BOTEH MOTİFİNİN KÖKENİNE KISA BİR BAKIŞ VE ANADOLU TÜRK HALI SANATINDA BOTEH TASVİRLERİ

Boteh motifi, binlerce yıldır farklı kültürlerde çok çeşitli biçimlerde tasvir edilmiştir. Kelime olarak Farsçada “çalılık”, “yaprak demeti” veya “çalı yığını” gibi anlamlara gelmektedir. En genel formuyla soyut bir yaprağı andırmaktadır. Araştırmacılar tarafından motifin menşei ve sembolizmi ile ilgili çok farklı görüşler öne sürülmektedir. Ancak İslam öncesi ve İslam sonrası İran sanatında çok sayıda seçkin örneğine ulaşılan motifin İran kökenli olduğu ve servi ağacından köklendiği ortak kanı olarak görülmektedir. Bu çalışmada, evrensel bir motif olarak yüzyıllardır farklı toplumların kültür ve sanatlarında, 18. yüzyıldan itibaren ise özellikle İran ve Azerbaycan halı sanatlarında sıklıkla betimlenen boteh motifinin, Anadolu Türk halı sanatında tasvir edildiği örnekler tanıtılmakta ve gösterge bilimsel açıdan ifade ettiği anlam üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Boteh, Buta, Servi, Halı, Motif

PDF

___

Arseven, C., E. (1975). Sanat Ansiklopedisi, İstanbul: MEB.
Ateş, M. (2001). Mitolojiler ve Semboller “Ana Tanrıça ve Doğurganlık”, İstanbul: Aksiseda Matbaası.
Beardsley, G. ve Sinopoli, M., C. (2005). Wrapped in Beauty: The Koelz Collection of Kashmiri Shawls. University of Michigan Press.
Chwalkowski, F. (2016). Symbol in Arts, Religion and Culture: The Soul of Nature. London: Cambridge Scholar Publishing.
Formenton, F. (1972). Oriental Rugs and Carpets. England: The Hamlyn Publishing Group Limited.
Kerimov, L. (1961). Azerbaycan Halısı I, Bakü-Leningrad.
Mammadova, A. (2018). Azerbaycan’ın Kültürel Miraslarından El Dokuması-Kelağayı. Ankara: 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları: 391. Seminer, Kongre, Bildiriler Dizisi: 85, s. 345-350.
Nabiyeva, A. (2016). Azerbaycan Resimli Halılarının Kompozisyon Özellikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı.
Nematzade, S. (2018). Azerbaycan Halı Sanatında Ulusal Kimlik ve Türkçülük Öğeleri. Ankara: 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları: 391. Seminer, Kongre, Bildiriler Dizisi: 85, s. 351-355.
Vaghefi, A.(1998). Tarihsel Süreç İçinde Tekstil Sanatında “Şal Motifi”. Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Anasanat Dalı Halı, Kilim, Eski Kumaş Desenleri Sanat Dalı.
Yıldırım, N. (2015). İran Mitolojisi, Kökenleri, Kaynakları, Ana Temaları. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
http 1: Deniz, B. (2010). “Azerbaycan ve Anadolu-Türk Halılarının Benzer Özellikleri”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 0 (18), s. 17-61. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsed/issue/2560/32982, Erişim tarihi: 12.01.2022.
http 2: Kamizi, A. vd. (2014). “A Survey of the Tree of Life Images in Safavid Textile Arts”. International Journal of Basic&Applied Research, 3(7), s. 419-433. Available online at http://www. isicenter.org. Erişim tarihi: 15.03.2021.
http 3: “From Cypress Tree to Botteh (paisley)”, http://www.rugidea.com/from_cypress_tree_to_botteh.html, Erişim tarihi: 16.05.2021.
Görsel 1. Formenton, F. (1972). Oriental Rugs and Carpets. England: The Hamlyn Publishing Group Limited, 74.
Görsel 2. Nematzade, S. (2018). Azerbaycan Halı Sanatında Ulusal Kimlik ve Türkçülük Öğeleri. Ankara: 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları: 391. Seminer, Kongre, Bildiriler Dizisi: 85, s. 351- 355.
Görsel 2a. Nematzade, S. (2018). Azerbaycan Halı Sanatında Ulusal Kimlik ve Türkçülük Öğeleri. Ankara: 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları: 391. Seminer, Kongre, Bildiriler Dizisi: 85, s. 351- 355.
Görsel 2b. Nematzade, S. (2018). Azerbaycan Halı Sanatında Ulusal Kimlik ve Türkçülük Öğeleri. Ankara: 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayınları: 391. Seminer, Kongre, Bildiriler Dizisi: 85, s. 351- 355.
Görsel 3. Ankara Etnoğrafya Müzesi arşivi.
Görsel 4. Ankara Vakıf Eserleri Müzesi arşivi.
Görsel 5. Çorum Müzesi arşivi.
Görsel 6. Çorum Müzesi arşivi.
Görsel 7. Konya Müzesi Halı Kataloğu I, Katalog numarası 256.
Görsel 8. Konya Müzesi Halı Kataloğu I, Katalog numarası 203.
Görsel 9. Konya Müzesi Halı Kataloğu I, Katalog numarası 278.
Görsel 10. Konya Müzesi Halı Kataloğu I, Katalog numarası 267.
Görsel 11. İstanbul Halı Müzesi arşivi.
Görsel 12. Ankara Vakıf Eserleri Müzesi arşivi.