Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Anadolu-Sak Zekâ Ölçeği Profillerinin İncelenmesi

Öz Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) tanılanmasında zekâ ölçekleri birey hakkında ek bilgi elde etmek için zaman zaman kullanılmaktadır çünkü DEHB zekaya ilişkin bazı bilişsel süreçlere ket vurabilmekte veya bu süreçlerin etkin olarak yürütülmesini engelleyebilmektedir Bu nedenle DEHB tanısı olan çocuklar zeka ölçeklerinde farklılaşan profiller sergilemektedir. Bu da zeka ölçeklerinin DEHB tanısında tutarlı profiller ortaya koymasını engellemektedir. Zeka ölçeklerinin DEHB’nin tanılanmasında yordayıcılığının belirlenmesi için önceden tanı almış bireylerin zekâ ölçeklerinde ortaya koydukları bilişsel profiller incelenmektedir. Bu araştırmada DEHB tanısı almış çocukların Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) bünyesinde yer alan Rehberlik ve Araştırma Merkezleri’nde (RAM) 2017 yılı itibariyle kullanılmaya başlanan Anadolu Sak Zeka Ölçeği’nde (ASİS) gösterdikleri bilişsel profillerin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma kapsamında önceden DEHB tanısı almış 102 çocuğa ASİS uygulanmıştır. Elde edilen bulguların ASİS norm puanları ile ayrıca grup içi karşılaştırması yapılmıştır. DEHB’li çocukların ASİS endeks ve alt testlerinin tamamında norm grubu ortalamasından anlamlı derecede düşük performans gösterdikleri ortaya çıkmıştır. Endeksler incelendiğinde grubun Bellek Kapasite Endeksi (BKE) ortalamasının, Sözel Potansiyel Endeksi (SPE) ve Görsel Potansiyel Endeksi (GPE) ortalamasından anlamlı derecede düşük olduğu görülmüştür. Alt testler incelendiğinde katılımcıların işleyen belleğinin bir bileşeni olan görsel ardıl işleyen bellek ve dil gelişiminin bir boyutu olan sözcükler anlamlar alt testinde diğer alt testlerden anlamlı derecede düşük performans gösterdikleri bulgusuna ulaşılmıştır. DEHB tanılı çocukların ASİS’te sergiledikleri profiller, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bireylerde işleyen belleğin zayıf olduğunu, buna bağlı olarak öğrenmenin, özellikle dil ediniminin düşük düzeyde olabileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, DEHB, Anadolu Sak Zekâ Ölçeği

PDF

___

American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5thed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
Andreou, G., Agapitou, P., & Karapetsas, A. (2005). Verbal skills in children with ADHD. European Journal of Special Needs Education, 20(2), 231-238. doi: 10.1080/08856250500055743
Antshel, K. M., Phillips, M. H., Gordon, M., Barkley, R., & Faraone, S. V. (2006). Is ADHD a valid disorder in children with intellectual delays? Clinical Psychology Review, 26(5), 555-572.doi: 10.1016/j.cpr.2006.03.002
Barkley, R. A. (1997). Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: Constructing a unifying theory of ADHD. Psychological Bulletin, 121(1), 65-94.doi: 10.1037/0033-2909.121.1.65
Barkley, R. A. (2006). Attention-deficit/hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment. New York: Guilford Press.
Blashko, P. C. (2006). Performance of children with attentiondeficit hyperactivity disorder-combined subtype on the Stanford-Binet Intelligence Scale (5th ed.). Dissertation Abstracts International. Humanities and Social Sciences, A,67, 12-20.
Bracken, B. A., & McCallum, R. S. (1998). Universal Nonverbal Intelligence Test.Austin, TX: Pro-Ed Inc.
