KÜLTEPE TABLETLERİNDE DERİ VE DERİ TİCARETİ

Asurlu tüccarlar, Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’nde, Anadolu’daki şehir devletlerinde Asur’dan getirdikleri temel ürünler olan kalay ve çeşitli yün kumaşların dışında, Anadolu menşeli bakır ve yün gibi ürünlerin de ticaretini yaparak kazançlarını artırma gayreti içinde olmuşlardır. Tüccarların Anadolu içinde ticaretini yaptıkları bu ürünlere yine Anadolu şehirlerinden tedarik edilen deri ya da post da eklenebilir. Kültepe tabletlerinde “deri” veya “post” anlamında ārum ve maškum adında iki temel terim kayıtlıdır. Toplamda 100’den fazla belgede geçen bu terimlerden özellikle maškum-deri ticari ürün olarak metinlere daha fazla yansımıştır ve yüzlercesinin alınıp satıldığına ya da bir yerden başka yere nakledildiğine dair kayıtlar bulunmaktadır. Metinlerde toplam 45 ārum deri; 1674 maškum-deri kayıtlıdır; ilaveten üç farklı belgede yaklaşık 42 talent ağırlığında maškum-deri kaydı bulunmaktadır. ārum ve maškum terimleri arasında, derinin hangi özelliklerine dair bir fark olduğu açık değildir. Fakat bu kelimeler derinin elde edildiği hayvanlar açısından değil, biçim ya da herhangi bir işlemden geçip geçmediği bakımımdan bir farka işaret edebilirler. Belgelerde ārum-deri büyükbaş hayvanlar dışında başka bir hayvanın derisini tanımlamamaktadır, ancak büyükbaş hayvan derisi için maškum terimi de kullanılmıştır. Deri tabaklama işleminin insanoğlunun üretim teknikleri bakımından ustalaştığı en eski işlerden biri olduğu tahmin edilmektedir. Bu bakımdan, Eski Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’nde de deri tabaklama işleminin bilindiği ve uygulandığı açıktır, fakat Kültepe belgelerinde tabaklanmış deriyi diğer post ya da ham deriden ayırt etmemizi sağlayacak net bir delil bulunmamaktadır. Diğer taraftan, CAD A/II, s. 318a’da, İbranicede “deri/post” anlamındaki ‘ōr kelimesiyle ilişkilendirilen ārum-deri, CAD E, 320b’de “çıplak, boş” anlamı verilen erû ve CDA s. 80a’da “çıplak olmak” anlamı verilen a/arûm ve bu kelimeden türetilmiş “çıplak” anlamı verilen erium ile ilişkili olabilir. Dolayısıyla, ārum terimi bir tür işlemden geçirilerek yününden/kılından arındırılmış, yani bir şekilde tabaklanmış deri için kullanılmış olabilir.

Anahtar Kelimeler:

Kültepe tabletleri, ticaret, maškum, ārum, deri, post

Leather and Leather Trade in Kültepe Texts

In the Assyrian Trade Colonies Period, Assyrian merchants traded especially tin and various wool fabrics, which were the main products they brought from Assyria, in the city-states of Anatolia. In addition, the merchants often tried to increase their income by trading products such as copper and wool of Anatolian origin. Leather or fleece, another Anatolian product, can be added to these Anatolian goods, which Assyrian merchants traded inside Anatolia. Two basic Akkadian terms, ārum and maškum occur in the Kültepe tablets for the meaning of leather or fleece/hides. Among these terms, which appear in more than 100 documents in total, especially maškum is more reflected in the texts as a commercial product; there are records of hundreds of them being bought and sold or transported from one place to another. The Kültepe tablets record a total of 45 ārum and 1674 maškum. In addition, there are records of maškum weighing approximately 42 talents in three different documents. It is not clear what kind of a distinction there is between the terms ārum and maškum as for the characteristics of the leather/fleece. However, the difference between these words could be in terms of the form of leather/fleece or whether it had undergone any processing, but not the animals from which it originated. ārum does not describe the skin of any animal except cattle, but the term maškum is also occurring for cattle skin in the documents. It is believed that the leather tanning process is one of the oldest occupations that human beings have mastered in terms of manufacturing techniques. In this respect, it is clear that leather tanning was known and practiced during the Old Assyrian Trade Colonies Period. However, there is no clear evidence in the Kültepe texts that would enable us to distinguish tanned leather from other rawhide or fleece. On the other hand, ārum, associated with the Hebrew word ‘ōr meaning “hide” in CAD A/II, p. 318a, may be related to the words erû “bare, empty” in CAD E, p. 320b, and a/arum “to be naked” in CDA p. 80a, and erium “naked” derived from this word. Accordingly, one may think that the term ārum may correspond to leather that had undergone some manufacturing process for tanning in some way.

