Bizans Resim Sanatında Anonimlik ve İsimleri Bilinen Ressamlar Üzerine Bir Değerlendirme*

Bizans resim sanatının günümüze ulaşan mozaik, fresko ve ikona örneklerinin büyük bir kısmı anonimdir. Diğer bir ifade ile birçok eser ressamın kimliğine ilişkin bir işaret içermemektedir. Anonimliğin sebebi kült işlevi görmüş imgelerin kopyalanması sırasında ressamların kutsal kişilere olan adanmışlık niyetleri ile yakından ilişkilidir. Bununla birlikte, yapılan ikonaların Hristiyanlığa göre ilk ressam olan Aziz Luka’ya atfedilmesi de ressamın kimliğini gizlemiştir. Bu durum tüm ressamların eserlerinde kimliklerini belirtmelerine tamamen engel olmamıştır. Ephraim, Georgios Kallierges, Giritli Angelos Akotantos, Michael Astrapas ve Petrus gibi isimleri bilinen mozaik ustası, fresko ve ikona ressamları da vardır. Bu sanatçılar kilise ithaf yazıtlarından ve eserleri üzerine bıraktıkları imzalardan bilinmektedir. Sanatçı isimlerini içeren kilise ithaf yazıtları Bizans İmparatorluğu’nun tüm dönemlerinden günümüze ulaşmıştır. Bu durum Bizans İmparatorluğu’nun herhangi bir döneminde yaşanan bir değişime bağlı olmayan ve Erken Bizans Dönemi’nden beri sürdürülen bir zanaat geleneğini göstermektedir. Kilise yazıtları haricinde 12. yüzyılda ressamlar eserleri üzerine isimlerini içeren dualarını ve imzalarını bırakmaya başlamışlardır. Ressamların eserlerinde imza kullanmaları 14. yüzyıla gelindiğinde ise daha yaygın bir hâle gelmiştir. Bu çalışmada Bizans resminde görülen anonimliğin sebepleri incelenmiştir. Ressamların kilise ithaf yazıtlarında isimlerine yer verilmesi ve imza kullanımları sosyal-ekonomik ve işlev açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Anonimlik, İthaf yazıtları, İmzalar, Bizans Sanatı, Resim

An Evaluation on Anonymity and Known Painters in Byzantine Painting Art

Most of the mosaic, fresco and icon examples of Byzantine painting art are anonymous. Anonymity is closely related to the devotional intentions of the painters during the copying of the cult images. Icons attributed to St. Luke, the first painter according to Christianity, also concealed the identity of the painter. However, this situation did not prevent all painters expressing their own identities in their works. There are known mosaic masters, fresco and icon painters such as Ephraim, Georgios Kallierges, Angelos Akotantos from Crete, Michael Astrapas and Petrus. These artists are known from church dedication inscriptions and the signatures they leave on their works. Church dedication inscriptions containing the names of artists have survived from all periods of the Byzantine Empire. This situation shows a craft tradition that has been maintained since the Early Byzantine Period. In the 12th century, painters began to leave their prayers and signatures on their works. It became more common in the 14th century. In this study, the reasons for the anonymity seen in Byzantine painting are examined more clearly. The inclusion of the names of the painters in the church dedication inscriptions and their use of signatures were evaluated in terms of social-economic and function.

Keywords:

