Dicle Havzası’nda İlk Halaf Boyalı Malları ve Kültürel Etkileşimi

Arkeolojik açıdan çok iyi bilinmeyen Türkiye sınırlarındaki Dicle Havzası, özellikle yaklaşık 2000 yılında başlayan Ilısu Barajı Kurtarma kazıları ve yüzey araştırmaları ile birlikte daha kapsamlı araştırılmıştır. Bu bağlamda söz konusu bölgenin Geç Neolitik Dönemine dolayısıyla Halaf Dönemine dair nispeten daha fazla bilgi edinilmiştir. Bu makalede, Halaf Öncesi ve Erken Halaf arasındaki süreç olarak tanımlanan ve her iki aşamanın kültürel izlerini taşıyan Halaf'a Geçiş Evresi , söz konusu dönemin tipik keramik grubu olan Boyalı Kaliteli Mal bağlamında ele alınmıştır. Bu kapsamda Dicle Havzası'nda Doruç, Türbe Höyük, Grike Keşe ve Takyan olmak üzere dört yerleşimde Boyalı Kaliteli Mal saptanarak Halaf Dönemi'nin ilk kanıtlarına ulaşılmıştır. Söz konusu dönemin diğer keramik grupları gibi tamamen el yapımı olan Boyalı Kaliteli Mal krem, devetüyü ve açık kahverengi gibi açık tonlara sahiptir. Boya bezeme, kahverengi ve grinin tonlarında tek ve koyu renkle kabın dışında daha yoğun olmak üzere ağız kenarının içine de yapılmıştır. Bezeme motifi, yatay çapraz tarama, ağ motifi, dalgalı hat, pendant, verev çizgiler ve içi çapraz taralı eşkenar dörtgen gibi genellikle geometrik unsurlar olmakla beraber dans eden kadınlar ve kuş gibi natüralisttik öğeler de mevcuttur. Dicle Havzası'nda Boyalı Kaliteli Mal'ın çanak ve çömleklerden oluşan altı ana kap formu belirlenmiştir. Bu bölgenin Boyalı Kaliteli Malı, kap formları ve boya bezemesi gibi nitelikleri açısından Halaf'a Geçiş Evresi'nin diğer mal grupları ile birlikte Kuzey Suriye'deki Tell Halula, Tell Sabi Abyad, Chagar Bazar ve Kuzey Irak'daki NJP 72 gibi çağdaş yerleşimlerle tam bir uyumluluk göstermektedir. Kuzey Mezopotamya olarak tanımlanan bu alanda Halaf Dönemi'nin başlangıcı ya da kültürel dönüşümün eş zamanlı olduğu görülmektedir

[THE FIRST HALAF FINE WARE FROM TİGRİS VALLEY IN TURKEY AND ITS CULTURAL INTERACTION]

The Tigris Valley within the Turkish boundaries, not very well known archaeologically, was investigated more comprehensively particularly with the Ilısu Dam Salvage excavations and surveys that commenced in about 2000. In this context, relatively more information was obtained regarding the Late Neolithic Period, and hence the Halaf Period, of the region concerned. In this paper, the Transition to Halaf Phase (circa 6100-5950 BC), defined as the process between the pre-Halaf and Early Halaf periods and bearing the cultural traces of both stages, was addressed in the context of the Painted Fine Ware – the typical ceramic ware of the period in question. Within this scope, Painted Fine Ware was discovered in four settlements on the Tigris Valley, namely Doruç, Türbe Höyük, Grike Keşe, and Takyan, thereby reaching the first proof of the Halaf Period. Being completely handmade as was the other ceramic ware of the period concerned, the Painted Fine Ware is in light shades such as cream, buff, and light brown. The paint decoration was made with a single and dark color in the shades of brown and grey more intensively on the exterior of the vessel as well as on the interior of the rim. Although the decoration motifs are generally geometric elements such as horizontal and vertical crosshatching, undulating lines, pendants, diagonal lines, and crosshatched lozenges, naturalistic elements such as dancing ladies and birds are also available. Six main vessel shapes of the Painted Fine Ware that consisted of bowls and jars were determined on the Tigris Valley. The Painted Fine Ware of this region is in full agreement with the other ware of the Transition to Halaf Phase as well as with that of such contemporary settlements as Tell Halula, Tell Sabi Abyad and Chagar Bazar in Northern Syria and NJP 72 in Northern Iraq in terms of its qualities such as vessel shapes and paint decoration. It is seen that the beginning of the Halaf Period and cultural transformation were simultaneous in this area, which is defined as Northern Mesopotamia

