Türkiye omurgalı paleontoloji çalışmaları tarihçesi

Bu makale ile Türkiye’de günümüze kadar omurgalı paleontolojisi üzerine yapılmış çalışmaların tarihçesi ele alınmıştır. Osmanlı döneminden başlayarak özellikle Cumhuriyet döneminde hız kazanan çalışmalar Atatürk’ün isteği üzerine açılan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji bölümüyle de zirve noktasına ulaşmıştır. Bu çalışmada antropologların omurgalı paleontolojisinin gelişmesindeki katkıları ortaya konulmuştur. Ayrıca geçmişte yapılmış ve günümüzde yapılmakta olan kazı çalışmalarından da bahsedilmiştir. Türkiye’nin ilk tabiat tarihi müzesi olan Maden Tetkik ve Arama’nın açılması ve ülkemizdeki paleontolojik çalışmalara katkısı da ele alınmıştır. Sonuç olarak omurgalı paleontolojinin gelişmesi ve bu alanda araştırmalar yapan bilim insanlarının artması için neler yapabileceği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

omurgalılar paleontolojisi, antropoloji, fosil

History of vertebrate paleontology studies in Turkey

This article deals with the history of studies on vertebrate paleontology in Turkey until today. Starting form the Ottoman period and accelerating especially during the Republican period, the studies reached their peak with the Department of Anthropology of the Faculty of Language, History-Geography opened upon Atatürk’s request. In this study, the contributions of anthropologists to the development of vertebrate paleontology have been presented. In addition, excavations that were carried out in the past and are currently being carried out are also mentioned. The opening of Mineral Research and Exploration, which is the first natural history museum of Turkey, and its contribution to paleontological studies in our country are also discussed. As a result, it has been discussed what we can do for the development of vertebrate paleontology and the increase in scientists conducting research in this field.

Keywords:

vertebrate paleontology, anthropology, fossil,

PDF

___

Abel, O. (1904). Über einen Fund von Sivatherium giganteum bei Adrianopel. Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Klasse, 113(1), 629–651. https://www.biodiversitylibrary.org/page/6904913
Alpagut, B. (1980). The human skeletal remains from Beyköy (Afyon, Anatolia). Antropoloji, (12), 299-316. https://doi.org/10.1501/antro_0000000192
Alpagut, B. (1990). A short history of the Excavations at the Miocene site at Paşalar, Turkey. Journal of Human Evolution, 19(4-5), 337-341. https://doi.org/10.1016/0047-2484(90)90048-G
Alpagut, B., Andrews, P., Fortelius, M., Kappelman, J., Temizsoy, I., Çelebi, H., ve Lindsay, W. (1996). A new specimen of Ankarapithecus meteai from the Sinap formation of Central Anatolia. Nature, 382(6589), 349-351. https://doi.org/10.1038/382349a0
Alpagut, B., Çelebi, H., Gençtürk, İ., Alpagut, A., ve Demirel, A. G. (2002). Paşalar kazısı-2000. Kazı Sonuçları Toplantısı, 23(1), 151-162. https://dar.vin/kazi23-1
Alpagut, B., Mayda, S., Kaya, T., Göktas, F., Halaclar, K., ve Kesici, S. D. (2014). Overview of recent research on Muğla-Özlüce mammalian fossil locality. K. Sayıt (Ed.) içinde, 67th geological congress of Turkey abstract book (s. 18). TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası.
Alpagut, B., Mayda, S., Kaya, T., Demirel, A., van den Hoek Ostende, L. W., Kanık, D., Şarbak, A., Güler, G., Joniak, P., Pelaez-Campomanes, P., Kesici, S. D., Halaçlar, K., Bilgin, M., Tan, A. ve Karakütük, S. (2016). 32 years of excavation in Paşalar site Turkey, the richest hominoid locality of the world. XIV annual meeting of the European Association of Vertebrate Palaeontologists programme and abstract book (s. 171). Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Andrews, P., ve Ersoy, A. (1990). Taphonomy of the Miocene bone accumulations at Paşalar, Turkey. Journal of Human Evolution, 19(4-5), 379-396. https://doi.org/10.1016/0047-2484(90)90051-C
Anonim. (2014). Prof. Dr. Cazibe Arıç Sayar (1925–). K. Sayıt (Ed.) içinde, 67th geological congress of Turkey abstract book (s. 11). TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası.
