Akılcılık Bağlamında İki Aydınlanma Geleneği: Fransız Aydınlanması Versus İskoç Aydınlanması

Aydınlanma homojen bir yapıya sahip değildir; müşterek çıkış noktalan ve karşılıklı etkileşimlerine rağmen, birbirinden farklı çeşitli düşünce geleneklerini içermektedir. Değişik açılardan çeşitli farklılıklara sahip olan Fransız ve İskoç Aydınlanması, temsil edici nitelikleri itibariyle bu aynmın en çok açığa çıktığı iki Aydınlanma geleneğini oluşturmaktadır. Bu çalışma, çok çeşitli açılardan karşılaştınlmalan mümkün olan bu iki Aydınlanma geleneğini, akıl ve akılcılık anlayışlan bakımından ele almaktadır. Fransız Aydınlanması'nın akılcılığı, David Hume, Adam Smith ve Adam Ferguson gibi İskoç Aydınlanması düşünürlerinin ellerinde sert eleştirilere maruz kalmaktadır. Farklı akıl anlayışlan, iki Aydınlanma geleneğinin sosyal ve siyasal t~ori açısından da farklı sonuçlara ulaşmasına yol açmaktadır. Bir diğer ifadeyle, bilgi kuramı ve moral felsefede aklın konumu ve niteliği, sosyal ve siyasal alandaki farklı varsayımlarla bütünleşmektedir.

Two Enlightenment Traditions in Terms of Rationalism: French Enlightenment Versus Scottish Enlightenment

The Enlightenment is not a homogeneous construction; it contains various traditions of thought which are different from each other in spite of their common starting points and reciprocal interactions. French and Scottish Enlightenments which have a great many differences in point of views that diselose this distinction in respect to their representative peculiarities. This artiele investigates these two Enlightenment traditions that can be compared by focusing on their conception of reason and rationalism. Rationalism of the French Enlightenment is exposed to fierce critique by Scottish Enlightenment thinkers as David Hume, Adam Smith and Adam Ferguson. Their different understandings of reason cause different conclusions with respect to social and political theories of two Enlightenment traditions. hı other words, the place and the quality of reason in epistemology and moral philosophy corresponds with different assumptions in social and political spheres.