Keywords:

Kültepe tablets, commerce, maškum, ārum, leather, fleece,

PDF

___

Albayrak, İrfan. “Kültepe'den Değişik Bir Masraf Listesi.” Archivum Anatolicum 5 (2002): 1 10
Albayrak, İrfan. “The Toponym Balīhum in the Kültepe Texts.” Altorientalische Forschungen 35/1 (2008): 28-35.
Barjamovic, Gojko. A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian ColonyPeriod. Copenhagen: Castern Niebuhr Institute Publication, 2011.
Çeçen, Salih ve Erol, Hakan. “Kültepe Değişik bir Ticari mal Listesi (Kt n/k 1697).” Archivum Anatolicum 12/2 (2018): 53-75.
Dercksen, Jan. G. “Subsistence, Surplus and the Market for Grain and Meat at Ancient Kansh.” Altorientalischen Fordchungen 35 (2008): 86-102.
Erol, Hakan. “Köle Sevkiyatı Hakkında Bir Kültepe Metni.” Archivum Anatolicum 14/1 (2020): 83-94.
Gökçek, L. Gürkan. “Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nda (M.Ö. 1975-1723) Anadolu’da Hayvancılık ve Hayvan Ticareti.” Archivum Anatolicum 7/1 (2004): 59-78.
Günbattı, Cahit. “Kültepe’den Akadlı Sargon’a Ait Bir Tablet.” Archivum Anatolicum 3 (1997): 131-155.
Larsen, Mogens T. The Aššur-nādā Archive. PIHANS 96. Leiden: Nederlands Instituut Voor Het Nabije Oosten, 2002.
Levey, Martin. “Alum in Ancient Mesopotamian Technology.” Isis, A Journal of the History of Science Society 49/2 (1958): 166-169.
Öz, Esma. Kültepe Metinleri Işığında Eski Anadolu’da Tarım ve Hayvancılık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. Reed, R. Ancient Skins, Parchements and Leathers, London/NewYork: Seminar Press, 1972.
Thomson, Roy. “The Manufacture of Leather.” Conservation of Leather and Related Material, editöreler M. Kite ve J. Thomsen, 66-81. Burlington: Elseiver Science, 2006.
Pelvanoğlu, Tolga. “La(Hu)Wazantiya: Ticari ve Dini Bir Merkezin Tarihçesi ve Lokalizasyonu.” Archivum Anatolicum 13/2 (2019): 145-172.
Uzunalimoğlu (Karaduman), Ayşe. “1950 Yılında Kültepe Kazısında Bulunan 5 Adet Mahkeme Kararı.” Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1990 Yıllığı, editör T. Göktürk, 44-53, Ankara.
Veenhof, Klaas R. Aspects of Old Assyrian Trade and its Terminology. Leiden: Brill, 1972.
Yılmaz, Şerife. “1958 Yılı Arşivinden Beş Mektup.” Cahit Günbattı’ya Armağan, editörler İ. Albayrak, H. Erol ve M. Çayır, 305-316. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 2015.
Yiğit, Turgut. “Eski Anadolu Kentlerinden Luhuzatia / Lawazantiya’nın Tarihi ve Lokalizasyonu Üzerine.” Belleten LXI (1997): 1-14
AHw Von Soden, Wolfram. Akkadisches Handworterbuch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1985.
AKT 1 Bilgiç, Emin-Sever, Hüseyin-Günbattı, Cahit-Bayram, Sebahattin. Ankara Kültepe Tabletleri I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
AKT 4 Albayrak, İrfan. Ankara Kültepe Tabletleri IV (Kt. o/k). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
AKT 6-a Larsen, Mogens T. Kültepe Tabletleri VI-a, The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 1: The First Two Generations. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
AKT 6-b Larsen, Mogens T. Kültepe Tabletleri VI-b, The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 2: Ennam-Aššur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
AKT 6-c Larsen, Mogens T. Kültepe Tabletleri VI-c, The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 3: Ali-ahum. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
AKT 6-d Larsen, Mogens T. Kültepe Tabletleri VI-d, The Archive of the Šalim-Aššur Family Volume 4: Texts Concerning non-family Members. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