Arıç, C. (1955). Haliç-Küçükçekmece Gölü bölgesinin jeolojisi [Yayımlanmamış tez]. İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Arıç-Sayar, C. (1957). Geological study of the region between the Golden Horn (Haliç) and the Lake Küçükçekmece, near Istanbul, Turkey. Bulletin of the Istanbul Technical University, 10(2), 1–18.
Bağlıoğlu, M. (2013). Ali Vehbi Türküstün’ün İlm-i Müstehâsât Cedveli ve Türk paleontoloji tarihindeki yeri. Dört Öge, (4), 5-29. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dortoge/issue/40200/478579
Başoğlu, O. (2012). Nevşehir/Camihöyük Hellenistik-Roma Dönemi insanlarının sağlık sorunları. OLBA, (20), 1-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/olba/issue/47144/593277
Başoğlu, O., ve Şener, T. (2015). Ovaören Erken Tunç Çağı insanları: Antropolojik bir inceleme. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 455-476. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hititsosbil/issue/45206/566124
Başoğlu, O. (2016). Kapadokya bölgesi omurgalı fosil yatakları. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Başoğlu, O. (2018). Miyosen’de Anadolu ve omurgalı fosil lokaliteleri. Social Sciences Studies Journal, 4(22), 4272-4279. http://doi.org/10.26449/sssj.869
Baykal, F. (1948). Paleontoloj: Omurgasız fosiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Bergman, J. (2001). Evolutionary naturalism: An ancient idea. Journal of Creation, 15(2), 77-80. https://creation.com/evolutionary-naturalism-an-ancient-idea
Bernor, R. L. (1979). The evolution of Pontian mammal faunas: Some zoogeographic, paleoecologic and chronostratigraphic considerations. Annales géologiques des pays Helléniques, 7th International Congress on Mediterranean Neogene, Athens (s. 81-89). Laboratoire de géologie de l’Université.
Bernor, R. L., Solounias, N., Swischer, C. C., van Couvering, J. A. (1996). The corellation of three classical “pikermian” mammal faunas - Maragheh, Samos and Pikermi -with the European MN unit system. R. L. Bernor, V. Fahlbusch, H.-W. Mittman (Ed.) içinde, The evolution of Western Eurasian Neogene mammal faunas (s. 137-154). Columbia University Press.
Calvert, F., ve Neumayr, M. (1880). Die jungen Ablagerungen am Hellespont. Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch Naturwissenschaftliche Klasse, 40, 357–378. https://www.zobodat.at/pdf/DAKW_40_1_0357-0378.pdf
de Blainville, H.-M. D. (1822). Analyse des principaux travaux dans les sciences physiques, publiés dans l’année 1821. Journal de Physique, de Chimie et d’Histoire Naturelle et des Arts, 94, 5-7. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k96079365
de Tchihatcheff, P. A. (1851). Dépôts nummulitiques et diluviens de la presqu’île de Thrace. Bulletin de la Société Géologique de France II série, 8, 297–313.
Demirel, F. A. (2014). Prof. Dr. Berna Alpagut’un özgeçmişi ve çalışmaları. Antropoloji, (27), 1-16. https://doi.org/10.1501/antro_0000000223
Demirel, F. A. (2015). Prof. Dr. Ayhan Ersoy’un özgeçmişi ve çalışmaları. Antropoloji, (29), 9-16. https://doi.org/10.1501/antro_0000000309
Erguvanlı, K. (1979). Türkiye’de jeoloji araştırmalarında jeoloji öğretiminde öncüler. Yeryuvarı ve İnsan, 4(1), 5–10.
