ÇEK KANUNU ÇERÇEVESİNDE BANKANIN HESAP AÇTIRMAK İSTEYEN KİŞİYE İLİŞKİN ARAŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

5941 sayılı Çek Kanunu’nun öne çıkan amaçlarından birisi, çek kavramına güven duyulmasının sağlanmasıdır. Bu kapsamda, çeke karşılıksızdır işlemi yapılması durumunda uygulanan, çek düzenlenmesi ve çek hesabı açılmasını da içeren, çok basamaklı bir yaptırımlar sistemi uygulamaya konulmuştur. Bankaların müşterilerinin ekonomik ve sosyal durumlarını inceleme ve haklarında ayrıntılı bir tetkik gerçekleştirme yükümlülüğü, bu sistemin diğer sonuçları arasında gösterilebilir.Bununla birlikte, Çek Kanunu madde 2/1’de ve Kanun Gerekçesi’nde yer verilen kavramlar, anılan yükümlülüğe ilişkin belirsiz ve tartışmalı bir bakış açısı sunmaktadır. Bu durumla bağlantılı olarak, yargının bankaların araştırma yükümlülüğüne dair kararlarına, bankaların basiretli bir tacir olarak davranmakla yükümlü olması ve bankaların yargı tarafından bir güven kurumu olarak kabul edilmesi gerekçesiyle, katı bir bakış açısı hâkim olmaktadır. Bu yaklaşım nedeniyle, bazı yargı kararlarında, araştırmaya ilişkin faaliyetlerini çek hesabının açık olduğu süre boyunca sürdürmemeleri nedeniyle bankalar sorumlu tutulmaktadır. Bu kapsamda, çalışmanın amacı, belirtilen araştırma yükümlülüğünün geniş kapsamının ve ilgili yargı kararlarının incelenmesi ve anılan hükümlere yönelik bir değişiklik önerisinin değerlendirilmesidir.

Evaluations Concerning Banks’ Duty of Screening Pursuant to Cheque Law on Persons Applying for a Cheque Account

One of the most prominent aims of Cheque Law numbered 5941 is to provide confidence to the term, “cheque”. In this regard, a system of multiple-stage sanctions including prohibition of issuing cheques and opening a cheque account, applicable in the case of dishonoured cheques has been brought into force. The duty of banks to screen the economic and social conditions of the applicants and conduct a due diligence process for opening a bank account is another output of this system. Nevertheless, the terms used in Cheque Law Article 2/1 and concerning Preamble are presenting an unclear and controversial view regarding this duty. In conjunction with this condition, a strict view predominates to the judicial review process of banks’ screening duty, on the grounds of banks’ duty of acting prudently and the legal precedence defining banks as an institution of trust. Due to this approach, in some cases, banks are held liable even for not conducting this screening process throughout the period, the cheque account is active. In this regard, the aim of this study is to examine the broad scope of this duty of review, concerning judicial decisions and evaluate a change proposal for aforementioned provisions.

