"Bölünmez Bütünlük İlkesine" Aykırılık Nedeniyle Yasaklanan Siyasal Partilerin Yasaklanma Kararlarının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Uygunluğu

Bu çalışmada Türk Anayasa Mahkemesince "bölünmez bütünlük ilkesi"nin ihlali gerekçesiyle kapatma kararlan verilen siyasal partilerin yasaklanma kararlarının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine uygunluğu incelenmiştir. Bu bağlamda kapatma kararlan Sözleşmeye aykın bulunan Türkiye Birleşik Komünist Partisi, Sosyalist Parti, özgürlük ve Demokrasi Partisi, Demokrasi Partisi, Halkın Emek Partisi ve Sosyalist Türkiye Partisi üzerinde yoğunlaşılmıştır. Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi Sözleşme kapsamında siyasal partilerin faaliyet alanlarının sınırlarının çizilmesinde, "siyasal partilerin şiddet kullanmayı teşvik etmesi ya da anayasal düzeni şiddet kullanarak değiştirmek istemesi"ni temel almıştır. Strazburg Mahkemesi ayrıca, siyasal partilerin demokratik düzen içinde her tür düşünceyi ifade edebileceği prensibini ve bunun Sözleşmenin koruması altında olduğu sık sık vurgulanmıştır.

Dissolution of Political Parties for Beach of "Indivisible Unity Principle": An Analysis with Reference to the European Court of Human Rights

In this article, the decisions of the Turkish Constitutional Court that dissolve political parties due to their violation of the "principle of undivided unity" have been examined in terms of their conformity with the European Convention for the Protection of Human Rights. In this context, the cases of the Turkish United Communist Party, the Socialist Party, the Freedom and Democracy Party, the Democracy Party, the People's Labour Party and the Socialist Turkish Party have been examined where it was decided that the decisions of Turkish Constitutional Court were in conflict with the Convention. According to the ECHR, borders of political parties activities has to be limited with reference to "their encouragement for violence or their wish to change of constitutional order with violence". The Strasbourg Court reiterated the principle that political parties in a democratic society can express every thoughts that are protected by the Convention.