Erguvanlı, K. (1980). Yerbilimlerini Mektebi Tıbbiye’de ilk kez Türkçe okutan hoca İbrahim Lütfi Paşa. Yeryuvarı ve İnsan 5(3–4), 9–13.
Erkman, C., Çırak, A., Bektaş, Y., Şimşek, N., ve Özgün Başıbüyük, G. (2008). Anadolu’da yaşamış eski insan topluluklarında yaşlılarda gözlenen sağlık problemleri. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1(2), 73-85. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yasad/issue/21798/234261
Erkman, C., ve Surul, Ö. (2017). Van Kalesi Höyüğü (Ortaçağ) insanlarının travma izleri analizi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 118-135. http://hdl.handle.net/20.500.12575/53590
Erkman, A. C. (2020). Kırşehir ve Yozgat illeri Neojen Dönem omurgalı fosil yataklarının tespiti 2018. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 37(1), 63. https://dar.vin/aras37-1
Erkman, A. C. (2019). Kurutlu antropolojik kazısı. 7. Ulusal Biyolojik Antropoloji Sempozyumu Özet Kitabı. Ankara Üniversitesi.
Erkman, A. C., Gökkurt, S. T., ve İlbey, S. (2022). Evaluation of linear enamel hypoplasia (LEH) in western Anatolian skeletons from the late eastern roman period (Attepe settlements and Dereköy necropolis). Journal of Archaeological Science: Reports, 41, 103297. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2021.103297
Ersoy, A. (1998). Orta Miyosen Dönem Paşalar fosil hominoidlerinin proximal ve media parmak kemikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 38(1-2), 351-366. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66761/1044184
Ersoy, A. (2000). Fosillerde tafonomik analizler: Paşalar kazısı örneği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 40(3-4), 81-101. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66762/1044040
Ersoy, A. (2012). Arkeoloji ve antropoloji. İnsanbilim Dergisi, 1(1), 1-5. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuinsanbilim/issue/9239/115639
Fethi, A. (1853). İlm-i tabakatü’l-arz. Matbaa-i Amire.
Geraads, D., Begun, D. R., ve Güleç, E. (2003). The Middle Miocene hominoid site of Çandır, Turkey: General paleoecological conclusions from the mammalian fauna. E. Güleç, D. R. Begun, ve D. Geraads (Ed.) içinde, Geology and vertebrate paleontology of the Middle Miocene hominoid locality Çandır (Central Anatolia, Turkey) (s. 241-250). E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung. https://shs.hal.science/halshs-00009910
Güleç, E. S., ve İşcan, M. Y. (1994). Forensic Anthropology in Turkey. Forensic Science International, 66(1), 61-68. https://doi.org/10.1016/0379-0738(94)90320-4
Güleç, E., Begun, D. R., ve Geraads, D. (Ed.) (2003). Geology and vertebrate paleontology of the Middle Miocene hominoid locality Çandır (Central Anatolia, Turkey). E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung.
Güleç, E. S., Sevim, A., Pehlevan, C. ve Kaya, F. (2007). A new great ape from the late Miocene of Turkey. Anthropological Science, 115(2), 153-158. https://doi.org/10.1537/ase.070501
Güleç, E., White, T., Kuhn, S., Özer, I., Sağır, M., Yılmaz, H. ve Howell, F. C. (2009). The Lower Pleistocene lithic assemblage from Dursunlu (Konya), central Anatolia, Turkey. Antiquity, 83(319), 11-22. https://doi.org/10.1017/S0003598X00098057
Günergun, F. (Çev.) (2009). Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’nin 1870’li yılların başındaki doğa tarihi koleksiyonu. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 11(1-2), 337-344. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuoba/issue/1200/14123
İhsan Ketin Doğa Tarihi Müzesi. (t.y.). https://jeoloji.itu.edu.tr/hakkimizda/ihsan-ketin-doga-tarihi-muzesi adresinden 10.05.2023 tarihinde erişilmiştir
İnan, N. (2017). Paleontoloji (Fosil bilim) (3. basım). Seçkin Yayıncılık.
