Sosyolinguistik Bir Olgu Olarak Diglossianın Arap Toplumundaki Varlığı ve Durumu

Diglossia, bir toplum içinde konuşmacılar tarafından aynı dilin, biri üst öteki alt olmak üzere iki varyantın/lehçenin farklı koşullar altında kullanılmasını ifade eder. Amerikalı dilbilimci Charles Ferguson 1959 tarihli meşhur Diglossia başlıklı makalesinde diğer birkaç dille birlikte Arapçayı da sistematik bir şekilde bu olguyla ilişkilendirmiştir. Etimolojik açıdan diglossia ile aynı anlama gelen bilingualism (iki farklı dilde işletişim kurabilme becerisi) kavramı da sosyolinguistik bir olgu olarak bazı dilbilimciler tarafından zaman zaman Arapçaya atfedilmektedir. Gerek bu iki kavram arasında ikilemin bulunması gerekse Standart Arapçanın birden fazla alt lehçeleriyle beraber kullanılması, Arap toplumundaki dilsel durumun en karmaşık ve en spesifik diglossia türü ile nitelendirilmesine neden olmaktadır. Aynı toplum tarafından yine köken itibarıyla aynı dilin üst ve alt varyantlarının kullanılması ile sınırlandırıldığında diglossia kavramının günümüz Arapçasının sosyolinguistik durumunu doğru bir şekilde yansıttığı görülmektedir. Esasında eski tarihlerden itibaren çeşitli siyasi ve sosyal münasebetlerden ötürü yapı ve fonksiyon bakımından fasih dil ile halk dili (Avamca) arasında var olan farklılık ve ayrışma, Arap dünyasında özellikle mahalli lehçelerle konuşmanın teşvik edildiği on dokuzuncu yüzyıl Batı sömürgeciliği döneminde daha da belirgin hale gelmiştir. Makale, diglossia ile bilingualism kavramlarını Arap toplumu ve iletişim alışkanlıkları özelinde incelemeyi, geçmişten günümüze diglossia ile ilişkilendirilen Arap dünyasının dilsel durumunu sosyolinguistik açıdan ele almayı ve meseleye dair genel bir değerlendirme sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belagatı, Diglossia, Sosyolinguistik, Standart Arapça (Fushâ), Âmmiyye (Avamca)

The Presence and Status of Diglossia in Arab Society as a Sociolinguistic Phenomenon

Diglossia refers to the use of two variants/dialects, higher and lower, of the same language under different conditions by speakers in a society. The American linguist Charles Ferguson systematically linked Arabic and several other languages, to this phenomenon in his famous 1959 article entitled Diglossia. The concept of bilingualism (the ability to communicate in two different languages), which is etymologically synonymous with diglossia, is attributed to the Arabic language by some linguists as a sociolinguistic phenomenon from time to time. The linguistic situation in Arab society is characterized as one of the most complex and specific types of diglossia, because of the existence of a dilemma between these two concepts and both the use of Standard Arabic with more than one sub-dialects. Joshua Fishman, who expanded the framework of the concept of diglossia and thus departed from Ferguson's monolingual description, emphasizes the individual feature of bilingualism and the social aspect of diglossia on the other hand, as the main criteria of difference between these terms. When limited to the use of higher and lower variants of the same language by the same society, it is seen that the concept of diglossia accurately reflects the sociolinguistic situation of today’s Arabic. The Islamic conquests, which began in the 7th century, caused the Arabic dialects to differ both within themselves and with Classical Arabic as well. However, it should be said that dialects existed in Arab society in the pre-Islamic period. The ancient societies living in the Arabian peninsula were divided into two communities known as as hadari (settled) and bedouin (nomadic). In the pre-Islamic period, people of different nationalities such as Aramaeans, Iranians, Hebrews, being in close contact with urban Arabs especially for trade, led to linguistic and cultural interaction. However, the share of Arabs who were at a lower level in terms of civilization, was greater in this interaction. In fact, the difference and divergence between the formal language (fusha) and informal (colloquial) language in terms of structure and function became more evident in the Arab world due to various political and social relations since ancient times, and especially in the colonial period, when speaking with local dialects was encouraged.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Diglossia, Sociolinguistics, Standard Arabic (Fushâ), Âmmiyye (Colloquial),

