Zihin Yetersizliği Olan Bireylere Kişisel Bakım Becerilerinin Öğretiminde Bir Aile Eğitimi Programının Etkililiği

Giriş: Kişisel bakım becerileri bireylerin kendi kendilerine yetebilmelerinde kritik öneme sahiptir. Bu araştırmanın amacı annenin kişisel görüş noktası tekniğini kullanılarak öğretim sunma becerilerini içeren aile eğitim programının etkililiğini belirlemektir.Yöntem: Araştırma, 18 yaşında, zihin yetersizliği (ZY) olan birey ve bireyin 42 yaşındaki annesiyle gerçekleştirilmiştir. Tek denekli araştırma modelleri içerisinde yer alan davranışlar (beceriler) arası yoklama evreli çoklu yoklama modeli kullanılarak yürütülen bu araştırmanın bağımsız değişkeni “Zihin Yetersizliği Olan Bireylere Kişisel Bakım Becerilerinin Öğretimi” adlı aile eğitimi programı ve annenin bu program doğrultusunda ZY olan çocuğuyla birlikte yürüttüğü öğretim çalışmaları iken bağımlı değişkeni ZY olan bireyin hedeflenen kişisel bakım becerilerini yerine getirme düzeyleridir.Bulgular: Araştırmanın sonucunda ZY olan bireyin annesi tarafından kendisine öğretilen kişisel bakım becerilerini kazandığı, bu becerileri farklı ortamlara, farklı kişilere, farklı araç-gereçlere genellediği görülmüştür. Ayrıca birey öğrendiği becerileri öğretim sona erdikten sonra da devam ettirmiştir. Anne de kişisel görüş noktası tekniğini uygun ve güvenilir şekilde kullanmıştır. Programa ilişkin elde edilen sosyal geçerlik verileri annenin aile eğitim programına katılmaktan ve kızına kişisel bakım becerilerini (tırnak bakımı, ped kullanma ve saça şekil verme) kazandırabilmiş olmaktan dolayı memnun olduğunu göstermiştir.Tartışma: Bu araştırmanın bulguları alanyazındaki çalışmaların sonuçlarını destekler niteliktedir. Videoyla model olma türlerinden biri olan kişisel görüş noktası tekniği kullanılarak yapılan öğretim sonucunda öğretimi yapılan tüm kişisel bakım becerilerinde bireyin performansında ilerlemelerin olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Zihin yetersizliği, aile eğitimi, kişisel bakım becerileri, videoyla model olma, kişisel görüş noktası tekniği

The Effectiveness of a Family Education in Teaching Self-Care Skills to Individuals with Intellectual Disability

Introduction: Self-care skills are generally learned from one’s family in a natural environment such as the home. This study aims to examine the effectiveness of the teaching skills of a mother on her child’s acquisition of self-care skills. Method: The study was conducted with an 18-year-old individual with intellectual disability (ID) and her 42-year-old mother. The study employed multiple probe design, one of the single-subject research models. The independent variable of the study was the family education program entitled “Self Care Instruction to Individuals with ID”. These were the teaching activities carried out by the mother with her child with ID in line with this program. The dependent variable was the level of the individual with ID to fulfill the targeted self-care skills.Findings: The findings revealed that (a) the instruction given by the mother who completed the family education program on teaching self-care was effective in her child’s acquisition of self-care skills, (b) the child was able to generalize the skills acquired to other environments, different individuals and different materials, and (c) the child was able to perform the skills well following the program.Discussion: Research findings demonstrate that using videos to model instruction on self-care skills is both effective and scientifically based. By the end of the program, the child’s performance in all of the self-care skills showed improvement, which meant that the results supported those of previous studies.