Anonymity, Dedication inscriptions, Signatures, Byzantine Art, Painting,

PDF

___

Bacci, Michele. “With the Paintbrush of the Evangelist Luke.” Mother of God: Representations of the Virgin in Byzantine Art, Catalogue of the Benaki Museum Exhibition, 2000-2001. Ed. Maria Vassilaki. Milan: Skira Yayınları, 2000, 79-89. google scholar
Belting, Hans. Likeness and Presence: A History of the Image Before the Era of Art. Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları, 1994. google scholar
Brubaker, Leslie ve John Haldon. Byzantium in the Iconoclast Era, c. 680-850. Cambridge: Cambridge Üniversitesi Yayınları, 2011. google scholar
Brubaker, Leslie. Inventing Byzantine Iconoclasm. Büyük Britanya: Bristol Klasik Yayınları, 2012. google scholar
Carr, Annemarie Weyl. “Images: Expressions of Faith and Power.” Byzantium: Faith and Power (1261-1557) Ed. Helen C. Evans. New York: Metropolitan Müzesi, Yale Üniversitesi Yayınları, 2004,143-153. google scholar
Ciggaar, Krijnie N. “Une Description de Constantinople dans le Tarragonensis 55.” REB 53 (1995): 117-140. google scholar
Cormack, Robin. Byzantine Art. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları. 2018. google scholar
Cutler, Anthony. “Artists.” The Oxford Dictionary of Byzantium 1. Ed. Alexander Kazdhan. New York: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1991, 196-201. google scholar
Der Nersessian, Sirarpie. “Program and Iconography of the Frescoes of the Parecclesion.” The Kariye Djami 4: Studies in the Art of the Kariye Djami and Its Intellectual Background. Ed. Paul Atkins Underwood. Princeton: Princeton University Press, 1975, 303-349. google scholar
Dameskonas, İoannes. De Sacris Imaginibus Adversus Constantinum Cabalinum. PG 95, 349. google scholar
Deliyianni-Dori, Heleni. “The Friends of Theophanes the Greek in the Despotate of Morea.” Lampidon. Afieroma sti Mmmi tis Ntoûlas Mouriki. 1. cilt. Ed. Mary Aspra-Vardavaki. Atina: NTUA Üniversitesi Yayınları, 2003, 193-204. google scholar
Drpic, Ivan. “Painter as Scribe: Artistic Identity and the Arts of Graphe in Late Byzantium.’’ Word & Image 29/3 (2013): 334-353. Erişim 22 Mart 2023. https://doi.org/10.1080/02666286.2013. 771921 google scholar
Ducellier, Alain. “Balkan Powers: Albania, Serbia and Bulgaria (1200-1300).” The Cambridge History of The Byzantine Empire 500-1492. Ed. Jonathan Shepard. Cambridge: Cambridge Üniversitesi Yayınları, 2008, 779-842. google scholar
Erismann, Christophe. “Bizans’ta Mantık.” Bizans’ın Entelektüel Tarihi. Ed. Anthony Kaldellis ve Niketas Siniossoglou. Çev. Ercan Ertürk. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2021, 269-288. google scholar
Grigg, robert. “byzantine credulity as an impediment to antiquarianism.” Gesta 26/1 (1987): 3-9. google scholar
Guarducci, Margherita. Epigrafia Greca: Epigrafi Sacre Pagane e Cristiane 4. Roma: Devlet Basım Enstitüsü, 1978. google scholar
James, Liz. Mosaic in The Medieval World From Late Antiquity to the Fifteenth Century. New York: Cambridge Üniversitesi Yayınları, 2017. google scholar
Kalopissi- Verti, Sophia. “Patronage and Artistic Production in Byzantium During the Palaiologan Period.’’ Byzantium: Faith and Power (1261-1557) Perspectives on Late Byzantine Art and Culture. Ed. Sarah T. Brooks. New York: Metropolitan Müzesi Yayınları, 2006, 76-97. google scholar
Kalopissi-Verti, Sophia. “Painters in Late Byzantine Society: The Evidence of Church Inscriptions.” Cahiers Archeologiques 42 (1994): 139-158. google scholar
Kalopissi-Verti, Sophia. “Painters’ Portraits in Byzantine Art.” Deltion tis Christianikis Archaiologikis Etairelas 17 (Ocak 1994): 129-142. Erişim 10 Mart 2023. https://doi.org/10.12681/dchae.1098 google scholar