PDF

___

Abazoğlu, Muhammet. İbrahim Enîs ve Çağdaş Arap Dilbilimi Çalışmalarındaki Yeri ve Önemi. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Alshamrani, Hassan. “Diglossia in Arabic TV Stations”. Journal of King Saud University – Languages and Translation 24 (2012), 57-69.
Arslan, Adnan. “Modern Arap Romanında “Diglossia”, “Çiftdillilik”, Abdurrahman Münif Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/2 (2018), 183-202.
Arslan, Adnan. “Modern Arap Şiirinde “Fasih-Avamca” Tartışmalarının Gölgesinde “Medih”e Konu Olarak “Arap Dili””. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Haziran 2019), 191-204.
Aydın, Tahirhan. “Standart Arpça ve Lehçe Tartışmaları”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4 (Aralık 2015), 107-119.
Corbin, Henry. Historija islamske filozofije. Saraybosna: Svjetlost, 1. Basım, 1987.
Çetin, Nihad. “Arap - Dil”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3/282-286. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Dayf, Şevki. Mecme’u’l-Luğati’l-‘Arabiyye fî Hamsîne ‘Âmen.Mısır: Mecme’u’l-Luğati’l-‘Arabiyye, 1984.
Djennane, Taoufik. “Diglossia’s Stability in the Arab World: Algeria as an Instance”. Journal Of Humanities And Social Science 19/11 (Kasım 2014), 52-56.
Duraković, Esad. Poetika Arapske Književnostiu SAD. Saraybosna: Zid, 1. Basım, 1997.
el-Yazıcı, İbrâhîm. Luğatu’l-Cerâ’id. Kahire: Matbaatu-t tekaddum, 1916.
es-Sâlih, Subhî. Dirâsât fî Fikhi’l-Luğa. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1. Basım, 1973.
et-Ta’meh, Sâlih Cevâd. “el-Luğa el-‘Âmmiyye ve-Sti’mâluhâ fi’l-‘Ameli’l-Edebî”. en-Nakdu’l-‘İrâqî. Erişim 5 Haziran 2021. http://www.alnaked-aliraqi.net/article/56815.php
ez-Zağûl, Muhammed Râcî. “İzdivâciyyetu’l-luğa – Nazra fî hâdiri’l-‘arabiyyeti ve tetallu’ nahve mustakbelihâ”. Mecelletu Mecme’i’l-Luğati’l-‘Arabiyye el-Ürdunî 9/10 (1980), 119-153.
Fehmî, Abdulazîz. el-Hurûfu’l- Lâtiniyye li-Kitâbeti’l-’Arabiyye. Kahire: Dâru’l-‘Arab, 1944.
Ferguson, Charles Albert. “Diglossia”. Word 15 (1959), 232-251.
Fishman, Joshua. The Sociology of Language: An İnterdisciplinary Social Science Approach to Language in Society. Rowley: Newbury House Publishers, 1972.
Görgün, Hilal. “Rifâa et-Tahtâvî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 35/95-97. İstanbul: TDV Yay. 2008.
Gumperz, John J. “Jezici i socijalne grupacije”. Kultura 25 (1974), 47-57.
Hajrić, Amrudin. “Diglosija u arapskom jeziku”. Novi horizonti 65 (Ocak 2005), 1-17.
Haruni, Seyfettin.“Linguistik Işığında Arap Dilinin Özellikleri”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi 2/1 (Haziran 2018), 1-16.
Hogg, Michael vd. “Diglossia in Switzerland? A social identity analysis of speaker evaluations”. Journal of Language and Social Psychology 3 (1984), 185–196.
Horn, Christopher. “Diglossia in the Arab World - Educational Implications and Future Perspectives”. Open Journal of Modern Linguistics 5 (Şubat 2015), 100-1004.