İslamoğlu, Y. (2012). Kemaliye “Prof. Dr. Ali Demirsoy Doğa Tarihi Müzesi”. Popüler Bilim Dergisi, 36, 36-40.
Kansu, Ş. A. (1937). Ankara ve civarının prehistoryasında yeni buluşlar. II. Türk Tarih Kongresi içinde (s. 3-47). Devlet Basımevi.
Kansu, Ş. A. (1943). İnsan ve medeniyet tekâmül tarihinde Anadolu’nun yeri. III. Türk Tarih Kongresi içinde (s. 306-314). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kansu, Ş. A. (1963). Marmara Bölgesi ve Trakya’da prehistorik iskân tarihi bakımında araştırmalar (1959–1962). Belleten, 27(108), 657–705. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/73551/1211189
Kaya, T., ve Heissig, K. (2001). Late miocene rhinocerotids (Mammalia) from Yulafli (Çorlu-Thrace/Turkey) Geobios, 34(4), 457-467. https://doi.org/10.1016/S0016-6995(01)80009-7
Kaya, T., Geraads, D., ve Tuna, V. (2003). A new Middle Miocene mammalian fauna from Mordoğan (Western Turkey). Paläontologische Zeitschrift, 77, 293-302. https://doi.org/10.1007/BF03006943
Kaya, T. T., Mayda, S., Kostopoulos, D. S., Alçiçek, M. C., Merceron, G., Tan, A., Karakütük, S., Giesler, A. K., ve Scott, R. S. (2012). Şerefköy-2, a new Late Miocene mammal locality from the Yatağan Formation, Muğla, SW Turkey. Comptes Rendus Palevol, 11(1), 5-12. https://doi.org/10.1016/j.crpv.2011.09.001
Kaya, F., Bibi, F., Žliobaitė, I., Eronen, J. T., Hui, T., ve Fortelius, M. (2018). The rise and fall of the Old World savannah fauna and the origins of the African savannah biome. Nature Ecology & Evolution, 2, 241-246. https://doi.org/10.1038/s41559-017-0414-1
Kelley, J. (2008). Identification of a single birth cohort in Kenyapithecus kizili and the nature of sympatry between K. kizili and Griphopithecus alpani at Paşalar. Journal of Human Evolution, 54(4), 530-537. https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2007.08.005
Kelley, J., Andrews, P., ve Alpagut, B. (2008). A New hominoid species from the middle Miocene site of Paşalar, Turkey. Journal of Human Evolution, 54(4), 455-479. https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2007.08.007
Kostopoulos, D. S., Erol, A. S., Mayda, S., Yavuz, A. Y., ve Tarhan, E. (2020). Qurliqnoria (Bovidae, Mammalia) from the Upper Miocene of Çorakyerler (Central Anatolia, Turkey) and its biogeographic implications. Palaeoworld, 29(3), 629-635. https://doi.org/10.1016/j.palwor.2019.10.003
Kostopoulos, D. S., Sevim Erol, A., Yavuz, A. Y., ve Mayda, S. (2021). A new late Miocene bovid (Mammalia: Artiodactyla: Bovidae) from Çorakyerler (Turkey). Fossil Record, 24(1), 9-18. https://doi.org/10.5194/fr-24-9-2021
Malik, A., ve Nafiz, H. (1933a). Une faune de vertébrés Miocènes près d’Istanbul. Comptes rendus sommaires de la Société géologique de France, 8, 64-10.
Malik, A., ve Nafiz, H. (1933b). Küçükçekmece fıkralı hayvanlar mecmuası. İstanbul Darülfünunu Fen Fakültesi Mecmuası, 3-4, 1-119.