Kissas, Sotiris. “Solunska Umetnika Poradice Astrapa.” Zograf 5 (1974): 35-37. google scholar
Kitzinger, Ernst. “The Cult of Images in the Age before Iconoclasm.” Dumbarton Oaks Papers 8 (1954): 83-150. google scholar
Lazarev, Viktor Nikitich. The Russian Icons: From Its Origins to the Sixtheenth Century. Çev. Colette Joly Dees. Ed. Gerol'd Ivanovich Vzdornov ve Nancy McDarby. Minnesota: Lituıji Yayınları, 1997. google scholar
Lidova, Maria. “Manifestations of Authorship: Artists’ Signatures in Byzantium.” Venezia Arti 26 (Aralık 2017): 89-105. Erişim 10 Mart 2023. https://edizionicafoscari.unive.it/riviste/venezia-arti/2017/1/ google scholar
Markovic, Miodrag. “The painter Eutychios - Father of Michael Astrapas and Protomaster of the Frescoes in the Church of the Virgin Peribleptos in Ohrid.” Zbornik za Likovne Umetnosti Matice Srpske 38 (2010): 9-34. google scholar
Mouriki, Doula. “Four Thirteenth-Century Sinai Icons by the Painter Peter.” Studenica et l’art Byzantine Autour de l’annee 1200. Ed. Vojislav Korac. Belgrad: Sırbistan Bilim ve Sanat Akademisi, 1988, 329-349. google scholar
Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006. google scholar
Papadimitriou, loannis. “O lovianos tis Vasilik^s tis Palaiopoleos Kerkyras.” ArchaiologikiEfimeris 1942-1944 (1948): 39-49. google scholar
Pricillo, Michele. “The Mosaics of Jordan.” Treasures from an Ancient Land: The Art of Jordon. Ed. Piotr Bienkowski. Birleşik Krallık: Ulusal Müzeler ve Galeriler Yayınları, 1991, 109-132. google scholar
Radojcic, Svetozar. “Die Meister der Altserbischen Malerei vom Ende des XII bis zur Mitte des XV Jahrhunderts.” Pepragmena tu 9. Diethnus Byzantinologiku Synedriu. Atina: Myrtia Yayınevi, 1955, 437-438. google scholar
Raynor, Rebecca. “The Shaping of an Icon: St Luke, the Artist.” Byzantine and Modern Greek Studies 39/2 (2015): 161-172. google scholar
Rodley, Lyn. Byzantine Art and Architecture: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press, 1994. google scholar
Soteriou, Maria ve Georgios Soteriou. Eİkövsç t^çMovfjç Sıva. Icones du Mont Sinaı. 2 cilt. Atina: Bizans Enstitüsü, 1956-1958. google scholar
Subotic Gojko. “Ohridski Slikar Konstantin i Aegov Sin Ovan.” Zograf 5 (1911): 44. google scholar
Talbot Rice, David. Byzantine Art. Büyük Britanya: Penguin Books, 1968. google scholar
The Book of Eparch. Çev. İvan Dujcev. Büyük Britanya: Variorum Reprints, 1970. google scholar
Todic, Branislav. Serbian Medieval Painting: The Age of King Milutin. Ed. Jovan Zivlak. Belgrad: Draganic Yayınevi, 1999. google scholar
Uslu, Gülşah. “Michael Astrapas ve Atölyesi.” Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2022. google scholar Uyar, Tolga B. “13th Century Byzantine Wall Paintings in Cappadocia: New Evidence.” First International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium, Proceedings. Ed. Ayla Ödekan, Engin Akyürek ve Nevra Necipoğlu. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2010, 617-626. google scholar
Vassilaki, Maria. “The Painter Angelos and Icon-Painting in Venetian Crete. New York: Routladge Yayınları, 2016. google scholar
Weitzmann, Kurt. The Miniatures of the Sacra Parallela. New Jersey: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1979. google scholar
Yandım Aydın, Sercan. “The Italo-Cretan Religious Painting and the Byzantine-Palaeologan Legacy.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 25/1 (Haziran 2008): 267-279. Erişim 19 Haziran 2023. https://dergipark.org.tr/en/pub/huefd/issue/41206/502712 google scholar