Keywords:

Intellectual disability, family education, self-care skills, video modeling, personal viewpoint technique,

PDF

___

Acar, Ç. (2015). Otizmli çocuklara sosyal becerilerin öğretiminde anneler tarafından hazırlanarak sunulan sosyal öykü ve video modelle öğretim uygulamalarının karşılaştırılması [Comparison of teaching practices by social story and video model prepared and presented by mothers in teaching social skills to children with autism] (Doktora tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 394742)
Aktaş, B. (2015). Aile eğitiminin otizmli çocuğa sahip ailelerin milieu öğretim tekniklerinden tepki isteme–model olmayı kullanmalarındaki etkililiği [The effectiveness of family education in families with children with autism in using reaction-modeling from milieu teaching techniques] (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 415923)
Aydın, O., & Cavkaytar, A. (2019). Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuğa temel matematik becerilerinin öğretiminde baba eğitim programının etkililiği [Effectiveness of the father education program in teaching basic math skills to a child with autism spectrum disorder]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Erken Görünüm. doi: 10.21565/ozelegitimdergisi.523342
Batu, S. E., Bozkurt, F., & Öncül, N. (2014). Effectiveness of mother delivered simultaneous prompting taught by visual support on teaching chained skills to their children with autism [Effectiveness of mother delivered simultaneous prompting taught by visual support on teaching chained skills to their children with autism]. Education and Science, 39(174), 91-104. doi: 10.15390/EB.2014.2367
Boyraz, G. (2015). Aile eğitim programının annelerin ayrımlı pekiştirme kullanarak çocuklarına kural kazandırma becerisini edinmelerine etkisi [The effect of family education program on mothers' ability to gain rules by using differential reinforcement] (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 388186)
Brolin, D. E. (1997). Life centered career education: A competency based approach (5th edition). Virginia, VA: The Council for Expectional Children.
Çakmak, S. (2011). Görme engelli çocuklara özbakım becerileri kazandırmada video ile model olunarak sunulan aile eğitim programının etkililiği [The effectiveness of the family education program offered as a model by video in providing self-care skills to visually impaired children] (Doktora tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 290693).
Cavkaytar, A. (1998). Zihin engellilere özbakım ve ev i̇çi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkiliği [The effectiveness of a family education program in the teaching of mentally handicapped self-care and home skills] (Doktora tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 73470)
Cavkaytar, A. (2000). Zihin Engellilerin Eğitim Amaçları [Educational Objectives of the Mentally Retarded], Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10-1. Diler-Sönmez, N. (2008). Eve dayalı gündüz tuvalet kontrolü aile eğitimi programı'nın annelerin kuruluk kaydı tutma ile gündüz tuvalet kontrolü kazandırma becerisini ve çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmasındaki etkisi [The effect of home based day toilet control family education program on the ability of mothers to keep a record of dryness and gaining daytime toilet control and to gain children daytime toilet control] (Doktora tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 218456) Doğan, S. (2010). Zihin engelli çocuğu olan ailelerin eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi [Determining the educational needs of families with mentally retarded children] (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 264125)
Douglas, S. N., Kammes, R., & Nordquist, E. (2017). Online Communication Training for Parents of Children With Autism Spectrum Disorder. Communication Disorders Quarterly, 39(3), 415–425.
Ersoy, G. (2005). Zihin özürlü ergen kız öğrencilere market üzerinde menstüral bakım becerisinin kazandırılmasında davranış öncesi ipucu ve sınamayla öğretimin etkileri [The effects of teaching with pre-behavioral clue and testing on gaining menstrual-minded adolescent female students with menstrual care skills on the market] (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 187956)
Gökçe, S. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ailelerin katıldıkları aile eğitimi programı sonrasındaki yaşam döngüsüne ilişkin görüşleri [Views of families with children with autism spectrum disorders about the life cycle after the family education program they participated in] (Yüksek lisans tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 463473)
