Letâifü’l-İşârât’ta Tasavvufî Kavramların İnşasında Metodoloji

Hicri V. yüzyıl müelliflerinden Kuşeyrî’nin (ö.465/1072) Letâifü’l-işârât adlı eseri, işârî tefsirler arasında istisnai bir yere sahiptir. Hakikat ve şeriatı uzlaşı içinde ele alması ve bir nesnenin veya düşüncenin zihindeki soyut ve genel mefhumunu ifade eden tasavvufî kavramları inşa etme biçimi bu işârî tefsiri öne çıkaran etkenlerin başında gelmektedir. Bu araştırmadan amacımız, er-Risâle eserinde müşahede edildiği üzere tasavvufî kavramları inşa etmede önemli bir rol üstlenen Kuşeyrî’nin tefsirinde bu kavramların anlam çerçevesini oluştururken izlediği yöntemi ortaya koymaktır. Bu makalede Kuşeyrî’nin bütün eserlerinin taranması ve bunun neticesinde onun tasavvufî kavramları inşa etme metodolojisini ortaya koymak istenilen bir durum olmakla beraber makalelerde belirlenen hacmin sınırlı olması nedeniyle sadece Letâifü’l-işârât tefsiriyle yetinilmiştir. Bu çalışmada yöntem olarak ilk önce Kuşeyrî’nin bu eserinde konuyla ilgili veriler kayıt altına alınmış ve bu veriler tasnife tabi tutulmuştur. Adı geçen tefsirin müellifi, tasavvufi kavramların anlam yelpazesini oluştururken ilgili ayeti diğer ayet veya ayetlerle izah etmiş ve büyük bir ustalıkla hadis naslarını da bu amaç doğrultusunda kullanmıştır. Arap şiiriyle istişhâdda bulunmaya özen göstermiştir. Bu kavramların çerçevesini oluşturmada dilbilimlerinden özellikle sözlük, sarf, nahiv ve belâgat ilimlerinden yararlanarak delil getirmiştir. Ayrıca bahis konusu kavramla ilgili olarak sûfilerin görüşlerine yer vermiştir. Çok az olsa da İsrâiloğullarına ait hikâye ve sözlere değinmiştir. Fıkıh, fıkıh usûlü, nazar ve istidlâl gibi çeşitli ilimlerin verilerini de kullanmayı göz ardı etmemiştir. Müellif zikredilen yöntemleri kullanarak ayetlerde geçen tasavvufî kavramların anlam yelpazesini ustaca örmüş ve bunu yaparken de bu verileri bir hayli örnek üzerinde izah etmeye gayret göstermiştir. Kuşeyrî’nin tefsirinde kavramları inşa ederken kullandığı bu yöntemin güncel tasavvufî çalışmalarda, düşüncelerin temellendirilmesi gayesiyle kullanılmasının mümkün olduğu ve alana katkı sağlayacağı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Metot, Kavram, Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât

Methodology in the Constructıon of Sufi Concepts in Letâifü'l-İşârât

The work of Letâifü'l-işârât by Kuşeyrî (d.465/1072), one of the authors of the 5th century Hijri, has an exceptional place among the ishari interpretations. The way it deals with truth and shari'ah in a consensus and the way it constructs mystical concepts that express the abstract and general notion of an object or thought in the mind is one of the factors that make this ishari tafsir stand out. The tafsir called Letâifü'l-işârât, which is the subject of this article, with the construction method of the concepts related to mysticism in it, was copyrighted by Kuşeyrî, taking as an example the Hakâiku't-tafsîr of Sülemî (d. 412/1021). However, it is more comprehensive and more organized than the ishari tafsirs written before. Because he has interpreted almost the entire Qur'an, except for a few. In this respect, it can be said that it is the first mystical interpretation. This work, which has a large number of manuscripts, was first reprinted in six volumes in Cairo in 1970 with the review of İbrahim Besyûnî and then in Beirut in three volumes in 2007 with the review of Abdullatîf Hasan Abdurrahman. This work is by Prof. Dr. It was translated into Turkish by Mehmet Yalar and published in Istanbul in 2012 in six volumes by İlk Harf Yayınları. Our aim from this research is to reveal the method followed by Kuşeyrî, who plays an important role in constructing mystical concepts as observed in his work er-Risâle, while creating the meaning frame of these concepts in Letîfü'l-İşârât. In this study, examining all the works of Kuşeyrî and revealing his methodology as a result of this is a desired situation, but only Letîfu'l-İşârât was preferred and contented with it, since the volume determined in the articles is limited. Because in this work, enough material has been obtained about the method he followed while constructing mystical concepts. As for the method used in this study, first of all, Kuşeyrî'sLetîfu'l-İşârât was read from beginning to end and the data on the subject were recorded. Afterwards, these data were classified. As for the sources taken as basis in this study, the original work of Letîfu'l-İşârât; Current books, theses and articles about Kuşeyrî and his works have been obtained as secondary sources.

Keywords:

Sufism, Method, Concept, Qushayri, Letâifü,

PDF

___

Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekir el-Hatîb. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 2004.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Şuʿabü’l-îmân. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1. Basım, 2003.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Şuʿabü’l-îmân. thk. Abdulali Abdulhamid Hamid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 6 Cilt. Beyrut: Daru İbn-i Kesîr, 1987.
Bulutlu, Yusuf - Ebu Eid, Muhammed Yuosef. “Bir Şeyin Delil Değeri Kazanmasının (Hüccetin) Kaynağı ve Usûl-i Fıkıhtaki İhtilafa Etkileri “İcmâ Örneği” “منشأ الحجية وأثره في الاختلاف الأصولي الإجماع أنموذجاً". Kilitbahir / 21 (September 2022): 1-16.
Büstî, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1993.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitapevi Yayınları, 5. Basım, 2009.
Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. Müsned. 13 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-me’mûn li’t-türâs, 1984.
Hanbel, Ahmed b. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Müessesetü’r-risâle, 1999.
İbn Hallikân, Ebü’l Abbâs Şemsuddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebibekr. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zemân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbni Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût – Adil mürşid. 5 Cilt. Dâru’r-risâleti’l-alemiyye, 2009.
İbnü Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409.
İbnü Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Riyad: Dârü’l-vatan, 1997.
İbnü’l Esir, Ebü’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim b. Abdilvâhid eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Lübâb fî tehzîbi’l-ensâb. Beyrut: Dâru sâdır, 1980.
İbnü’l İmâd, Ebü’l-Fellâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed el-Akrî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 11 Cilt. Beyrut: Dâru ibni kesîr, 1986.
Kissî, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr. el-Müntehab min Müsnedi ʿAbd b. Ḥumeyd. thk. Subhî el-Bedrîes-Sâmirâî. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-sünne, 1988.
Kuşeyrî, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdulkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. Abdullatîf Hasan Abdurrahmân. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 2. Basım, 2007.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdulkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim Besyûnî. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-’âmme li’l-kitâb, 3. Basım, ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmünim Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1. Basım, 2001.
Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, ts.
Sübkî, Tâcüddin b. Ali b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l Kübrâ. 10 Cilt. Hecr, 2. Basım, 1992.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Câmiʿu’s-sağīr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 2. Basım, 2004.
Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, 2. Basım, ts.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’s-sahîh sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût - M. Naîm el-Irksûsî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 11. Basım, 1996.