Ankara-İstanbul Arasında Bir Katolik Aile: Aydınyanlar

Anadolu’nun kadim halklarından biri olan Ermeniler, tarih boyunca İran ve Doğu Roma gibi büyük devletlerin vassalı konumundaveya bağımsız oldukları durumlarda da bu devletlerin baskısına maruz kalarak yaşamıştır. Tarihlerindeki nispeten huzurludönemleri Türklerin hâkimiyetindeki ve onlarla beraber geçen 900 yıla tekabül etmektedir. Hatta Osmanlı döneminde devletin üstkademelerinde birçok önemli mevkilere gelmiş, devlet yönetiminde söz sahibi olmuşlardır.Bugüne dek Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan Ermeniler hakkında birçok araştırma yapılmıştır. Ancak yapılan buçalışmalar içerisinde Ankara Ermenileri çok az bir yer tutabilmiştir. Bunun başlıca sebebi Ankara’ya gelen batılı seyyahların notlarıve Osmanlı kayıtlarının dışında Ankara Ermenileri ile ilgili pek fazla kaynağın günümüze ulaşamamış olmasıdır.1828- 1920 yılları arasında Ankara’da ikamet eden Aydınyanların hikâyesi bizlere 19. ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış AnkaraErmenilerinin sosyo-ekonomik durumları, inanç biçimleri, sosyal ve kültürel yaşantıları hakkında kıymetli bilgiler vermektedir.1920-1924 yılları arasında Ankara’da bulunan Aydınyan Hagop’un İstanbul’daki ailesine yazdığı mektuplar, Ankara ErmenilerininCumhuriyet’in ilanı sürecinde nasıl bir tutum sergilediklerini birincil kaynaktan inceleme fırsatı sağlamaktadır.

The Aydinians: A Catholic Family Between Ankara and Istanbul

Throughout history, Armenians, ancient peoples of Anatolia, lived either in vassal states of large empires such as Iran and the East Roman Empire or under their oppression when they were independent. A relatively peaceful historical period was under the 900 years of Turkish rule. In fact, Armenians rose to high levels of state during the Ottoman period and had a say in the state administration. There has been numerous research on Armenians living within the boundaries of the Ottoman Empire; however, there are few that specifically focus on the Armenians of Ankara. One of main reasons for this lack of research is that, other than Ottoman records and memoirs of Western travelers who visited Ankara, there is only a small number of sources. The story of the Aydinians, who lived in Ankara between 1828-1920, gives us valuable information about the socio-economic status, belief forms, social and cultural lives of the Armenians of Ankara in the 19 th century and the first quarter of the 20 th century. Letters of Hagop Aydinian, who was in Ankara in 1920-1924, to his family in Istanbul gives us the opportunity to examine the attitude of Ankara’s Armenian community towards the declaration of Republic.

