Yüksel Caddesi’nde Gündelik Hayatın ve Mekânın Yaratımı

Şehir planları ve kentsel mekân tasarımları, kullanıcıların gündelik hayatlarında beklentileri ve ihtiyaçları doğrultusunda sürekli bir dönüşüm içerisindedir. İnsanlar bu süreç içerisinde kentsel planın fiziksel düzenine tamamen bağlı kalmadan genellikle küçük ölçekli yeni kullanımlar ve mekânlar üretir. Bu nedenle, resmî olarak planlanmamış ancak gündelik hayat dinamikleriyle ortaya çıkan kullanıcı mekânları ve toplumsal etkinlikler, kentsel planlama ve tasarım araştırmalarının insan odaklı yeni bakış açısını geliştirmek adına oldukça önemlidir. Çalışmanın amacı, gözardı edilen, sıradan ve geçici olarak adlandırılan mekânsal pratikleri insan-odaklı bir yaklaşımla kuramsal ve görgül boyutlarıyla ele almaktır. Bu bağlamda, yaşanan mekân ve mekânın toplumsal üretimi kavramları çerçevesinde Yüksel Caddesi’nde bir alan çalışması yürütülmüştür. Ankara’nın kent merkezi olarak kabul edilen Kızılay semtinde yer alan Yüksel Caddesi, çeşitli toplu taşıma bağlantılarına yakınlığı, yaya bölgesi olması ve zengin arazi kullanım yapısıyla şehrin en kalabalık sokaklarındandır. Ankara’nın Cumhuriyet dönemi ilk planlama çalışmalarından itibaren varolan sokak, hem kentsel planlama ve tasarım hem de sosyo-ekonomik anlamda birçok farklı dönem geçirmiştir. Yapılı çevre hâlâ ilk tasarlanan sokak dokusunun izlerini taşımasına rağmen gündelik hayatın değişen yüzleri, kentsel mekânın zamansal ve toplumsal çok katmanlı yapısını ortaya çıkarmaktadır. Bu araştırma, mekânın fiziksel üretimi ile birlikte, toplumsal yaratımını (poiesis) anlamak için fiziksel veya toplumsal olarak üretilen mekân, geçici veya kalıcı kentsel ritimler gibi ikililiklerin ötesinde bir kuramsal bakış açısı önerir. Bu bağlamda çalışmada iki temel odak bulunmaktadır. Bunların ilki, hafızanın kentsel altyapısını (geçmişin hatırasını) anlama amacıyla arşiv verilerini derlemek, daha sonra gündelik yaşamın ve mekânın poiesisini tartışabilmek için (günümüzde mevcut olan bellek) Yüksel Caddesi’ndeki gündelik hayatın kentsel ritimlere ve kullanıcılara odaklanarak gözlemlenmesidir. Bu doğrultuda takip edilen etnografik ve mekânsal-görsel analiz yöntemleri, mekânsal ve toplumsal olanın koparılamaz ilişkisini görgül sonuçlarla desteklemektedir. Sonuçlar, gündelik hayatın kullanıcılarının ve değişen ritimlerinin ve kullanıcıların rolünün mekânın üretimindeki önemini gözler önüne sermektedir. Bu birleştirici yaklaşım, göz ardı edilen, atıl olarak adlandırılan kullanıcı mekânlarının, anlık ya da geçici oldukları gerekçesiyle hafife alınan kamusal hayat pratiklerinin mekânsal niteliklerini vurgulamaktadır. Kentsel mekânda, tasarım ve sosyal yaşamın dialektiği, kullanıcı tercihlerinin fiziksel alan üzerindeki etkilerinin anlaşılması ve insan odaklı şehircilik çalışmalarına katkı sunmaktadır.