PDF

___

Akkermans ve Van Der Plıcht 2014: P.M.M.G. Akkermans, J. Van Der Plicht, “Tell Sabi Abyad: The Site and Its Chronology”, In: P.M.M.G. Akkermans, M.L. Brüning, H.O.Huigens O.P. Nieuwenhuyse (Eds.), Excavations at Late Neolithic Tell Sabi Abyad, Syria. The 1994-1999 Field Seasons, Turnhout, 17-28.
Algaze 1989: G. Algaze, “A New Frontier: First Results of the Tigris-Euphrates Archaeological Project, 1988”, JNES 48.4, 241-281.
Algaze vd. 1991: G. Algaze, R. Breuninger, C. Lightfoot, M. Rosenberg, “The Tigris-Euphrates Archaeological Reconnaissance Project: A Preliminary Report of the 1989-90 Seasons”, Anatolica 17, 175-240.
Algaze vd. 2012: G. Algaze, E. Hammer, B. Parker, B.R. Breuninger, J. Knudstad, “The Tigris-Euphrates Archaeological Reconnaissance Project. Final Report of the Cizre Dam and Cizre-Silopi Plain Survey Areas”, Anatolica 38, 1-115.
Bernbeck ve Nıeuwenhuyse 2013: R. Bernbeck, O.P. Nieuwenhuyse, “Established Paradigms, Current Disputes and Emerging Themes: The State of Research on the Late Neolithic in Upper Mesopotamia”, in: O.P. Nieuwenhuyse, R. Bernbeck, P.M.M.G. Akkermans, J. Rogasch (Eds.), Interpreting the Late Neolithic of Upper Mesopotamia, Turnhout, 17-37.
Campbell 1992: S. Campbell, Culture, Chronology and Change in the Later Neolithic of North Mesopotamia (Yayınlanmamış Doktara Tezi), University of Edinburgh.
Campbell 1998: S. Campbell, “Problems of Definition: The Origins of the Halaf in North Iraq”, in: M. Lebeau (Ed.), About Subartu, Studies Devoted to Upper Mesopotamia, (Subartu IV.1), Brepols, Turnhout, 39-52.
Caneva 2011: I. Caneva, “Til Huzur-Yayvantepe”, in: M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey. The Tigris Basin, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 173-184.
Cruells 2006: W. Cruells, “La Poterie”, in: Ö. Tunca, A. Baghdo (Eds.), Chagar Bazar (Syrie) I: Les Sondages Préhistoriques (1999-2001), Leuven, 25-80.
Cruells 2008: W. Cruells, “The Proto-Halaf: Origins, Definition, Regional Framework and Chronology”, In: J.M. Cordoba, M.M. Molist, M.C. Pérez, I. Rubio, S. Martínez (Eds.), Proceedings of the 5th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Vol III, Madrid, 689-672.
Cruells 2013: W. Cruells, “La cerámica Halaf en Tell Halula (VII y VI milenios cal BC) Orígenes y desarrollo”, In: M.M. Molist (Ed.), Tell Halula: un poblado de los primeros agricultores en el valledel Éufrates, Siria, Memoria Científica, Tomo II: 59-211.
Cruells ve Nıeuwenhuyse 2004: W. Cruells, O.P. Nieuwenhuyse, “The Proto-Halaf Period in Syria. New Sites, New Data”, Paléorient 30.1, 47-68.
Çambel ve Braıdwood 1980: H. Çambel, R.J. Braidwood, The Joint Istanbul-Chicago Universities Prehistoric Research in Southeastern Anatolia, İstanbul.
Doğan 2005: U. Doğan, “Land Subsidence and Caprock Dolines Caused by Subsurface Gypsum Dissolution and the Effect of Subsidence on the Fluvial System in the Upper Tigris Basin (Between Bismil-Batman, Turkey)”, Geomorphology 71, 389-401.
Erdalkıran 2008: M. Erdalkıran, “The Halaf Ceramics in Şırnak Area, Turkey”, In: J.M. Cordoba, M.M. Molist, M.C. Pérez, I. Rubio, S. Martínez (Eds.), Proceedings of the 5th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Vol. I, Madrid, 755-766.
