan. “Yozgat Başçavuşoğlu Camii ve Süslemeleri Üzerine Düşünceler”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 5/3 (2016): 49-70.
Cantay, Gönül. “Zileli Emin Usta’nın Bilinmeyen İki Eseri”. Bedrettin Cömert’e Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1980, 497-507.
Çöl, Nilgün. “Kütahya İli Tavşanlı İlçesinde Kurşunlu Camiinin Duvar Resimlerinin Geleneksel Türk Duvar Resim Sanatı Çerçevesinde Değerlendirmesi: Osmanlı Sanatı Çerçevesinde Duvar Resmi”. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Anadolu Sanat Dergisi 12 (2002): 49-66.
Eyice, Semavi. “İlk Osmanlı Devrinin Dini ve İçtimai bir Müessesi: Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 1 (1962): 3-80.
Eyice, Semavi. “Beyazıd Paşa Cami, Amasya’da XV. Yüzyıl Başlarında Yapılan Cami”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 5. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, 243-244.
Karakaya, Enis. “Çapanoğlu Camii Yozgat’ta XVIII. Yüzyılda Batı Üslubunda İnşa Edilen Cami”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 219-220.
Karakaya, Ebru. “Mehmed Paşa Külliyesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 28. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, 511-512.
Kınal, Füruzan. Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1962.
Menç, Hüseyin. Tarih İçinde Amasya. Amasya: Amasya Belediyesi Yayınları, 2014.
Renda, Günsel. Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700- 1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1977.
Renda, Günsel. “Yenileşme Döneminde Kültür ve Sanat”. Türkler Ansiklopedisi. C. 15. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 265-283.
Şahin, İlhan ve Feridun Emecen. “Amasya”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 3. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 1-4.
Tanman, Baha. “Merzifon, Kara Mustafa Paşa Camii Şadırvanının Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı ‘Osmanlı Dünyası’ ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği”. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993, 491-522.
Tekinalp, Pelin Şahin. “Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi”. Türkler Ansiklopedisi. C. 15. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 440-448.
Urak, Gediz. “Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapılarının Analiz ve Değerlendirilmesi”. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 1994.
BELGELER
V.G.M. 1981: 234 numaralı belge
V.G.M. 1985: 05.00 / 15 numaralı dosya
V.G.M. 1986: 05.00 / 15 numaralı dosya
V.G.M. 1986: 977 numaralı belge
V.G.M. 2002: 1361 sayılı yazısı