PDF

___

AĞAOGUlLARI, Mehmet Ali / KOKER, levent (1991), Tanrı Devletınden Kral-Devlete (Ankara: İmge Kitabevi Yayınları).
BAŞDEMIR, Hasan Yücel (2005), "İskoç Aydınlanması Etiği: Hutcheson, Hume ve Smith," Liberal Düşünce (Sayı: 37, Kış): 27-44.
BAYKAN, Fehmi (2000), Aydınlanma Üzerine Bir Derkenar (İstanbul: Kaknüs Yayınlan).
BROADIE, Alexander (1997), "Introduction: 'What was the Scottish Enlightenment?," The Scottish Enlightenment: An Anthology (Edinburgh: Canongate): 3-31.
BUHR, M.lSCHROEDER, W./BARCK, K. (2003), Aydınlanma Felsefesi (İstanbul: Yeni Hayat Kütüphanesi) (der. ve çev.: Ve~el Atayman).
CAMPBEll, T.D. (1997), "Adam Smith andı Natural liberty," Political Studies (Cilt: XXV, No: 4, December): 528-534.
CASSIRER,Ernst (1951), The Philosophy of Enlightenment (Princeton: Princeton University Press).
CEVİZCİ, Ahmet (2000), Paradigma Felsefe Sözlüğü (İstanbul: Paradigma Yayınları).
CEVİZCİ, Ahmet (2001), Onyedinci Yüzyıl FJlsefesi Tarihi (Bursa: Asa Kitabevi).
CEVİZCİ, Ahmet (2002), Aydınlanma FelsefJsi, Felsefe Tarihi Citt: 4, (Bursa: Ezgi Kitabevi).
CONDORCET(1990), İnsan Zekasının İlerlemeleri Üzerinde Tarihi Bir Tablo Taslağı (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Citt I-II) (Çev: Oğuz Peltek).
COTTINGHAM, John (2003), Akılcılık (İstanbul: Doruk Yayınları) (çev: Bülent Gözkan).
ÇİĞDEM, Ahmet (1997), Aydınlanma Düşünclesi (İstanbul: İletişim Yayınları).
DAVIES, Stephen ,(2005), "Aydınlanma," Liberal Düşünce (Sayı: 37, Kış), (Çev: A.Yayla): 5-10.
DESCARTES,Rene (1994), Metot Uzerine Konuşma (İstanbul: Sosyal Yayınlar) (çev: K. Sahir Sel).
EAGlETON, Terry (2003), Estetiğin Ideolojisi (Ankara: Doruk Yayınları) (Çev: Bülent Gözkan, Hakkı Hünler vd.).
FEBVRE, Lucien (1995), Rönesans İnsanı (Ankara: Imge Kitabevi Yayınları) (çev: Mehmet Ali Kılıçbay).
FRANKLIN, James (2005), "Rönesans Efsanesi," Liberal Düşünce (Sayı: 37, Kış) (Çev: A.Yayla): 11- 25.
GAY, Peter (1964), The Party of Humanity: Essays on the French Enlightenment (New York: Alfred A. Knopf).
GELLNER, Ernst (1992), Reason and Culture: The Historic Role of Rationality and Rationalism (Oxford: Basit Blackwell Publisher).
GOYARO-FABRE, Simon (2003), "Aydınlanma," RAYNAUD, Philippe / RIAlS Stephane (ed.), Siyaset Felsefesi Sözlüğü (İstanbul: İletişim Yayınları) (çev: İ. Yerguz vd.): 126-138.
GÖKBERK, Macit (2003), Felsefe Tarihi (İstanbul: Remzi Kitabevi, 14. baskı). GRAY, Christopher M. (2004), "Enlighten~ents and Counter-Enlightenments," Orbis (Cilt: 48, No: 1), Winter: 178-191.
HAMPSON, Norman (1991), Aydınlanma çağı (İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları) (çev: Jale Parla).
HAYEK, Friedrich A. (2005), "Özgürlük, Akıl ve Gelenek," Liberal Düşünce (Sayı: 37, Kış) (Çev: Yusuf Ziya Çelikkaya): 45-58.
HIMMElFARB, Gertrude (2004), The Roads to Modernity -The British, French, and American Enlightenments- (New York: Knopf).
HORKHEIMER, Max (1972), "Traditional and Critical Theory," Critical Theory: Selected Essays (New York: Seabury press)
HUME, David (1997), İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme (İstanbul: İdea Yayınları) (Çev: Aziz Yardımlı).
KANT, Immanuel (1984), "'Aydınlanma Nedir?' Sorusuna Yanıt (1784)," Seçilmiş Yazılar (İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları) (çev. Nejat Bozkurt).
MACINTYRE, Alasdair (2001), Hamerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik'in Kısa Tarihi (İstanbul: Paradigma Yayınları) (çev: Hakkı Hünler ve Solmaz Zelyut Hünler).
MARCUSE, Herbert (1989), Us ve Devrim (İstanbul: İdea Yayınları) (çev: Aziz Yardımlı).
O'NEILL, Daniel Irvin (1999), A Revolution in Morals and Manners: The Burke-Wollstonecratt Debate (Los Angeles: University of Califomia, Doktora Tezi).
SCHOULS, A. Peter (1989), Descartes and the Enlightenment (Edinburgh: Edinburg University Press).
SUNAR, ILkay (1979), Düşünve Toplum (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları).
TOULMIN, Stephen (2002), Kozmopolis: Modernite'nin Gizli Gündemi (İstanbul: Paradigma Yayınları) (çev: Hüsamettin Arslan).
WEBER, Alfred (1998), Felsefe Tarihi (İstanbul: Sosyal Yayınlar, Beşinci Baskı) (çev: H. Vehbi Eralp).
YALÇIN, Şahabettin (2004), "Insan Haklarına Deontolojik Bir Temel," Liberal Düşünce (Sayı 34, Bahar): 155.162.
YAYLA, Atilla (2002), Liberalizm (Ankara: Liberte Yayınları, 4. Baskı).