Bridgett, D. J., & Walker, M. E. (2006). Intellectual functioning in adults with ADHD: A meta-analytic examination of full scale IQ differences between adults with and without ADHD. Psychological Assessment, 18(1), 1-14.doi: 10.1037/1040-3590.18.1.1
Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri[Scientific research methods](20. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Camarata, S. M., & Gibson, T. (1999). Pragmatic language deficits in attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD). Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 5(3), 207-14.doi: 10.1002/(SICI)1098-2779(1999)5:3<207::AID-MRDD7>3.0.CO;2-O
Carter, B. D., Zelko, F. A. J., Qas, P. T. & Waltonen, S. (1990). A comparison of ADD/H children and clinical controls on the Kaufman Assessment Battery for Children (K-ABC). Journal of Psychoeducational Assessment,8(2), 155-164.doi: 10.1177/073428299000800206
Cohen, J. (1994). The earth is round (p < .05). American Psychologist, 49(1), 997-1003.
Çelik, C. (2013). Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçekleri ile dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların bilişsel profillerinin incelenmesi [Investigation of cognitive profiles of children with attention deficit hyperactivity disorder with Wechsler Intelligence Scales forChildren](Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Devena, S. E., & Watkins, M. W. (2012) Diagnostic utility of WISC-IV general abilities index and cognitive proficiency index difference scores among children with ADHD. Journal of Applied School Psychology, 28(2), 133-154.doi: 10.1080/15377903.2012.669743
Ehlers, S., Nyden, A., Gillberg, C., Sandberg, A. D.,Dahlgren, S. O.,Hjelmquist, E., & Oden, A. (1997). Asperger syndrome, autism and attention disorders: A comparative study of the cognitive profiles of 120 children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38(2), 207-217.doi: 10.1111/j.1469-7610.1997.tb01855.x
Erdoğan-Bakar,E., Soysal, A. Ş., Kiriş, N., Taner, Y. I., & Karakaş, S. (2011). Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği yeniden gözden geçirilmiş formunun dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda ölçtüğü özellikler [Characteristics of the Wechsler Intelligence for Children Scale revised form measures attention deficit hyperactivity disorder]. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 18(3), 155-74.
Erdoğan-Bakar, E., Soysal, A. Ş., Kiriş, N., Şahin, A., & Karakaş, S. (2005). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun değerlendirilmesinde Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği geliştirilmiş formunun yeri [The role of the Wechsler Intelligence Scale for Children developed form in the assessment of attention deficit hyperactivity disorder]. Klinik Psikiyatri, 8(1),5-17.
Erdoğan-Bakar, E., Volkan, E., Işık, Y., & Karakaş, S. (2016). WÇZÖ-R için Bannatyne ve Kaufman sınıflamalarının Türk çocuk örneklemlerine uygulanabilirliği [Applicability of Bannatyne and Kaufman classifications for WISC-R to Turkish children samples].Yeni Symposium, 54(2), 2-8.
Evinç, G. Ş., & Gençöz, T. (2007). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı alan çocukların WISC-R profillerinin, farklı bir psikiyatrik tanı alan ve herhangi bir tanısı olmayan çocuklarla karşılaştırılması [Comparison ofWISC-R profiles of children with attention deficit hyperactivity disorder to children with a different psychiatric diagnosis and no diagnosis]. Türk Psikiyatri Dergisi,18(2), 109-117.
Faraone, S. V., Biederman, J., Lehman, B. K., Spencer, T., Norman, D., Seidman, L. J., ... & Tsuang, M. T. (1993). Intellectual performance and school failure in children with attention deficit hyperactivity disorder and in their siblings. Journal of Abnormal Psychology,102(4), 616-623.doi: 10.1037/0021-843X.102.4.616
Faraone, S. V., Biederman, J., Mennin,D., Russell, R., & Tsuang, M. T. (1998). Familial subtypes of attention deficit hyperactivity disorder: A 4-year follow-up study of children from antisocial-ADHD families. Journal of Child Psychology and Psychiatry,39(7), 1045-1053.doi: 10.1017/S0021963098002996
Fenollar-Cortes, J., Navarro-Soria, I., Gonzalez-Gomez, C., & Garcia-Sevilla, J. (2015). Cognitive profile for children with ADHD by using WISC-IV: Subtype differences? Revista de Psicodidáctica, 20(1), 157-176.doi:10.1387/RevPsicodidact.12531
Flanagan, D. P., & Kaufman, A. S. (2004). Essentials of WISC-IV assessment. Hoboken, NJ: J. Willey.