The Poiesis of Everyday Life and Space in Yüksel Street

The premeditated decisions of urban plans and designs are in a continuous transformation due to the everyday expectancies and needs ofusers. People mostly intervene in their built environment in differing scales and temporalities which simultaneously transform a designedspace and making it closer to a lived space. Therefore, the emergent user spaces and social practices that occur throughout the everydaylife dynamics beyond the expectations of an urban plan are significant to develop a human-centered viewpoint for urban planning anddesign studies. This study aims at unfolding the theoretical and empirical dimensions of the usually overlooked everyday space andpractices which are mostly categorized as ordinary or temporary. In this context, a field study in Yüksel Street has been undertaken toto frame the theoretical discussion on the social and spatial production of urban space and everyday life from an urbanism perspective.The site is a vibrant urban space located in the city center of Ankara that is called Kızılay. Yüksel is a well-connected street to the publictransportation stops and has a diverse land use. Since it was laid out following the urban plans in the early years of Republic, the streethas been facing social, economic and physical alterations bringing dialectics of designed and lived space together. Despite the initial streetpattern maintains today in morphological sense, the altering faces of everyday life and its temporal, spatial and societal impact result ina multi-layered urban entity. This study proposes a theoretical approach which is beyond the dualities and conflicts between physical orsocial space and temporary or permanent urban rhythms to understand the poiesis of everyday life and space. In this context, there aretwo channels of study. The first one is using both the archival data on the urban infrastructure of memory (the memory of the past), thenthe second is to unveil the poiesis of everyday life and space through a field research on Yüksel Street that would make the fluid archiveof the ordinary practices and aesthetics (memory enacted in the present). The corresponding research methods on the ethnographic andspatial-visual analysis strengthen the unbreakable bond between social and spatial. The outcomes of the study present the role of theeveryday user and the changing urban rhythms on the production of space. This connecting approach explores and presents the spatialqualities of public life practices which are usually labeled as left-over spaces and taken for granted for being evasive or temporary. Thedialectic of social life and urban design is essential to grasp user preferences and expectancies from their contribute to the human-oriented urbanism studies.