Erdalkıran 2010: M. Erdalkıran, Çanak Çömlek Verilerine Dayanarak Dicle Havzasındaki Halaf Döneminin Gelişimi, (Yayınlanmamış Doktara Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Kozbe 2006: G. Kozbe, “Şırnak İli, Cizre-Silopi Ovasι 2004 Yılı Yüzey Araştırması”, AST 23.1, 293-308.
Kozbe 2007: G. Kozbe, “Şırnak İli Cizre-Silopi Ovası Yüzey Araştırması, 2005”, AST 24.1, 307-326.
Kozbe 2008: G. Kozbe, “Şırnak İli Yüzey Araştırmaları, 2006”, AST 25.1, 175-186.
Kozbe ve Erdalkıran 2009: G. Kozbe, M. Erdalkıran, “A Missing Piece of the Late Neolithic: the Şırnak Area (Turkey)”, Interpreting the Late Neolithic of Upper Mesopotamia, 26-28 Mart 2009, Leiden.
Le Mıére ve Nıeuwenhuyse 1996: M. Le Miére, O.P. Nieuwenhuyse, “The Prehistoric Pottery”, in: P.M.M.G. Akkermans (Ed.), Tell Sabi Abyad: the Late Neolithic Settlement, İstanbul, 119-284.
Nıeuwenhuyse 2007: O.P. Nieuwenhuyse, Plain and Painted Pottery: The Rise of Late Neolithic Ceramic Styles on the Syrian and Northern Mesopotamian Plains, Turnhout.
Nıeuwenhuyse 2014: O.P. Nieuwenhuyse, “A Rewiev of the Ceramics from the 1994-1999 Campaigns”, in: P.M.M.G. Akkermans, M.L. Brüning, H.O.Huigens O.P. Nieuwenhuyse (Eds.), Excavations at Late Neolithic Tell Sabi Abyad, Syria. The 1994-1999 Field Seasons, Turnhout, 87-111.
Ökse ve Görmüş 2013: A.T. Ökse, A. Görmüş, “Salat Tepe 2005-2008 Kazıları”, Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları, Diyarbakır, 163-200.
Özdoğan 1990: M. Özdoğan, “1988 Yılı Diyarbakır Yüzey Araştırması”, AST 7: 459-466.
Özgen 2007: N. Özgen, Bismil İlçesinin Coğrafyası, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Parker ve Creekmore 2002: B.J. Parker, A. Creekmore, “The Upper Tigris Archaeological Research Project: A Final Report from the 1999 Field Season”, Anatolia Studies 52, 19-74.
Sağlamtimur ve Ozan 2007: H. Sağlamtimur, A. Ozan, “Siirt-Türbe Höyük Kazısı, Ön Rapor”, Arkeoloji Dergisi 10.2, 1-31.
Saraçoğlu 1990: H. Saraçoğlu, Bitki Örtüsü, Akarsular ve Göller, İstanbul.
Sözer 1969: A.N. Sözer, Diyarbakır Havzası, Ankara.
Taşkıran 2007: H. Taşkıran, “Dicle Havzasının Paleolitik Potansiyeli”, in: E. Öztepe (Ed.), Patranvs Coşkun Özgünel’e 65. Yaş Armağanı, İstanbul, 351-359.
Taşkıran 2013: H. Taşkıran, “Başlangıcından günümüze Ilısu Paleolitik Çağ Yüzey Araştırmaları” Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları, Diyarbakır, 435-455.
Tekin 2009: H. Tekin, “Ilısu Projesi Seramikli Neolitik Yerleşimleri Yüzey Araştırması, 2007”, AST 26.1, 279-287.
Tekin 2011a: H. Tekin, “Hakemi Use. A newly discovered Late Neolithic site in Southeastern Anatolia”, in: M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey. The Tigris Basin, İstanbul, 151-172.
Tekin 2011b: H. Tekin, “Diyarbakır’da Bir Halaf Yerleşimi: Karavelyan (Hınçıka) 2009 Yılı Kazıları”, KST 32.2, 350-363.
Velibeyoğlu vd. 2002: J. Velibeyoğlu, A. Schachner, Ş. Schachner, “Botan Vadisi ve Çattepe (Tilli) Yüzey Araştırmalarının ilk Sonuçları”, in: N. Tuna, J. Velibeyoğlu (Eds.), Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları, Ankara, 783-835.
Watson ve Le Blanc 1990: P.J. Watson, S.A. Le Blanc, Girikihaciyan: A Halafian Site in Southeastern Turkey, Los Angeles.