PDF

___

Albayrak, H. ve Bozdağ, A. (2018). Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçunun İcra Ceza Mahkemesinde Yapılacak Olan Yargılaması Hakkında Bir İnceleme, TAAD, (33).
Arkan, S. (2003). 3167 Sayılı Çekle Ödenmelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun’da Yapılan Değişiklikler, Batider, 22(1).
Ayli, A. (2019). Çek Hukukunda Muhatabın Yükümlülükleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Bahtiyar, M. (2009). Çek Kanunu Tasarısı’nın Genel Olarak Değerlendirilmesi, Batider, 25(4).
Başbüyük, İ. (2012). Karşılıksız Çekte Hapis Cezasının Kaldırılması Üzerine Bir Değerlendirme, Ankara Barosu Dergisi, (2).
Başoğlu, B. (2015). Sözleşme Dışı Kusursuz Sorumluluk Hukuku ve Özellikle Tehlike Sorumluluğuna İlişkin Değerlendirmeler, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(2).
Bilgili F. ve Demirkapı, E. (2018). Kıymetli Evrak Hukuku, Bursa: Dora Yayıncılık.
Bozer, A. ve Göle, C. (2018). Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
Bozkurt Yaşar, S. (2020). Karekodlu Çek, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(195-196).
Cooter, R. D. (1991). Economic Theories of Legal Liability, Journal of Economic Perspectives, 5(3).
Çağırgan Tuncer, S. ve Ulusoy, Y. (2017).Yedek Akçeler, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof.Dr. Şeref Ertaş’a Armağan, 19 (özel sayı).
Çağlar, H. (2009). 5941 Sayılı Çek Kanunu Hükümlerine Göre Ticaret Şirketi Yöneticilerinin, Temsilcilerinin ve İmza Yetkililerinin Çek Hesabı Açma ve Çek Düzenleme Yasağı, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(1-2).
Çamoğlu, E. (2018). Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Karşılıksız Çekden Doğan Cezai Sorumluluğu, Prof.Dr. Hüseyin Hatemi’ye 80. Yıl Armağanı, İstanbul: On İki Levha Yayınevi.
Çolak, H. (2002). 3167 sayılı Kanun’un Uygulamasında Bankaların Özen Yükümlülüğü ile Karşılıksız Çek Keşide Etmek Suçunun Cezai Hüküm ve Sonuçları, Çek Hukukunun Güncel Sorunları, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
Çolak, H. ve Altun, U. (2007). Bir Yaptırım Türü Olarak Para Cezalarının Teori ve Uygulamadaki Analizi, TBB Dergisi, (69).
Derczynski, W. (1970). Social Position as a Component of Social Structure, The Polish Sociological Bulletin, (21).
Dirikkan, H. (2002). Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ile İcra ve İflas Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı Eleştirisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(1).
Domaniç, H. (2003). Karşılıksız Çeke Hapis Cezası Anayasaya Aykırıdır, Legal Hukuk Dergisi, (11).
Durgut, R. (2015). Kambiyo Senetlerinde Sebepsiz Zenginleşme, İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Ersoy, A. N. (2019). 5941 Sayılı Çek Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler Çerçevesinde Çeklerde “Karşılıksızdır” İşlemine Sebebiyet Verilmesinin Cezai ve İdari Yaptırımları, YBHD, 4(1).
Goode, R. (1988). The Codification of Commercial Law, Monash University Law Review, 14(3).
Gümüş, M. A. (2012). 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 18/II’de Yer Alan ”Basiretli İş Adamı (Tacir) Davranışı” Ölçütünün İyiniyetin (TMK m. 3) Varlığının Belirlenmesindeki İşlevi, Prof.Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, İstanbul: Legal Yayınevi.
Hacıömeroğlu, O. A. ve Topçu, Y. (2019). Çek Defterinin Teslimi ile Kurulan Gayrinakdi Kredi Sözleşmesinin Hukuki Niteliği, TFM, 5(2).
Helvacı, M. (2009). Çek Kanunu Tasarısı’nın Genel Olarak Değerlendirilmesi, Batider, (24)4.
Helvacı, M. ve Aksu, R. (2017). Çek Baskı Tarihinin Muhatap Bankanın Sorumluluğuna Etkisi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi – Hukuk Araştırmaları Dergisi, 23(2).
İnan, N. (1981). Özel Hukukda Karşılıksız Çek Kavramı, Batider, 11(2).