PDF

___

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ, http://www.echr.coe.int, 12.08.2004.
ADALET BAKANLIĞI, http://www.adalet.gov.tr. 12.08.2004.
ARSLAN, Zühtü (2000a), "Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi Kararlarında 'Demokratik Toplum' Kavramı", Türkiye'de İnsan Haklan (Ankara: TODAİE, 1. B.): 191-200.
ARSLAN, Zühtü (2000b), "Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi ve Türk Anayasa Yargısı: Uyum Sorunu ve Öneriler," Anayasa Yargısı, 17: 274-293.
BATUM, Süheyl (1993), Avrupa insan Haklan Sözleşmesi ve Türk Anayasal Sistemine Etkileri (İstanbul: İ.Ü. Basımevi ve Film Merkezi).
ÇAĞLAR, Bakır (1998), "Anayasa Yargısının Güncelliği: Yargıçlar Zamanı," Anayasa Yargısı, 15: 51-69.
ÇAĞLAR, Bakır / ÇAVUŞOĞLU, Naz (1999), "Parti Kapatma Davalarında Mermer-Mozaik İkilemi, Demokratik Toplum Düzeni Hukuku Üzerine Notlar," Anayasa Yargısı, 16: 143-187.
ÇAVUŞOĞLU, Naz (2003), İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi: Kararların Uygulanması (İstanbul: Su Yayınları).
ÇELİK, Edip F.(1988), "Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin Türk Hukukundaki Yeri ve Uygulaması," İHİD, Prof. Dr. Lütfi Duran'a Armağan, 1/3: 47-56.
DOĞRU, Osman (2000), İnsan Haklan Kararlar Derlemesi (İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, C. 3).
DOĞRU, Osman (ed)/ ELBAN Hasan Kemal/ İNCEOĞLU Sibel (yrd.ed) (1998), İnsan Hakları Kararlar Derlemesi (İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, C. 2).
GEMALMAZ, Mehmet S. (2003), Ulusalüstü İnsan Haklan Hukukunun Genel Teorisine Giriş (İstanbul: Beta Yayınları, 4.B.).
GEMALMAZ, Mehmet S. (2000), Ulusalüstü İnsan Hakları Belgeleri (İstanbul: Beta Yayınları).
GÖLCÜKLÜ, Feyyaz/ GÖZÜBÜYÜK Şeref A. (2002), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması (Ankara: Turhan Kitabevi, 3. B.).
GÖZLER, Kemal (2000), "İnsan Hakları Normlarının Anayasaüstülügü Sorunu," Türkiye'de İnsan Hakları (AnkaraB TODAİE, 1. B.): 25-46.
GÜNDÜZ Aslan (1998) "Strazburg'taki İnsan Hakları Mahkemesi Bizim Anayasa Mahkememiz mi oldu?," Yeni Türkiye Dergisi, 22:1371-1372.
HEFFERNAN, Liz A. (1997), "A Comparative View of Individual Petition Procedures under the European Convention on Human Rights and the International Covenant on Civil and Political Rights," Human Rights Quarterly, C. 19: 78-112.
KABOĞLU, İbrahim Ö. (1999), "İfade Özgürlüğünün Siyasi Partilerce Kullanımının Sınırları," Anayasa Yargısı, 16: 71-92.
KABOĞLU, İbrahim 0.(1998), Özgürlükler Hukuku (İstanbul: Afa Yayınlan, 4. B.).
MARKS, Susan (1995), "The European Convention on Human Rights and 'Its Democratic Society',"The British Yearbook of International Law, C.LXVI: 209-238.
ÖZBUDUN, Ergun (2002), Türk Anayasa Hukuku (Ankara: Yetkin Yayınlan, 7. B.).
PAZARCI, Hüseyin (1995), Uluslararası Hukuk Dersleri, 1. Kitap (Ankara: Turhan, 5. B.).
SAĞLAM, Fazıl (2000), "Siyasi Partiler Kanunu'nda Uluslararası Standartlara Uygunluk Sağlamak İçin Yapılması Gereken Değişiklikler," Anayasa Yargısı, 17: 233-255.
SAĞLAM, Fazıl (1999), Siyasal Partiler Hukukunun Güncel Sorunları (İstanbul: Beta Yayınları, 1. B.).
SANCAR, Mithat (1992): "Sosyalist Parti'nin Kapatılması Üzerine Düşünceler," Amme İdaresi Dergisi, 4:165-179.
SOYSAL, Mümtaz (1986) "Anayasaya Uygunluk Denetimi ve Uluslararası Sözleşmeler," Anayasa Yargısı, 2: 7-18.
SUNAY, Reyhan (2Q01), Avrupa Sözleşmesinde ve Türk Anayasasında İfade Hürriyetinin Muhtevası ve Sınırları (Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu).
TANÖR, Bülent (1992), Türkiye'de Yerel Kongreler İktidarları (1918-1920) (İstanbul: Afa Yayınları).
TANİLLİ, Server (1981), Devlet ve Demokrasi (İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları).
TEZCAN, Durmuş/ERDEM Mustafa Ruhan/SANCAKTAR Oğuz (2002), Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi Işığında Türkiye'nin İnsan Hakları Sorunu (Ankara: Seçkin Yayınevi).
TİKVEŞ, Özkan (1970), "Alman Federal Anayasa Mahkemesi'nin Siyasi Parti Kapatma Konusunda İki Kararı," Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, 6: 231-241.
TURHAN, Mehmet (2002), "Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi ve Siyasi Parti Kapatma Davaları," AÜSBFD, 57/3: 129-150.
UYGUN, Oktay (2000), "Siyasi Partilerin Kapatılması Rejimin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi," Anayasa Yargısı, 17: 256-272.
UYGUN, Oktay (1999), "Üniter ve Federal Devlet Açısından Egemenliğin Bölünmezliği İlkesi," Cumhuriyetin 75. Yıl Armağanı (İstanbul: İÜHF Yayını): 389-421.
ÜNAL, Şeref (tarih yok) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınlan, N.89).
VENEDİK KOMİSYONU RAPORU (1999), http://www.venice.coe.int. 12.08.2004.
YÜZBAŞIOĞLU, Necmi (1993), Türk Anayasa Yargısında Anayasallık Bloku (İstanbul).