AKT 6-e Larsen, Mogens T. Kültepe Tabletleri VI-e, The Archive of the Šalim-Aššur-Family Volume 5: Anonymous Texts and Fragments. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
AKT 8 Veenhof, Klaas R. Kültepe Tabletleri VIII, The Archive of Elamma, Son of Iddin-Suen, and his Family (Kt 91/k 285-568 and Kt 92/k 94-187). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017.
AKT 11-b Erol, Hakan. Kültepe Tabletleri XI-a, I. Cilt: Šu-İštar’a Ait Belgeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
BIN 4 Clay, A. T. Letters and Transactions from Cappodocia, Babylonian Inscriptions in the Collection of James B. Nies, Yale University Vol. IV, New Haven: 1927.
BIN 6 Ferris, J. S., Old Assyrian Letters and Business Documnets, Babylonian Inscriptions in the Collection of James B. Nies, Yale University Vol. VI, New Haven: 1944.
CCT 1 Smith, S. Cuneiform Texts From Cappodocian Tablets in the British Museum, Part 1, London: 1921.
CCT 2 Smith, S. Cuneiform Texts From Cappodocian Tablets in the British Museum, Part 2, London: 1924.
CCT 3 Smith, S. Cuneiform Texts From Cappodocian Tablets in the British Museum, Part 3, London: 1925.
CCT 4 Smith, S. Cuneiform Texts From Cappodocian Tablets in the British Museum, Part 4, London: 1927.
CCT 5 Smith, S. And Wiesman D. J. Cuneiform Texts From Cappodocian Tablets in the British Museum, Part 5, London: 1956.
CDA Black, Jeremy-George, Andrew-George, Postgate, Nicholas. A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2000.
ICK 2 Matouš, Lubor. Inscriptions cunéiformes de Kültépé, Vol. 2. Prag: Académie Tchécoslovaque des Sciences, 1962.
KTB Lewy, Julius. Die Kültepetexte der Sammlung Rudolf Blankertz, Berlin, Berlin: Heintze&Blanckertz, Verlag für Schriftkunde und Schriftunterricht, 1929.
KTH 1 Lewy, Julius. Die Kültepe-Text aus der Sammlung Frida Hahn, Berlin, Berlin: 1930.
KTS 1 Lewy, Julius. Die altassyrischen Texte von Kültepe, Keilschrifttexte in den Antiken-Musees zu Stambul, İstanbul: 1926.
KTS 2 Donbaz, Veysel. Altassyrische Texte und Untersuchungen, Keilschrifttexte in den Antiken-Musees zu Stambul 2, Stutgart: Franz Steiner Verlag, 1989.
OIP 27 Gelb, Ignace J. Inscriptions from Alishar and Vicinity, Chicago: Oriental Institute Publications (OIP) 27, 1935.
POAT W.C. Gwaltney Jr., The Pennsylvania Old Assyrian texts, HUCA Supplement 3, Cincinnati: Eisenbrauns, 1983.
Prag I Hecker, Karl–Kryszat, Guido–Matouš, Lubor. Kappadokische Keilschrifttafeln aus den Sammlungen der Karlsuniversität Prag, Prag: Univerzita Karlova, 1998.
RA 59 Garelli, Paul. “Tablettes Cappadociennes de Collections Diverses (suite).” Reveue D’assyriologie et D’archéologie Orientale 59 (1965): 219-50.
RA 60 Garelli, Paul. “Tablettes Cappadociennes de Collections Diverses (fin).” Reveue D’assyriologie et D’archéologie Orientale 60. (1966): 93-152.
RA 80 Michel, Cécile. “Réédition des trente tablettes ‘cappadociennes’ de G. Contenau.” Reveue D’assyriologie et D’archéologie Orientale 80. (1986): 105-140.
SUP 4 Saycea, H. “The Cappadocian Cuneiform Tablets of the University of Pennsylvania” Bab 6. (1912): 182-192 TC 1 Contenau, G. Tablettes cappadociennes du Louvre (TCL 4). Paris: 1920.
TC 2 Thureau-Dangin, F. Tablettes cappadociennes du Louvre (TCL 14). Paris: 1928
TC 3 Lewy, Julius. Tablettes cappadociennes de Luvre, (TCL 19, 20, 21). Paris: 1935-1937.
TPAK 1 Michel, Cécile ve Garelli, Paul. Tablettes paléo-assyriennes de Kültepe, volume 1 (Kt 90/k). Paris: DE BOCCARD Editipn-Diffusion, 1997.
VS 26 Veenhof, Klaas R. ve Klengel-Brand, Evelyn. Altassyrische Tontafeln aus Kültepe, Texte und Siegelabrollungen, Vorderasiatische Schriftdenkmaler der Staatlischen Musen zu Berlin, Heft 26. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1992.