Hagiwara, T., & Myles, B. S. (1999). A multimedia social story intervention: Teaching skills to children with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 14, 82–95.
Karaaslan, Ö. (2010). Etkileşime dayalı erken eğitim programının (edep) gelişimsel yetersizliğe sahip çocuklar ve anneler üzerindeki etkililiği [The effectiveness of the interactive early education program (decency) on children and mothers with developmental disabilities] (Doktora tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 265733)
Öncül, N., & Özkan- Yücesoy, Ş. (2010) Orta ve i̇leri düzeyde yetersizliği olan yetişkinlere videoyla model olma kullanılarak günlük yaşam becerilerinin öğretilmesi [Teaching daily life skills using video modeling to adults with moderate and advanced disabilities] Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10(3), 143-156.
Özcan, N. (2004). Zihin özürlü çocuklara tuvalet becerisi öğretimine yönelik aile eğitimi programının etkililiğI [The effectiveness of the family education program for teaching toilet skills for mentally handicapped children] (Doktora tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 143846)
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. (2018). T.C. Resmi Gazete, 30471, 07.07.2018. 06.03.2018 tarihinde http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm sitesinden erişilmiştir.
Özen, A., Acar, Ç., Tavlar, Ö., & Çetin, Ö. (2002-2003) Öz bakım becerilerinin öğretiminde ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim yönteminin etkililiği [The effectiveness of the teaching method by gradually reducing the hint in the teaching of self-care skills]. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 169-186.
Özkubat, U. & Töret, G. (2014). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara gündüz tuvalet kontrolü becerisi öğretiminde anneleri tarafından sunulan geleneksel gündüz tuvalet kontrolü öğretiminin etkililiği [The effectiveness of traditional day toilet control teaching offered by their mothers in teaching day toilet control skills to children with mental disabilities]. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 35, 61-84. Patterson, S. Y., Smith, V., & Mirenda, P. (2012). A systematic review of training programs for parents of children with autism spectrum disorders: Single subject contributions. Autism, 16(5), 498-522. doi: 10.1177/1362361311413398
Purpura, D. J., Baroody, A. J., & Lonigan, C. J. (2013). The transition from informal to formal mathematical knowledge: Mediation by numeral knowledge. Journal of Educational Psychology, 105(2), 453-464. doi: 10.1037/a0031753
Shanley, L., Clarke, B., Doabler, C. T., Kurtz-Nelson, E., & Fien, H. (2017). Early number skills gains and mathematics achievement: intervening to establish successful early mathematics trajectories. The Journal of Special Education, 51(3), 177-188. doi: 10.1177/0022466917720455
Skwarchuk, S. L., Sowinski, C., & LeFevre, J. A. (2014). Formal and informal home learning activities in relation to children’s early numeracy and literacy skills: the development of a home numeracy model. Journal of Experimental Child Psychology, 121, 63-84. doi: 10.1016/j.jecp.2013.11.006
Snell, M E (1983) Systematic instruction of the moderately and severely handicapped, Ohio Merrill Publishing, Columbus
Tavil, Y. Ziya. (2005). Davranış denetimi aile eğitim programının annelerin davranışsal i̇şlem süreçlerini kazanmalarına etkisi [The effect of behavioral control family education program on mothers gaining behavioral process processes] (Doktora tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezinden edinilmiştir. (Tez Numarası 159552)
Tekin-İftar, E. (2008). Parent-delivered community based instruction with simultaneous prompting for teaching community skills to children with developmental disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43, 249-265.
Tekin-İftar, E. ve Kırcaali-İftar, G. (2012). Özel eğitimde yanlışsız öğretim yöntemleri [Accurate teaching methods in special education]. Ankara: Vize Yayıncılık.
Varol, N. (2004). Özbakım becerilerinin öğretimi. [Teaching self care skills]. Ankara: Kök Yayıncılık.
Wandry, D., Wehmeyer, M. L. & Glor-Scheib, S. (2013). Life centered education teacher’s guide. Council for Exceptional Children.
Wang, P., & Spillane, A. (2009). Evidence based social skills interventions for children with autism: A meta – analysis. Education and Training in Developmental Disabilities, 44(3), 318-342.
Welterlin, A., Turner-Brown, L.M., Harris, S., Mesibov, G., & Delmolino, L. (2012). Home TEACHHing Program for Toddlers with Autism. Journal of Autism Developmental Disorder, 42(6), 1827-1835.