Hudson, Alan. “Outline of a Theory of Diglossia”. International Journal of the Sociology of Language 157 (Ocak 2002), 1-48.
Huseyn, Mahmud. “ed-Drâmâ el-Mısrıyye: Limâzâ Tu’addu Misr Râ’ideten fî Fenni’d-Drâmâ et-Telefizyûniyye”. Limâza (Erişim 7 Eylül 2022) https://www.limaza.com
İnce, Özdemir. “Bir ‘Lingua Franca Olarak Türkçe”. Hürriyet (2 Ağustos 2016). https://www.hurriyet.com.tr/bir-lingua-franca-olarak-turkce-5534878
Janković, Srđan. “Polovi Diglosije u Arapskom”. Prilozi za Orijentalnu Filologiju 25 (1975), 282-300.
Kaplan, Hamza. Dirâsât fî Târîhi’l-Lügati’l-’Arabiyye. Riyâd; Daru’l-Feysal es-Sekâfî, 2000.
Kazıcı, Ziya vd. “Talîm ve Terbiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/515-527. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Kico, Mehmed. Arapska Jezikoslovna Znanost. Saraybosna: Fakultet islamskih nauka u Sarajevu, 2003.
Maamouri, Mohamed. Language education and human development: Arabic diglossia and its impact on the quality of education in the Arab region.Philadelphia: International Literacy Institute, 1998.
Mahmûd,İbrâhîm Kâyid.“el-’Arabiyyetu’l-Fushâ Beyne’l-İzdivâciyyeti’l-Luğaviyye ve’s-Sunâiyyeti’l-Luğaviyye”. el-Mecelletu’l-‘İlmiyye li-Câmiati’l-Melik Feysal 3/1 (Mart 2002), 53-108.
Marçais, William. “La diglossie arabe”. L'Enseignement Public 97 (1930), 401- 409.
Muftiç, Teufik. Gramatika Arapskog Jezika. Saraybosna: Ljiljan, 1. Basım, 1998.
Saiegh-Haddad, Elinor. “Literacy Reflexes of Arabic Diglossia”. Current Issues in Bilingualism, ed., Mila Schwartz vd. 43-55. Berlin: Springer, 2012.
Schiffman, Harold. "Diglossia as a Sociolinguistic Situation". The Handbook of Sociolinguistics, ed. Coulmas Florian. 141-148. New Jersey: Blackwell Publishing, 1998.
Se’îd, Neffûse Zekeriyya. Târihu’d-Da’va ile’l-‘Âmmiyye ve Âsâruhâ fî Mısır. İskenderiye: Dâru neşri’s-sekâfe, 1964.
Sotiropoulos, Dimitri. “Diglossia and the National Language Question in Modern Greece”. Linguistics 15/197 (1977), 5-31.
Şimşek, Şahin. Arap Gramerinin Kolaylaştırılması Bağlamında Yenilikçilik Hareketleri ve Arapça Öğretimine Etkileri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
Tanasković, Darko. Arapski Jezik u Savremenom Tunisu, diglosija i bilingvizam. Belgrad: Filološki fakultet Beogradskog univerziteta, 1982.
Tengan, Alexis. “European languages in African society and culture: A view on cultural authenticity”. Language Contact and Language Conflict, ed. Martin Pütz. 125-138. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 1994.
Vâfî, Alî Abdülvâhid. Fıkhu’l-Luğa. Kahire: Daru Nehdati Mısır, 2004.
Wehr, Hans. A Dictionary of Modern Written Arabic, ed. Milton Cowan. New York: Spoken Language Services, 1976.
Wikipedia. “el-Ümiyyetu fi’l-Vatani’l-‘Arabî”. (Erişim 10 Eylül 2022). https://ar.wikipedia.org/wiki