Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi

Ahlak eğitimi açısından okul, en az aile kadar önemlidir. Çocuğun sosyalleşmeyi öğrendiği okullarda nasıl bir ahlak eğitimi verileceği ülkenin eğitim felsefesi ve ahlak anlayışlarına göre şekillenmektedir. Okullarımızda nasıl bir ahlak öğretimi yapılmaktadır konusu kapsamında, eğitim politikaları ve öğretim programları incelendiğinde ülkemizde, Cumhuriyet dönemi boyunca kısa bir dönem dışında hemen hemen her zaman din ile temellendirilmiş bir ahlak öğretiminin esas alındığı söylenebilir. Din derslerinin örgün eğitim kurumlarından uzaklaştırıldığı dönemde uygulanan humanist kültür anlayışı doğrultusunda çeşitli derslerle laik-sosyal bir ahlak anlayışı uygulanmaya çalışılmıştır. Bu dönem hariç tutulursa din temelli ahlak öğretiminin Din Bilgisi, Ahlak Dersleri ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersleri ile yapıldığı görülür. Bu derslerin öğretim programları ve ders kitapları aracılığıyla nasıl bir ahlak eğitimi anlayışının esas alındığı bu makalenin sınırlılığı çerçevesinde ele alınmıştır

When moral education is considered, education is at least as important as the family. The kind of moral education which will be given at schools, where the child learns socialization, is shaped according to the countries education philosophy and moral understandings. About the kind of education is done in our schools when the education policy and the education programs are examined in our country, it can be said that a moral teaching established by religion was nearly always in principle during the Republic period, except a short period of time. In the period where the religion education was removed from formal education institutions a secular, social moral understanding was tried to be applied by a few lessons according to the humanist culture understandings which are applied. When this period is not included, it is seen that, religion based education is done by Religious Knowledge, Moral Education and Religion Culture and Moral Education lessons. Framework of the limitation of this article have been dealed with that how was based on understanding of moral education that occur through these programs of teachings and textbooks.1. GirişAhlak, insanın “insan” olarak yaşayabilme çabasının bir ifadesidir. Düşünen, akıl eden, duygulanan, inanan, gülümseyebilen ve ağlayabilen, yüksek değerler uğruna kendini feda edebilen insanoğlunun bir arada mutlu olabilme serüvenidir. Bu serüvende “ahlak” insanın ‘yaratılış’ına dönüşünün, en üstün varlık olabilme şerefinin olmazsa olmaz şartıdır. Eğitim bilimcilerin birçoğu görüş birliğine varmıştır ki hiçbir şey bilmeden dünyaya gelen insanoğlu, ahlakı da diğer her şey gibi sonradan öğrenir.1 Toplum bilimciler ise çocukların davranış kalıplarını çocukluktan itibaren yaşadığı toplumun değerleri ve yaşantı örnekleriyle edindiğinden söz ederler.2 Zaten her toplum sahip olduğu değerleri, bu değerlerin taşıyıcıları olan kültürün öğelerini gelecek nesillere vermek, benimsetmek ister. Bunu eğitim öğretim yoluyla büyük oranda okullarda yapar. Okullar tek başına bir insanı ahlaklı veya ahlaksız kılma iddiasında olamaz. Çocuğun içine doğduğu ailesi, çevresi, arkadaş grupları, kitle iletişim kaynakları ve diğer birçok faktör bu konuda etkili olabilir. Ne var ki okulun sahip olduğu sorumluluk da hafife alınamaz. Çünkü çocuğun gelişim çağında geçirdiği vaktin büyük bir bölümü okulda geçmektedir. O halde denilebilir ki ahlaki duyarlılığa sahip bir toplum olmak ya da olmamak konusunda okullarımızda verilmiş ve verilmekte olan ahlak eğitiminin önemli bir etkisi olabilir. Bu yüzden okullarda verilen ahlak eğitiminin neliği, nasıllığı önem arz etmektedir. Okullarımızda yer verilen ders programlarında ahlak alanına dair nelerin yapıldığı ve yapılmakta olduğunun sorgulanması ve bu bağlamda araştırmalar yapılması önemlidir.Cumhuriyet dönemi boyunca örgün eğitim kurumlarımızda uygulanan öğretim programlarına bakıldığında Din Bilgisi, Ahlak Dersleri ve daha sonra Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinin ahlak eğitimi alanında önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Bu makale kapsamında bu derslerin öğretim programları ve ders kitapları aracılığıyla nasıl bir ahlak eğitimi anlayışının esas alındığı incelenmeye ve tespit edilmeye çalışılmıştır

PDF

___

ALGÜL, Hüseyin-Osman Çetin-Mustafa Öcal, İlköğretim Din Kültürü ve Ah- lak Bilgisi Dersi 6, Altın Kitaplar, Istanbul 1999.