Jolls, C. ve Sunstein, C. R. ve Thaler, R. (1998). A Behavioral Approrach to Law and Economics, Stanford Law Review, (50).
Kayıhan, Ş. (2020). Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Kendigelen, A. (2021). Çek Hukuku, İstanbul: On İki Levha Yayınevi.
Kendigelen, A. ve Kırca, İ. (2020). Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul: On İki Levha Yayınevi.
Kırca, İ. ve Şehirali Çelik, F. H. ve Manavgat, Ç. (2013). Anonim Şirketler Hukuku, C. 1. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
Kizir, M. (2011). Yargıtay Kararları Işığında Basiretli İşadamı Gibi Hareket Etme Yükümlülüğünün Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanmasına Etkisi, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(2).
Korkut, Ö. (2019). Çekte Muhatap Bankanın Araştırma – Bildirim Yükümlülüğü ve Hukuki Sorumluluğu, Adana: Karahan Kitabevi.
Kurt, L. M. (2014). Noterlerin Hukuki Sorumluluğu, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28(2).
Mann, K. (1992). Punitive Civil Sanctions: The Middleground Between Criminal and Civil Law, The Yale Law Journal, (101).
Moroğlu, E. (2015). Anonim Ortaklıklarda Sermaye Arttırımı, İstanbul: On İki Levha Yayınevi.
Narbay, Ş. (2009). 3167 Sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunun 10’uncu Maddesi Hükmü Uyarınca Muhatap Bankanın Sorumlu Olduğu Miktar Hakkında Bir İnceleme, (3167 Sayılı Kanun), Terazi Hukuk Dergisi, (29).
Narbay, Ş. (2010). 5941 Sayılı Çek Kanununun Getirdiği Bazı Yenilikler ve Bunların Değerlendirilmesi, (Çek Kanunu), Terazi Hukuk Dergisi, (43).
Özcan, G. (2019). Bankacılık İş ve İşlemlerinde Kişisel Verilerin Korunması, İstanbul: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Özdamar, M. (2002). Çek Kanununda Yapılan Değişiklik Üzerine Bir Değerlendirme, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(2).
Özsoy, A. (2020), Muhatabın Çek Kanunu’na Dayalı Hukuki Sorumluluğu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.
Öztan, F. (1997). Kıymetli Evrak Hukuku. Ankara: Turhan Yayınevi.
Öztan, F. (2018), Kıymetli Evrak Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi.
Poroy, R. ve Tekinalp, Ü. (2010). Kıymetli Evrak Hukuku Esasları. İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Poroy, R. ve Tekinalp, Ü. (2018). Kıymetli Evrak Hukuku Esasları. İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Pulaşlı, H. (2018). Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları. Ankara: Adalet Yayınevi.
Pulaşlı, H. (2020). Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları. Ankara: Adalet Yayınevi.
Reisoğlu, S. (2003). Son Yasal Değişiklikler Açısından Çek, Bankacılar Dergisi, (44).
Reisoğlu, S. (2011). Yeni Çek Kanunu ve Başlıca Uygulama Sorunları, Bankacılar Dergisi, (76).
Ruback, R. B. ve Bergstrom, M. H. (2006). Economic Sanctions in Criminal Justice – Purposes, Effects and Implications, Criminal Justice and Behavior, 33(2).
Topçuoğlu, M. (2010). Yeni Çek Kanunu’na Göre Tüzel Kişileri Temsilen Çek Düzenlenmesi ve Sonuçları, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14(2).
Türk, H. S. (2002). Sunuş Konuşmaları, Çek Hukukunun Güncel Sorunları. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası
Ülgen, H. ve Helvacı, M. ve Kaya, A. ve Nomer Ertan, F. (2021). Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Yıldırım, A. H. (2017). Türk Hukuku’nda Vadeli Çek (İleri Tarihli Çek) ve Bunun Doğurduğu Sonuçlara İlişkin Bazı Tespitler, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21(4).
Yıldız, Ş. (2010). 5941 Sayılı (Yeni) Çek Kanunu’nun Çek Hukukuna Etkileri, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (18).
Yördem, Y. (2018). 6728 Sayılı Kanunla Çek Kanununda Yapılan Değişiklikler ve Karşılıksız Çek Sorunsalı, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (33).