Frazier, T. W., Demaree, H. A., & Youngstrom, E. A. (2004). Metaanalysis of intellectual and neuropsychological test performance in attention-deficit/hyperactivity disorder.Neuropsychology, 18(3), 543-555.doi: 10.1037/0894-4105.18.3.543
Hesapçıoğlu, S. T., Çelik, C., Özmen, S., & Yiğit, İ. (2016). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu bulunan çocuklarda Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği Gözden Geçirilmiş Formunun (WÇZÖ R) incelenmesi: Alt testlerin, Kaufman ve Bannatyne sınıflamalarının yordama gücü [Examination of the Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC R) in children with attention deficit hyperactivity disorder: The predictive power of sub-tests, Kaufman and Bannatyne classifications]. Türk Psikiyatri Dergisi,27(1), 31-40.
Kaplan, B. J., Crawford, S. G., Dewey, D. M., & Fisher, G. C. (2000). The IQs of children with ADHD are normally distributed.Journal of Learning Disabilities,33(5), 425-32. doi: 10.1177/002221940003300503
Karakaş, S., Erdoğan-Bakar, E., & Işık-Taner, Y. (2013). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olgularındaki zekâ puanında dikkatin rolü [The role of attention in intelligence score in attention deficit hyperactivity disorder patients]. Türk Psikoloji Dergisi, 28(72), 62-82.
Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi [Scientific research method]. Ankara: Nobel.
Karatekin,C., Markiewicz, S. W., & Siegel, M. A. (2003). A preliminary study of motor problems in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Percept Motor Skills Journal, 97(3),1267-1280.doi: 10.2466/pms.2003.97.3f.1267
Kaufman, A. S. (1975). Factor analysis of the WISC-R at 11 age levels between 61/2 and 161/2 years. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 43(2), 135-47.doi: 10.1037/h0076502
Kaufman, A. S.,Lichtenberger, E. O., Fletcher-Janzen, E., & Kaufman, N.L. (2005). Essentials of KABC-II assessment. Hoboken, NJ: J. Wiley.
Kaufman, A. S., Raiford, S. E., & Coalson, D. L. (2016). Intelligent testing with the WISC-V.New Jersey: Wiley.
Lufi, D., & Cohen, A. (1985). Using the WISC-R to identify attentional deficit disorder. Psychology in the Schools, 22(1), 40-42.doi: 10.1002/1520-6807(198501)22:1<40::AID-PITS2310220109>3.0.CO;2-0
Mahone, E. M., Miller, T. L., Koth, C. W., Mostofsky, S. H., Goldberg, M. C., & Denckla, M. B. (2003)Differences between WISC-R and WISC-III performance scale among children with ADHD. Psychology in the Schools, 40(4), 331-340.doi: 10.1002/pits.10094
Marusiak, C. W., & Janzen, H. L. (2005). Assessing the working memory abilities of ADHD children using the Stanford-Binet Intelligence Scales (5thed.). Canadian Journal of School Psychology, 20(1), 84-97.doi: 10.1177/0829573506295463
Mayes, S. D., & Calhoun, S. L. (2006). WISC-IV and WISC-III Profiles in children with ADHD. Journal of Attention Disorders,9(3), 486-493.doi: 10.1177/1087054705283616
McGrew, K. S. (2009). CHC theory and the human cognitive abilities project: Standing on the shoulders of the giants of psychometric intelligence research.Intelligence,37(1), 1-10.doi: 10.1016/j.intell.2008.08.004
Naglieri, J. A., Goldstein, S., Iseman, J. S., & Schwebach, A. (2003). Performance of children with attention deficit hyperactivity disorder and anxiety/depression on the WISC-III and Cognitive Assessment System (CAS). Journal of Psychoeducational Assessment, 21(1),32-42.doi: 10.1177/073428290302100103
Nelson, S. A. (2008). Associations between intelligence test scores and test session behavior in children with ADHD, LD, and EBD(Doctoral dissertation, The Faculty of the Graduate College of The University of Vermont). Retrieved from https://core.ac.uk/download/pdf/51066427.pdf
Öngider, N., Baykara, B., & Pekcanlar-Akay, A. (2008). Bir çocuk psikiyatrisi polikliniğinde ayaktan izlenen olgulardan DEHB ve/veya ÖÖB tanısı konan çocukların WISC-R testi sonuçlarının karşılaştırılması [Comparison of WISC-R test results of children diagnosed with ADHD and/or SLD from patients in a child psychiatry clinic]. Yeni Symposium, 46(1), 17-22.