PDF

___

Aelbrecht, P. S. (2016). Fourth places: the contemporary public settings for informal social interaction among strangers. Journal of Urban Design, 21(1), 124-152.
Akış, T. (2001). Urban space and everyday life: Walking through Yüksel pedestrian district. Unpublished Master’s Thesis, Middle East Technical University, Department of Architecture, Ankara.
Agamben, G. (1999). The man without content. Stanford, CA: Stanford University Press.
Alexander, C. (1979). Timeless way of building. Oxford: Oxford University Press.
Augoyard, J. F. (2007). Step by step: everyday walks in a French urban housing project. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Batuman, B. (2006). Turkish urban professionals and the politics of housing, 1960-1980. METU Journal of Faculty of Architecture, 23(1), 59-81.
Bayat, A. (1997). Street politics. Columbia University Press.
Bayraktar, N. (2013). Tarihe eş zamanlı tanıklık: Ulus ve Kızılay meydanlarının değişim süreci. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), 20-35.
Bentley, I. (1985). Responsive environments: a manual for designer. London: Architectural Press
Bilsel, G. (1977). Ankara’nın kentsel gelişmesinde yıkılıp yeniden yapılma yoluyla yükselip yoğunlaşma olgusu ve yaygınlaşma seçeneği. Mimarlık, 03(152), 53-59.
Borden, I. (2001). Skateboarding, space and the city: architecture and the body. London: Bloomsbury/Berg Academic.
Boudon, P. (1972). Lived-in architecture. The MIT Press Classics.
Çalışkan, O. (2014). Pattern formation in urbanism: A critical reflection on urban morphology, planning, and design. Unpublished Ph.D. Thesis, Delft University of Technology, Delft.
Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın ilk planı 1924 - 25 Lörcher planı. Ankara Enstitüsü Vakfı; Arkadaş Yayıncılık.
Certeau, M. D. (1984). The practice of everyday life. Berkeley: University of California Press.
Cihanger, D. (2018). Spaces by people: an urban design approach to everyday life. METU Journal of Faculty of Architecture, 35(2), 55-76.
Cuthbert, A. (2007). Urban design: requiem for an era – review, and critique of the last 50 years. Urban Design International, 12(4), 177-223.
Çelik Z, Favro, D., and Ingersoll, R. (Eds.). (1994). Streets: critical perspectives on public space. Berkeley: University of California Press.
Dinçer, Ö. (2016). Sokak siyasetinin bir örneği olarak Yüksel ve Konur sokaklar. İlef Dergisi 3(2), 55-77.
Doğan, İ. (1994). Bir alt kültür olarak ankara yüksel caddesi gençliği. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Elden, S. (2004). Understanding Henri Lefebvre: theory and the possible. London: Continuum Press.
Evyapan, G. (1981). Kentleşme olgusunun hızlanması nedeniyle yapılar yakın çevresi düzeyinde açık alan ve meknaların değişimi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi. F ranck, K. A., Stevens, G. (2007). Loose space: possibility and diversity in urban life. London: Routledge.
Güneş, G. (2013). İkinci Dünya Savaşı yıllarında Ankara’da günlük yaşam. Ankara: Alter.
Habraken, N.J. (1998). The structure of the ordinary. Cambridge: The MIT Press.
Hall, S. (2012). City, street, and citizen: the measure of the ordinary. London and New York: Routledge.
Heidegger, M. (1971). Building dwelling thinking from poetry, language, thought. New York: Harper Colophon. Books.
Highmore, B. (2002). Everyday life and cultural theory. London: Routledge.
Jacobs, J. (1961). The life and death of great American cities. New York. Random House.
Jaussely, L. (1929). P. Rapport explicatie du plan d’Angora (Turquie). Ankara Document Collection (Inventory no: 0119). Koç University VEKAM Archive, Ankara.
Jones, A. (2018). Everyday without exception? Making space for the exceptional in contemporary sociological studies of streetlife. The Sociological Review, 66(5), 1000–1016.
Karaosmanoğlu, Y. K. (1981). Ankara (Original work published 1934). İstanbul: Birikim.
Lansere, Y.Y. (2004). Ankara yazı: bir Sovyet sanatçısının 1922 notları ve resimleri [Summer in Ankara: 1922 Notes and drawings of a Soviet artist]. Kaynak.
Lefebvre, H. (2004). Rhythmanalysis: space, time and everyday Life (Original work published 1992). London: Bloomsbury Publishing.
Lefebvre, H. (1991a). Critique of everyday life: foundations for a sociology of the everyday. London: Verso Publishing.
Lefebvre, H. (1991b). The production of space. Oxford: Blackwell Publishing.
Madanipour, A. (1996). Design of urban space: an inquiry into a socio-spatial process. New York: Wiley.
Marshall, S. (2005). Streets and patterns. London: Spon Press.
Merrifield, A. (2006). Henri Lefebvre: a critical introduction. London: Routledge.
Shields, R. (1999). Lefebvre, love, and struggle: spatial dialectics. New York: Routledge.
Soja, E. (1996). The socio-spatial dialectic, Annals of the Association of American Geographers, 70(2), 207-225.
Soysal, S. (1973). Yenişehir’de bir öğle vakti. İstanbul: İletişim.
Stanek, L. (2011). Henri Lefebvre on space. architecture, urban research, and the production of theory. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Özcan, E. (2016). Making an inventory of the stall’s panorama: peddlars (Ankara Yüksel Case). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4(25), 341-358.
Tanyer, T. (2006). Scenes from the social life of Ankara during the early republican period. Ankara: VEKAM.
Usal, S.S. (2014).1960’larda bir departmanlı magaza tasarımının kadınların yasam tarzı baglamında incelenmesi: Kızılay Gima. Mimarlık, 378, 53-59.
Vaneigem, R. (1983). Revolution of everyday life. London: Rebel Press.
Whyte, W. (1980). The social life of small urban spaces. New York: Ingram.
Wunderlich, F., M. (2013). Place-temporality and urban place- rhythms, in urban analysis and design: an aesthetic akin to music. Journal of Urban Design, 18(3), 383-408.
Yavuz, F. (1952). Ankara’nın imarı ve şehirciligimiz. Ankara: Faculty of Political Sciences.