AKGÜL, Mehmet-Ramazan Yıldırım vd., İlköğretim 4. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, MEB Devlet Kitapları, Istanbul 2007.
____, İlköğretim 5. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, MEB Devlet Kitapları, Istanbul 2007.
____, İlköğretim 6. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, MEB Devlet Kitapları, Istanbul 2007.
____, Ahmet Kaba vd., Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 10. Sınıf, Dördüncü Baskı, MEB Devlet Kitapları, Istanbul 2009.
____, Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 12. Sınıf, Ikinci Baskı, MEB Devlet Kitapları, Istanbul 2009.
ATATÜRK, Mustafa Kemal, Atatürk Diyor ki, derleyen: Mustafa Baydar, Var- lık Yayınları, Istanbul 1951.
____, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, haz. Nimet Unan, Türk Tarih Kuru- mu Basımevi, Ankara 1959.
ATEŞ, Süleyman-Orhan Karmış-Süleyman Hayri Bolay, Din Bilgisi Lise 3, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1976.
AYDIN, Mehmet, Din Felsefesi, 8. Baskı, Izmir Ilahiyat Vakfı Yayınları, Iz- mir 1999.
____, Liseler İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi III, Milli Eğitim Basımevi, Istanbul 1997.
____, Tanrı-Ahlak Ilişkisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1991.
BALCI, Mahmut vd., Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 11. Sınıf, MEB Devlet Kitapları, Dördüncü Baskı, Istanbul 2009.
BALTACIOĞLU, Ismail Hakkı, Pedagojide İhtilal, Anadolu Matbaası, Istan- bul 1964.
BILGIN, Beyza, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Gün Yayıncılık, Ankara 1998.
____, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 5, Milli Eğitim Basımevi, Is- tanbul 1999.
CANKAT, Süheyla, Ortaokullar İçin Ahlak Dersi Orta-I, Pars Matbaacılık, Ankara 1976.
CELAL, Sadrettin, “Muallimler ve Cumhuriyet”, Son Telgraf, No. 37, 23 Temmuz 1340-20 Zihicce 1342.
ÇILELI, Meral, Ahlak Psikolojisi ve Eğitimi, V Yayınları, Ankara 1986.
DILAVER, Hasan Hüseyin, Abdulgaffar Gündeşli, Hakkı, Şirin, İlköğretim Okulları İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 7, Gün Yayıncılık, Ankara 1997.
Din Dersleri (İlkokul Dördüncü Sınıf), Milli Eğitim Basımevi, Istanbul 1949.
Din Dersleri II, (İlkokul 5), Maarif Basımevi, Istanbul 1955.
DOĞAN, Recai, “1980’e Kadar Türkiye’de Din Öğretimi Program Anlayışla- rı”, Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar 28-30 Mart 2001 Istanbul, Milli Eğitim Basıme- vi, Ankara 2003.
____, “Cumhuriyetin Ilk Yıllarında Tevhid-i Tedrisat Çerçevesinde Din Eğitim–Öğretimi ve Yapılan Tartışmalar”, Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 1999.
____, “II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketlerinde Din Eğitim-Öğretimi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXVIII, Ankara
____, Cemal Tosun, İlköğretim 4. ve 5. Sınıflar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bil- gisi Öğretimi, 2. Baskı, Pegema Yayıncılık, Ankara 2003.
____, İslamcıların Eğitim Öğretim Görüşleri, Ankara 1999.
____, “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde Ilk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXVII, Ankara 1997.
DURAN, Ibrahim vd., Lise ve Dengi Okullar İçin Din Bilgisi I, Şamil Yayı- nevi, Istanbul 1978.
____, Lise ve Dengi Okullar İçin Din Bilgisi II, Şamil Yayınevi, Istanbul 1978, s. 44-46.
DURKHEIM, Emile, Ahlak Eğitimi, çev. Oğuz Adanır, Dokuz Eylül Yayın- ları, 2004.
EKŞI, Ahmet vd., Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 9. Sınıf, Dördüncü Baskı, MEB Devlet Kitapları, Istanbul 2009.
ERGIN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, c. 3-4, Eser Matbaası, Istanbul 1977.
ERGÜN, Mustafa, Eğitim Sosyolojisine Giriş, Ocak Yayınları, Ankara 1994.