Mayda, S. (2008). Sabuncubeli (Manisa) Erken Miyosen memeli faunasının sistematiği ve biyostratigrafisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Ensitüsü, İzmir. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/379680
Mayda, S., Koufos, G. D., Kaya, T., ve Gul, A. (2015). New carnivore material from the Middle Miocene of Turkey. Implications on biochronology and palaeoecology. Geobios, 48(1), 9-23. https://doi.org/10.1016/j.geobios.2014.11.001
MTA (2019). Stratejik Plan 2019-2023. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/kurumsal/belgeler/stratejik-plan-2019-2023.pdf
Nelson, G. (1978). Ontogeny, phylogeny, paleontology, and the biogenetic law. Systematic Zoology, 27(3), 324-345. https://doi.org/10.2307/2412883
Newton, R. B. (1904). Notes on the post-Tertiary and Tertiary fossils obtained by Col. English from the district surrounding the Dardanelles. Quarterly Journal of the Geological Society, 60(1-4), 277-292. https://doi.org/10.1144/GSL.JGS.1904.060.01-04.22
Ozansoy, F. (1951). Preliminary report on a Pontian mammalian fauna from Muğla. Türkiye Jeoloji Bülteni, 3(1), 147-152. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tjb/issue/50637/659592
Ozansoy, F. (1957). Faunes de Mammiferes du Tertiaire de Turquie et Leurs Revisions Stratigraphiques. Bulletin of the Mineral Research and Exploration Institute of Turkey, 49, 29-48. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bulletinofmre/issue/3875/51787
Ozansoy, F. (1962). Doğu Trakya Alt Oligosen antrakoterienleri. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Dergisi, 58, 85-96. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bulletinofmre/issue/3884/51886
Ozansoy, F. (1969). Pleistocene fossil human footprints in Turkey. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 72, 144-152. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bulletinofmre/issue/3898/52025
Ozansoy, F. (1970). İnsani karakterli Türkiye Pliosen fosil ponjide’si Ankarapithecus meteai. Belleten, 34(133), 1-16. https://dergipark.org.tr/en/pub/ttkbelleten/issue/73078/1191552
Ozansoy, F. (1973). Les caracteristiques fauniques du Neogene des Dardanelles. Antropoloji, (6), 171-180. https://doi.org/10.1501/antro_0000000234
Burdur Doğa Tarihi Müzesi. (Eylül 28, 2016). Atlas Panorama. https://www.atlasdergisi.com/panorama/burdur-doga-tarihi-muzesi.html adresinden 10.05.2023 tarihinde erişilmiştir.
Pehlevan, C. (2006). Çorakyerler (Çankırı) rhinocerotidae (Mammalia) buluntularının değerlendirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.12575/37455
Pehlevan, C., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Başoğlu, O., Doğan, U., Yiğit, A., Kaya, F., ve Akbaba, A. (2022). 2019 yılı Yeniyaylacık fosil lokalitesi kazısı. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, 1, 413-420. https://dar.vin/kazi2019-2020
Polly, P. D., ve Spang, R. L. (2002). History of paleontology. B. S. Baigrie (Ed.) içinde, History of Modern Science and Mathematics, Volume 4 (s. 69-97). Charles Scribner’s Sons.
Prof. Dr. Erksin Savaş Güleç. (t.y.). http://antropoloji.humanity.ankara.edu.tr/prof-dr-erksin-gulec/ adresinden 16.03.2023 tarihinde erişilmiştir.
Raup, D., ve Stanley, S. M. (1978). Principles of paleontology (2nd ed.). W. H. Freeman and Co.
Roussiakis, S., Filis, P., Sklavounou, P., Giaourtsakis, I., Kargopoulos, N., ve Theodorou, G. (2019). Pikermi: A classical European fossil mammal geotope in the spotlight. European Geologist Journal, 48, 28-32. https://eurogeologists.eu/roussiakis-pikermi-a-classical-european-fossil-mammal-geotope-in-the-spotlight/
Rückert-Ülkümen, N. (1960). Trakya ve Çanakkale mıntıkalarında bulunan Neojen balıklı formasyonları hakkında. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Monografileri (Tabii İlimler Kısmı), 16, 1-80.