Özsoy, S., & Özsoy, G. (2013). Effect size reporting in educational research. İlköğretim Online, 12(2), 334-346.
Pendley, J. D., Myers, C. L., & Brown, R. D. (2004). The Universal Nonverbal Intelligence Test with children with attention-deficit hyperactivity disorder. Journal of Psychoeducational Assessment,22(2), 124-135.doi: 10.1177/073428290402200203
Rapport,M. D., Chung, K. M., Shore, G., & Isaacs, P. (2001). A conceptual model of child psychopathology: Implications for understanding attention deficit hyperactivity disorder and treatment efficacy. Journal of Community Psychology, 30(1),48-58.doi:10.1207/S15374424JCCP3001_6
Rohrer-Baumgartner, N., Zeiner, P., Egeland, J., Gustavson, K., Skogan, A. H., Reichborn-Kjennerud, T., & Aase, H. (2014). Does IQ influence associations between ADHD symptoms and other cognitive functions in young preschoolers? Behavioral and Brain Functions,10(16), 1-11.doi:10.1186/1744-9081-10-16
Roid, G. H., & Barram, R. A. (2004). Clinical applications of the SB-5. In A. S. Kaufman & N. L. Kaufman (Eds.), Essentials of psychological assessments: Essentials of Stanford BinetIntelligence Scales (SB-5) Assessment(pp. 115-139). Hoboken, NJ: J. Wiley.
Rucklidge J. J., & Tannock,R. (2001). Psychiatric, psychosocial, and cognitive functioning of female adolescents with ADHD. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40(5), 530-540.doi:10.1097/00004583-200105000-00012
Sak, U., Bal-Sezerel, B., Ayas, B., Tokmak, F., Özdemir, N.N., Demirel-Gürbüz, Ş., & Öpengin, E. (2016). Anadolu Sak Zekâ Ölçeği: ASİS Uygulayıcı Kitabı [Anadolu Sak Intelligence Scale: ASIS Practitioner's Book]. Eskişehir Anadolu Üniversitesi ÜYEP Merkezi, Eskişehir.
Saklofske, D. H., Schwean, V. L., Yackulic, R. A., & Quinn, D. (1995). WISC-III and SB: FE Performance of children with attention deficit hyperactivity disorder. Canadian Journal of School Psychology,10(2), 167-171.doi:10.1177/082957359501000210
Snow, J. B., & Sapp, G. L. (2000). WISC-III subtest patterns of ADHD and normal samples. Psychological Reports, 87(3), 759-765.doi:10.2466/pr0.2000.87.3.759
Sözel, H. K. (2017). Anadolu-Sak Zekâ Ölçeği’nin (ASİS) özel eğitim grupları arasındaki ayırtedicilik geçerlik çalışması [A study on the distinctiveness validity of the Anadolu-Sak Intelligence Scale (ASİSİ) among groups of special education] (Yüksek lisans tezi).Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,Eskişehir.
Sparrow, E. P.,& Erhardt, D. (2014). Essentials of ADHD assessment for children and adolescents.Hoboken NJ: John Wiley ve Sons Inc.
Styck, K. M., & Watkins, M. W. (2017). Structural validity of the WISC-IVfor students with ADHD. Journal of Attention Disorders, 21(11), 921-928.doi: 10.1177/1087054714553052
Thaler, N. S., Bello, D. T., & Etcoff, L. M. (2012). WISC-IV profiles are associated with differences in symptomatology and outcome in children with ADHD. Journal of Attention Disorders, 17(4), 291-301.doi: 10.1177/108705471142880