____, “20.Yüzyılın Başlarında Türk Eğitiminin Amaçları Konusundaki Tar- tışmalara Mukayeseli Bir Bakış”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 20, 1986.
EŞSIZ, Muhittin, “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programlarına Karşılaştırmalı Bir Bakış”, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Program- ları ve Uygulama Örneği (Ankara Modeli), Din Öğretim Genel Müdür- lüğü Hizmet Içi Eğitim Dizisi 2, MEB Yayınları, Istanbul 2001.
GÖKALP, Ziya, “Ahlak Buhranı”, Yeni Mecmua I, (1918).
____, Türk Ahlakı, Toker Yayınları, Istanbul 2005.
GÖKBULUT, Hasan-Ömer Öcal, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 4, Bilim ve Kültür Yayınları, Ankara 2004.
GÜNGÖR, Erol, “Cumhuriyet Devrinde Türkiye’nin Kültür Politikası”, Türk Milli Eğitiminin Dünü Bugünü ve Geleceği 1, Ülkü-Bir Yayınları, no 3, Istanbul 1979.
GÜNDÜZ, Irfan-Sıtkı Abdullahoğlu-Abdüllatif Türker-Melike Yılmaz, İl- köğretim 8 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı, Erdem Yayınları, Istanbul 1997.
GÜNEY, Dursun, Din Dersleri, Ortaokul I, Çeltüt Matbaası, Istanbul 1960.
HILMI, Ibrahim, Köy Çocuklarına Din Dersi, (Köy Mektepleri 3. sınıf), Hil- mi Kütüphanesi, Istanbul 1933-34.
İlk Mekteplerin Müfredat Programı, Maarif Vekâleti Ilk Tedrisat Dairesi, Matbaa-i Amire, Istanbul 1340 (1924).
İlk Mekteplerin Müfredat Programı (1926), T.C. Maarif Vekâleti, Ikinci Tab’, Devlet Matbaası, Istanbul 1927.
İlk Mektep Müfredat Programı (1930), T.C. Maarif Vekâleti, Devlet Matbaası, Istanbul 1930.
İlkokul Programı (1936), T.C. Kültür Bakanlığı, Devlet Basımevi, Anka- ra1936.
İlkokul Programı, T.C. Maarif Vekâleti, Maarif Basımevi, Istanbul 1956.
İlkokul Programı, T.C. Maarif Vekâleti, Maarif Basımevi, Istanbul 1957.
İlkokul Programı, T.C. Maarif Vekâleti, Maarif Basımevi, Istanbul 1958.
İlkokul Programı, T.C. Maarif Vekâleti, Maarif Basımevi, Istanbul 1962.
İlköğretim Okulu Ders Programları, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programı 6-7-8, Milli Eğitim Basımevi, Istanbul 2000.
İlköğretim Okulu Ders Programları, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programı 6-7-8, Milli Eğitim Basımevi, Istanbul 2000.
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 5, (Komisyon), Milli Eğitim Basıme- vi, Istanbul 2003.
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 6, (Komisyon), Milli Eğitim Basıme- vi, Istanbul 2002
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 7, (Komisyon), Milli Eğitimi Basıme- vi, Istanbul 2002.
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 8, (Komisyon), Milli Eğitim Basıme- vi, Istanbul 2003
KANAD, Halil Fikret Kanad, Milliyet İdeali ve Topyekûn Milli Terbiye, An- kara 1942.
KESGIN, Safiye, Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Ankara 2010.
KILIÇ, Recep, “Ahlakı Temellendirme Problemi”, Felsefe Dünyası, S. 8, Temmuz 1993.
____, Ahlakın Dini Temeli, 5. Baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara
KIZILABDULLAH, Yıldız, Yapılandırmacılık Yaklaşımının İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Amaçlarının Gerçekleşmesine Etkisi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008.
KOÇER, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773- 1923), Milli Eğitim Basımevi, Istanbul 1970.
____, -Halil Karlık,-Vehbi Gübe, İlkokullar İçin Ahlak Dersleri 4, Koçer Ya- yınları, Ankara 1978.
KOÇYIĞIT, Talat-Ismail Cerrahoğlu-Mücteba Uğur, Din Bilgisi (Orta I), MEB. Devlet Kitapları, Ankara 1976
____, Din Bilgisi (Orta II), MEB. Devlet Kitapları, Ankara 1976.
____, Din Bilgisi (Orta III), MEB, Devlet Kitapları, Ankara 1976.
Köy Mektepleri Müfredat Programı (1930), T.C. Maarif Vekâleti, Devlet Mat- baası, Istanbul 1931.