Saraç, G. (1977). A new Hispanotherium species (Mammalia, Rhinocerotidae): Hispanotherium alpani n. sp. from the upper Miocene of Southwest Anatolia. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 90, 90-95. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bulletinofmre/issue/3915/52161
Saraç, G. (2003). Türkiye omurgalı fosil yatakları (Rapor No. 10609). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
Saraç, G., ve Şen, Ş. (2005). Chalicotheriidae (Mammalia, Perissodactyla) from the Late Miocene of Akkaşdağı, Turkey. Geodiversitas, 27(4), 591-600. https://sciencepress.mnhn.fr/en/periodiques/geodiversitas/27/4/chalicotheriidae-mammalia-perissodactyla-du-miocene-superieur-d-akkasdagi-turquie
Sarıgül, V. (2021a). A short history of paleontology in Turkey, part I: From the nineteenth century to the collapse of Ottoman Turkey. Earth Sciences History, 40(1), 158–201. https://doi.org/10.17704/1944-6187-40.1.158
Sarıgül, V. (2021b). A short history of paleontology in Turkey, part II: Paleontology in the Republic of Turkey. Earth Sciences History, 40(1), 202-243. https://doi.org/10.17704/1944-6187-40.1.202
Sayar, C. (1986). Paleontoloji ders notları. İTÜ Maden Fakültesi Ofset Baskı Atölyesi.
Sayar, M. (1960). Mineraloji ve Jeoloji (3. baskı). İstanbul Teknik Üniversite Matbaası.
Sayılı, A. (1962). Ordinaryüs Profesör Dr. Muzaffer Şenyürek. Belleten, 26(101), 181-204. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/74199/1228184
Schaeffer, F. X. (1904). Die geologischen Ergebnisse einer Reise in Thrakien im Herbste 1902. Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftliche Klasse, 113(1–2), 104–118. https://www.biodiversitylibrary.org/page/6904514
Sickenberg, O., Becker-Platen, J. D., Benda, L., Berg, D., Engesser, B., Gaziry, W., Heissig, K., Staesche, U., Steffens, P., ve Tobien, H. (1975). Die Gliederung des höheren Jungtertiärs und Altquartärs in der Türkei nach Vertebraten und ihre Bedeutung für die internationale Neogen-Gliederung, Geologisches Jahrbuch, Reihe B, 15, 1-167.
Strickland, H. E. (1840). XXIX.—On the geology of the Thracian Bosphorus. Transactions of the Geological Society of London, 5(2), 385-391. https://doi.org/10.1144/transgslb.5.2.385
Sen, S. (1990). Hipparion datum and ıts chronologic evidence in the Mediterranean area. E. H. Lindsay, V. Fahlbusch, ve P. Mein (Ed.) içinde, European Neogene Mammal Chronology. NATO ASI Series, Vol 180 (s. 495-505). Springer, https://doi.org/10.1007/978-1-4899-2513-8_29
Sen, S. (2016). Historical background. Geodiversitas, 38(2), 153-173. https://doi.org/10.5252/g2016n2a2
Sen, S., Delfino, M. ve Kazanci, N. (2017). Çeştepe, a new early Pliocene vertebrate locality in Central Anatolia and its stratigraphic context. Annales de Paléontologie, 103(2), 149-163. https://doi.org/10.1016/j.annpal.2017.01.004
Sen, S. ve Geraads, D. (2023). Lagomorpha (Mammalia) from the Pliocene-Pleistocene locality of Ahl al Oughlam, Morocco. Palaeobiodiversity and Palaeoenvironments, (2023). https://doi.org/10.1007/s12549-022-00569-5
Şen, Ş. (1990). Middle Miocene lagomorphs from Paşalar, Turkey. Journal of Human Evolution, 19(4-5), 455-461. https://doi.org/10.1016/0047-2484(90)90056-H
Şen, S., Antoine, P.-O., Varol, B., Ayyildiz, T., ve Sözeri, K. (2011). Giant rhinoceros Paraceratherium and other vertebrates from Oligocene and middle Miocene deposits of the Kağızman-Tuzluca Basin, Eastern Turkey. Naturwissenschaften, 98, 407-423. https://doi.org/10.1007/s00114-011-0786-z
