Türkiye'de 'şansın terbiye edilişi'ne geçiş' Mehmet Cavit bey'in ihsaiyat kitabı

Bu çalışma; Türkiye’de Osmanlı Türkçesiyle Mehmed Cavid tarafından yazılmış, alandaki ilk kitap vasıtasıyla, istatistik disiplininin evrimini tarihsel bir perspektif içinde ele alıyor. Bu yolla çalışma; sayılardan istatistiklere geçiş süreciyle eş zamanlı olarak, devlet toplum ilişkilerinin zihniyet ve teknolojisinde yaşanan değişimi de çözümlemeyi amaçlıyor. Giriş bölümü ‘normal’ olanın tanımlanmasına dönük bir çerçeve sağlıyor. İkinci bölüm ağırlıkla Mehmed Cavid’in hayatı ve İhsaiyat’ın ortaya çıkış koşullarını belirleyen tarihsel ve entelektüel şartları ortaya koyuyor. Sonuçta çalışma istatistiğin salt bir baskı aygıtı olarak görülmesine zemin hazırlayan yüzeysel anlayışa karşı çıkmakla kalmayıp, yaşamın özerkliğinden ve dirençten yana tavrını ortaya koyuyor.

Transition to ‘taming of chance’ in Turkey: Mehmed Cavid’s ihsaiyat

This article provides an historical perspective on the evolution of the term, ‘statistics’ in Turkey via the first book written on the subject in Late-Ottoman Turkish by Mehmed Cavid. Thus, the article is aiming to decipher the syncronised transition processes from numbers to statistics as an alteration in the mentality and technology of state and society relations. The introduction gives a general framework of the term as a tool in defining the ‘normal’. The second part is more dealing with Mehmed Cavid’s life and the conditions that conditioned the intellectual and historical background of Ihsaiyat. In conclusion the study not only takes its side against the superficial understanding of statistics that considers it merely an instrument of oppression, but also in favour of resistence and autonomy of ‘life’

PDF

___

ADIVAR, A. (1991), Osmanlı Türklerinde İlim (İstanbul: Remzi).
AHMET MİTHAT (1296), Ekonomi Politik (İstanbul: Kırk Anbar).
AKYÜZ, Y. (2001), Türk Eğitim Tarihi (İstanbul: Alfa).
ARISTOTELES, (1993), Politika (İstanbul: Remzi) (Çev.: M. Tunçay).
ARI, Oğuz (1986), “Türkiye'de Sosyoloji Tarihi,” ATAUZ, Sevil (eds.) Türkiye'de Sosyal Bilim Araştırmalarının Gelişimi, (Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği): 175-187.
ÇANKAYA, A. (1954), Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Ankara: Örnek) (Cilt I-II).
DEMİREL, Ahmet (1999), “Cavid Bey (Maliyeci),” Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi (İstanbul: Yapı Kredi) (Cilt II): 336-337.
DESCHAMPS, P. (1965), Deneysel Sosyoloji (İstanbul: Remzi) (Çev.: N. Ş. Kösemihal).
DURKHEIM, E. (1994), Sosyolojik Metodun Kuralları (İstanbul: Sosyal) (Çev.: E. Aytekin).
FOUCAULT, M. (2000), “Yönetimsellik,” Entelektüel'in Siyasal İşlevi (İstanbul: Ayrıntı) (Çev.: O.Akınhay-F. Keskin).
HACKING, I. (1975), The Emergence of Probability (Cambridge: Cambridge University).
HACKING, I. (2005), Şansın Terbiye Edilmesi (İstanbul: Metis) (Çev.: M. Moralı).
IACOVELLA, A. (1999), Gönye ve Hilal (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt) (Çev.: T. Altınova).
KARAMAN, D. (2001), Cavid Bey ve Ulum-ı İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası (Ankara: Liberté).
LE PLAY, F. (1982), On Family, Work, And Social Change, SILVER, Catherine B. (eds.), (Chicago: The University of Chicago).
MARDİN, Ş. (2005), “Türkiye’de İktisadi Düşüncenin Gelişmesi, (1838-1918),” TÜRKÖNE, Mümtazer/ÖNDER, Tuncay (eds.), Siyasal ve Sosyal Bilimler: Makaleler 2 (İstanbul:İletişim).
MARDİN, Ş. (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1838-1918),”Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstanbul:İletişim) (Cilt III): 618-634.
MARDİN, Ş. (1962), Türkiye'de İktisadi Düşüncenin Gelişimi 1838-1918 (Ankara: SBF Maliye Enstitüsü) (Türk İktisadi Gelişmesi Araştırma Projesi, no:12).
MEHMED CAVİD (2001), İktisat İlmi (İstanbul: Liberté).
MEHMED CAVİD (2000), Felaket Günleri: Mütareke Devrinin Feci Tarihi, KOCAHANOĞLU, Osman Selim (eds.), (İstanbul: Temel) (Cilt I-II).
MEHMED CAVİD (1329), Malumat-ı İktisadiye (İstanbul: Kanaat).
MEHMED CAVİD (1325), İhsaiyat (İstanbul: Matbaa-i Amire).
MEHMED CAVİD (1315), İlm-i İktisat (İstanbul: Karabet).
MEB (1960), “Mehmed Cavid,” Türk Ansiklopedisi (Ankara: Milli Eğitim Basımevi) (Cilt X) 37).
ÖKÇÜN, A. G. (1975), “1909-1930 Yılları Arasında Anonim Şirket Olarak Kurulan Bankalar,”OKYAR, Osman, (eds.), Türkiye İktisat Tarihi Semineri: Metinler Tartışmalar Haziran 1973 (Ankara: Hacettepe Üniversitesi): 409-535.
PAKALIN, M. Z. (1978), Maliye Teşkilatı Tarihi (1442-1930) (Ankara: Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu) (No: 1977-180/IV).
SAYAR, A. G., (1986), Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması (İstanbul: Der).
TEKELİ, İlhan/Selim İLKİN. (1980), “İttihat ve Terakki Hareketinin Oluşumunda Selânik’in Toplumsal Yapısının Belirleyiciliği,” OKYAR Osman / İNALCIK Halil (eds.), Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920): Social and Economic History of Turkey (1071-1920) (Ankara: Meteksan) 351-382).
THOBIE, J. (1991), “Jeunes-Turcs et Haute Finance,” Prémiere Rencontre Internationale surl’Empire Ottoman et la Turquie Moderne, (İstanbul, Paris: ISIS).
TOPRAK, Z. (2003), İttihad-Terakki ve Cihan Harbi: Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik (İstanbul: Homer).
WEBER, M. (1995), Ekonomik ve Toplumsal Örgütlenme Kuramı (Ankara: İmge).
XENOPHONES, (2002), The Economist,ftp://ftp.ibiblio.org/pub/docs/books/gutenberg/etext98/ econm10.txt .