Köy Mektepleri Müfredat Programı (1938), T.C. Kültür Bakanlığı, Devlet Ba- sımevi, Istanbul 1938.
Maarif Vekâleti Tebliğler Dergisi, Cilt: 19, Sayı 921, 17 Eylül 1956.
Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, Cilt: 13, S. 617, 20 Kasım 1950.
Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, Cilt: 30, S. 1474, 16 Ekim 1967.
Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, Cilt: 39, S. 1900, 27 Eylül 1976.
Milli EğitimBakanlığı Tebliğler Dergisi, S.2109, 29 Mart 1982.
Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, S. 2517, Ekim 2000.
MUALLIM ABDÜLBAKI, Cumhuriyet Çocuğunun Din Dersleri, Tefeyyüz Kütüphanesi, Istanbul 1930-1931.
NARIN, Mehmet-Ismail Bayraktar, İlkokul 5. Sınıf Ahlak Dersleri, Şamil Ya- yınevi, Istanbul 1976.
OLGUN, Ibrahim, Lise ve Dengi Okullar İçin Din Dersleri I, Bilgi Basımevi, Ankara 1970.
____, Lise ve Dengi Okullar İçin Din Dersleri II, Bilgi Basımevi, Ankara 1970.
OKUR, Vural, Lise ve Dengi Okullar İçin Ahlak Dersleri Lise II, Eskin Mat- baası, Istanbul 1975.
OKUTAN, Ahmet, Din Dersleri, Ortaokul II, Arif Bolat Kitabevi, Istanbul
ONAT, Hasan, “Din Alanında Yeniden Yapılanma Üzerine”, Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, MEB Yayınları, Ankara 2000.
ÖYMEN, Hıfzurrahman Raşit, “Cumhuriyet Eğitimine Geçişte Atatürk’ün Et- kisi”, Belleten, c. L.I, S. 20, Tük Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
ÖZTÜRK, Vedat, Lise ve Dengi Okullar İçin Ahlak Dersleri I, Inkılap ve Aka Kitabevleri, Istanbul 1975.
PAKDIL, Nevzat-A.Serdar Müftüoğlu-Üzeyir Gündüz, Lise ve Dengi Okullar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1, Kaya Matbaacılık, Istanbul 1995.
PIAGET, Jean, The Moral Judgement of The Child, Routledge and Kegan Paul, London 1972.
SELÇUK, Mualla, “Din Öğretiminin Kuramsal Temelleri”, Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, MEB yayınları, Ankara 2000.
____, “Teorik ve Pratik Açmazlarıyla Kültürel Miras Öğretimini Sorgulayan Bir Deneme”, Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar, MEB Yayınları, An- kara 2000.
SENEMOĞLU, Nuray, Gelişim Öğrenme ve Öğretme, Özsen Matbaası, An- kara 1998.
TANYOL, Cahit, Sosyal Ahlak (Laik Ahlaka Giriş), Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Istanbul 1960.
Temel Eğitim ve Ortaöğretimde Ahlâk Dersleri Programı, Türkiye Cumhuri- yeti Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1975.
TEKIŞIK, Hüseyin Hüsnü-Niyazi Kahveci, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 4. Sınıf, Tekışık Yayıncılık, Ankara 2000.
TONGUÇ, Ismail Hakkı, Canlandırılacak Köy, Remzi Kitabevi, Istanbul 1947.
TÜRKDOĞAN, Orhan, Değişme Kültür ve Sosyal Çözülme, Türk Dünyası Vakfı, Istanbul 1988.
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Genel Müdürlüğü İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi 4-5-6-7-8. Sınıflar Öğre- tim Programı ve Kılavuzu, MEB, Ankara 2006.
Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekilliği İkinci Maarif Şurası, (Tıpkı Basım) Milli Eğitim Basımevi, Istanbul 1991.
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Genel Müdürlüğü Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi 9-10-11-12. Sınıflar) Öğretim Programı, Ankara 2005.
ULUDAĞ, Süleyman-Hayati Hökelekli-Enver Uysal, Lise Din Kültürü ve Ah- lak Bilgisi 2, Ülke Yayınları, Istanbul 2000.
UYSAL, Mevlüt-Reşid Alkan, Ortaokullar İçin Ahlak Dersleri 2. sınıf, Görüş Yayınları, Istanbul 1975.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 7. Baskı, Ülken Ya- yınları, Istanbul 2001.
YIĞIT, Ali Ata, İnönü Dönemi Eğitim ve Kültür Politikası, Boğaziçi Yayınla- rı, Istanbul 1992.