Şenyürek, M. S. (1938). Cranial equilibrium index. American Journal of Physical Anthropology, 24(1), 23-41. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330240125
Şenyürek, M. S. (1940). Fossil man in Tangier. Papers of the Peabody Museum of American Archaeology and Ethnology, Harvard University, 16(3), 1-27. https://peabody.harvard.edu/publications/fossil-man-tangier
Şenyürek, M. (1951). Gökdere (Elmadağı) faunasına dair bir not. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9(1-2), 63-67. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66719/1043595
Şenyürek, M. S. (1952). A study of the Pontian fauna of Gökdere (Elmadağı), South-East of Ankara. Belleten, 16(64), 449–492. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/76920/1287881
Şenyürek, M. S. (1954). A study of the remains of Crocuta from the Küçükyozgat district. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 12(3-4), 29-80. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66721/1043526
Şenyürek, M. (1957). A new species of Epimachairodus from Kücükyozgat. Belleten, 21(81), 1-60. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/76468/1272939
Şenyürek, M. (1960). Ankara Üniversitesinde muhafaza edilen fosil kalıntılarına dair bir not. Belleten, 25(96), 693-695. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ttkbelleten/issue/76104/1261341
Tekkaya, İ. (1973). Preliminary note on the vertebrate fauna of Bayraktepe, southeast of Çanakkale (Dardanelles). Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 81, 118-124. https://dergipark.org.tr/en/pub/bulletinofmre/issue/3907/52094
Tekkaya, İ. (1974a). A new species of Tortonian anthropoid (Primates, Mammalia) from Anatolia. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 83, 148-165. https://dergipark.org.tr/en/pub/bulletinofmre/issue/3909/52112
Tekkaya, İ. (1974b). The bovidae fauna of Middle Sinap of Turkey. Türkiye Jeoloji Bülteni, 17(1), 173-186. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tjb/issue/59396/852599
Tekkaya, İ, Atalay, Z., Ünay, M. G. E., ve Ermumcu, M. (1975). Çankırı-Kalecik bölgesi karasal Neojeninin biostratigrafı araştırması. Türkiye Jeoloji Bülteni, 18, 77-80.
TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası (JMO). (2006). Jeoloji Mühendisleri Odası Haber Bülteni, 4, 122. https://www.jmo.org.tr/yayinlar/dergi_goster.php?dergikod=2&kodu=253&dergi=HABER%20B%DCLTEN%DD
Toprak, Z. (2012). Darwin’den Dersim’e: Cumhuriyet ve antropoloji. Doğan Kitap Yayınevi.
Tschachtli, B. C. (1942). Küçük Yozgat civarında bulunan memeli hayvanat fosilleri. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 27, 322-327. https://dergi.mta.gov.tr/article/show/1406.html
Ünay, E. (1990). Turkomys pasalarensis Tobien, its range of variation in the type locality at Paşalar, Turkey. Journal of Human Evolution, 19(4-5), 437-443. https://doi.org/10.1016/0047-2484(90)90054-F
van der Maade, J., Güleç, E., ve Erkman, A. C. (2014). Microstonyx (Suidae, Artiodactyle) from the Upper Miocene of Hayranlı-Haliminhanı, Turkey. Turkish Journal of Zoology, 37(1), 106-122. https://doi.org/10.3906/zoo-1202-4
Zuiddam, B. (2018). Was evolution invented by Greek philosophers?. Journal of Creation, 32(1), 68-75. https://dl0.creation.com/articles/p124/c12413/j32_1_68-75.pdf