Hüseyin ÖZTÜRK, Kemal AFACAN, Seden DEMİRTAŞ İLHAN

Özel Gereksinimli Bireyleri Konu Alan Okul Öncesi Dönem Resimli Öykü Kitaplarının İncelenmesi

Giriş: Özel gereksinimli bireylere karşı toplumsal duyarlılığı artırmak ve onların yaşantılarını zorlaştıran birtakım davranışların önüne geçebilmek için okul öncesi dönemden itibaren yapılacak bilinçlendirme çalışmalarına ihtiyaç vardır. Çocuk edebiyatı, bu çalışmaları zenginleştirmek ve derinleştirmek adına olanaklar sunmaktadır. Okul öncesi dönemde, resimli öykü kitapları aracılığı ile gerçekleştirilecek okuma çalışmaları, özel gereksinimli bireylerle ilgili deneyimi olmayan çocukların söz konusu bireylere yönelik duyarlılıklarının artırılmasında yararlı olacaktır.Yöntem: Bu araştırmada, özel gereksinimli bireyleri konu alan ve 2000 yılından itibaren yayımlanmış olan okul öncesi dönem resimli öykü kitapları içerik analizi kullanılarak incelenmiştir. Toplamda 20 kitap bu çalışma kapsamında incelenecek kitaplar listesine dâhil edilmiştir. Uluslararası alanyazında yer bulmuş değerlendirme ölçekleri işe koşularak gerçekleştirilen bu araştırmada, söz konusu kitaplarda yer alan özel gereksinimli bireylerin kişisel özellikleri, karakter özellikleri, karakter tasvirleri, karakter gelişimleri ve hikâyenin bakış açısına ait bilgilerin yanı sıra özel gereksinimi olan ve olmayan karakterler arasındaki ilişkiler incelenmiştir.Bulgular: İncelenen 20 resimli öykü kitabında sekiz farklı özel gereksinim durumu tespit edilmiştir. İncelenen 20 kitabın altısında fiziksel yetersizlik, dördünde işitme yetersizliği, üçünde zihin yetersizliği, ikisinde disleksi, ikisinde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, birinde görme yetersizliği, birinde otizm, birinde de konuşma bozukluğu konu edilmiştir.Tartışma: İncelenen kitaplardaki özel gereksinim durumlarının çeşitliliği benzer geçmiş araştırmalarla örtüşürken karakter gelişimi ve karakterler arası ilişkilere yönelik sonuçlar farklılık göstermektedir. Bu araştırma, özel gereksinimli bireylere yönelik farkındalık kazandırabilecek resimli öykü kitaplarını belirlemiş ve okuma programı önerilerinde bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler:

okul öncesi, çocuk, resimli öykü kitabı, yetersizlik, özel gereksinim

Examining Preschool Picture Storybooks about Individuals with Special Needs

Introduction: There is a need for awareness raising activities from the preschool period about individuals with special needs. Children’s literature offers opportunities to enrich and deepen these studies. Examining the picture storybooks in the preschool period will be useful in increasing the awareness of children regarding individuals with special needs.Method: In this study, preschool picture storybooks published since 2000 about individuals with special needs were analyzed using content analysis. A total of 20 books were included. In this study that was carried out using assessment scales included in the international liteature, the personal characteristics, character traits, character depictions, character development, and information about the point of view of the story, as well as the relationships between characters with and without special needs were examined.Findings: Eight different special need conditions were identified in the 20 picture storybooks. Of the 20 books that were examined, physical disability in six studies, hearing impairment in four studies, intellectual disability in three studies, dyslexia in two studies, attention deficit and hyperactivity disorder in two studies, visual impairment in one study, autism in one study, and speech disorder in one study were the subject.Discussion: While the variety of these conditions were similar to previous studies, the results regarding character development and relationships between characters differed. This study identified picture storybooks that could raise awareness towards individuals with special needs and provided recommendations for reading programs.

Keywords:

Preschool, children, picture storybooks, disability, special needs,

PDF

___

Blaska, J. (2004). Children's literature that includes characters with disabilities or illnesses. Disability Studies Quarterly, 24(1). Erişim adresi: https://dsq-sds.org/article/view/854
Diken H. İ. (2017). Özel eğitime gereksinimi olan öğrenciler ve özel eğitim [students who need special education and special education]. Ankara: Pegem Akademi
Dyches, T. T., & Prater, M. A. (2000). Developmental disability in children's literature: Issues and annotated bibliography. Reston, VA: The Division on Mental Retardation and Developmental Disabilities of the Council for Exceptional Children.
Dyches, T. T., & Prater, M. A. (2005). Characterization of developmental disability in children's fiction. Education and Training in Developmental Disabilities, 40 (3), 202-216.
Dyches, T. T., Prater, M. A., & Cramer, S. F. (2001). Characterization of mental retardation and autism in children's books. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 36 (3), 230-243.
Dyches, T. T., Prater, M. A., & Leininger, M. (2009). Juvenile literature and the portrayal of developmental disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 44(3), 304-317.
Ergül, C., Karaman, G., Akoğlu, G., Tufan, M., Sarıca, A. D., & Kudret, Z. B. (2014). Okul öncesi öğretmenlerinin “Erken Okuryazarlık” kavramına ilişkin bilgi düzeyleri ve sınıf uygulamaları [Knowledge levels and classroom practices of preschool teachers related to the concept of "Early Literacy"]. Elementary Education Online, 13(4).
Falkingham, L. T., & Reeves, R. (1998). Context analysis—a technique for analysing research in a field, applied to literature on the Management of r&d at the section level. Scientometrics, 42(2), 97-120.
Kaymaz, Ç. (2017). Özel gereksinimliliği içeren Türkçe ve çeviri resimli çocuk kitaplarının incelenmesi [Review of Turkish and translation children picture books including special needs] (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Lukens, R. J. (2002). A critical handbook of children's literature. USA: Diane Publishing.
Prater, M. A. (1999). Characterization of mental retardation in children's and adolescent literature. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 34 (4), 418-431.
Sever, S. (2012). Çocuk ve Edebiyat [child and literature]. İzmir: Tudem Yayıncılık.
Ünal, A. (2014). Türk çocuk edebiyatında engellilik 1969-2009 [Disability in Turkish children's literature 1969-2009]. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.