PDF

___

Abdullah oğlu Ahmed Kemal’e ait Devlet-i Aliye-i Osmaniye tezkeresi [doküman]. (1917). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No.AAK.07.01.doc.02).
Adana Sofubahçe mahallesinde muhtedi Ahmet Kemal bin Abdullah’ın yolculuğu boyunca herhangi bir müdahale olmaması için Adana polis müdürünce imzalanmış evrak [manuscript]. (1917). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.18.01.ms.01).
Akman, N. (1994). Ankara keçisi, Ankara Dergisi, 2(6), 5-15.
Ankara’daki dava sebebi ile daha önceden vekil tayin edilen Mustafa Kemal Beyin dışında ikinci bir vekil olarak Süleyman Beyzade Mustafa Fahrettin Bey’e 1500 lira ödeyeceğinden bahsettiği evrak [manuscript]. (1926). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.25.05.ms.03).
Ankara’daki dava sebebi ile daha önceden vekil tayin edilen Mustafa Kemal Bey’e 2000 lira ödeyeceğinden bahsettiği evrak [manuscript]. (1926). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No.AAK.25.05.ms.04).
Ankara’dan Hicaz Demiryolu yapımı için 1 kuruşluk yardım makbuzu-1[doküman]. (1909). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.11.03.doc.01).
Ankara’dan Süleyman Beyzade Mustafa’nın İstanbul’da Galata’da Selanik Hanında 6 numarada Aydınoğlu Ahmet Kemal Efendi’ye gönderdiği vekâletin ve senet numaralarının da içinde bulunduğu zarf evrak [doküman]. (1926). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.25.04. doc.01).
Ankaralı imzası ile İstanbul’dan Aydınoğlu Ahmet Kemal Efendiye yazılmış mektup [manuscript]. (1926). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.25.04.ms.02).
Aydınoğlu Agop’un ailesine dayısı Cuzi’nin düğününe haber vermedikleri için sitem ettiği arka tarafında ise kardeşleri Verjin’e, Kirkor’a ve Vensan’a ayrı yazdığı Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.02.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un ailesine kardeşi Vensan’ın dersleri için sekiz liraya hoca bulunduğuna sevinmesini ve babasından istediği vekâletin bir müddet bekletmesinden bahsettiği Ermenice alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1924). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.24.06.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un ailesine kız kardeşi Verjin’in kayınvalidesiyle yaşadığı problemlerden, amcası Cuzi’nin babasının yazdıklarına bile cevap vermediğinden ve Adana’da Müslüman olan babasının mütareke yıllarında Hristiyanlığa geri dönüp dönmediğinden eğer dönmediyse Emvali metruke gereği Müslümanların malına dokunulmadığından başka bir yolla mallarını geri isteyeceğinden bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.27.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un ailesine Noellerini, yeni yıllarını ve babasının isim gününü tebrik ettiğine, Müslüman kimliğinin durması sebebiyle malların satışı için yeni bir yol olmasından bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.28.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un ailesine validesinin ve kendilerinin bağlarının müzayedeye çıkarıldığından, validesinin bağının 500 liradan pey açıldığından, kendi mülkleri için ise İslam olduğundaki kimliğin tek çare olduğundan bahsettiği ve altında Ahmet Kemal adına basılmış bir mührün bulunduğu Ermenice alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1924). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.24.08.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un ailesine vekâleti aldığına ancak tasfiye komisyonunun lağvedilmesinden sonra muhasebeye devredildiğinden dolayısıyla da satışların durdurulduğundan bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1924). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.24.10.ms.01)
Aydınoğlu Agop’un ailesine Vensan’ın okuldan alınması hakkında ve malların satışının vilayete devredildiğinin onun da tasfiye komisyonuna havale ettiğine dair Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.20.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a dava ile ilgili Kemal Bey’le görüştüğünü ve Papa vekilinin Ankara’ya geldiğinden ancak onlara yardım etmeyeceğinden bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1924). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.24.03.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a ve validesi Maryam Dudu’ya yazdığı ve kız kardeşi Verjin’in sözünün kesildiğinden, kendisi için de bir eş bakmasını istediklerinden ve bağlarının da emvali metrukeye gittiğinden bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.07.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a ve validesi Maryam Dudu’ya yazdığı ve emvali metruke gereği Ankara’da olmayanların mallarının müzayede ile satıldığından bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.08.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a ve validesi Maryam Dudu’ya yazdığı ve Verjin’in düğününe gelemeyeceğine, emvali metruke ile el konulan malların da satışının durdurulduğundan bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.11.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a ve validesi Maryam Dudu’ya yazdığı ve evlenmek için yaşının erken olduğundan, Dayısı Karlo’nun dükkânlarıyla ilgili mahkemesinden ve kendi mülkleri için açmak istediği davayı açmadığından bahseden Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.17.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a yazdığı ve el konulan mülklerin hala satılmadığından bahsettiği Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.06.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a yazdığı ve mülkleri henüz alamadığından ve bu yüzden Kemal Bey namında birini vekil tuttuğunu bildiren Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.09.ms.01).
Aydınoğlu Agop’un validesi Maryam Dudu’ya ambarın veya bağın satımının yasaklandığına ve dayısı Kevorkun yurtdışına gittiğine dair yazdığı Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1922). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.22.02.ms.01).
Aydınoğlu Andon’a ait Devlet-i Aliye-i Osmaniye tezkeresi [doküman]. (1905). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.08.03.doc.01).
Aydınoğlu Boğos ve biraderi Hacı Onnig’in tekalif-i harbiye usulüyle el konulan mallara dair evrak-1 [manuscript]. (1914). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.16.03. ms.01).
Aydınoğlu Boğos ve biraderi Hacı Onnig’in tekalif-i harbiye usulüyle el konulan mallarına dair evrak-2 [manuscript]. (1914). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.16.03. ms.02).
Aydınoğlu Boğos veled-i Agop’un biraderi Aydınoğlu Kirkor’dan satın aldığı aşağı Kuyuyazısı mevkiindeki bağın yerine yaptırdığı bağhaneye ait senedi hakan-i [doküman]. (1909). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.04.01. doc.03).
Aydınoğlu Boğos veled-i Agop’un biraderi Aydınoğlu Kirkor’dan satın aldığı aşağı Kuyuyazısı mevkiindeki bağa ait senedi hakan-i-1[doküman]. (1909). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.04.01.doc.04).
Aydınoğlu Boğos veled-i Agop’un biraderi Aydınoğlu Kirkor’dan satın aldığı aşağı Kuyuyazısı mevkiindeki Bağa ait senedi hakan-i -2 [doküman]. (1909). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.04.01.doc.05).
Aydınoğlu Boğos zevcesi Maryam’ın bağı ve bağhanesi ile alakalı makbuz [doküman]. (1901). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.06.01.doc.01).
Aydınoğlu Boğos zevcesi Maryam’ın Kuyuyazısı’ndaki bağ ve bağhanesi için ödediği 31kr. vergiye ait makbuz [doküman]. (1905). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.08.02. doc.01).
Aydınoğlu Boğos’un Katolik Kurt mahallesindeki emlakı için 200kr. ödediğine dair makbuz [doküman]. (1913). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.15.02.doc.01).
Aydınoğlu Boğos’a ait borç defteri [manuscript]. (1911). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.13.01.ms.01).
Aydınoğlu Boğos’a ait Devlet-i Aliye-i Osmaniye tezkeresi [doküman]. (1902). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.07.01.doc.01).
Aydınoğlu Boğos’un Anayurt karyesinden el konulan malların 18777kr. 28 para olduğuna dair Ankara Tekâlif-i Harbiye Komisyonu mazbatası [doküman]. (1915). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.17.02.doc.01).
Aydınoğlu Boğos’un Cemal Hazım’a üç sene evvel gönderdiği vekâletten ve ücret sebebiyle işlerinin kalmasından bahsettiği mektup [manuscript]. (1937). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.31.02.ms.01).
Aydınoğlu Boğos’un Hacı Mansur mahallesindeki emlakı için 61kr. ödediğine dair makbuz [doküman]. (1914). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.16.07.doc.01).
Aydınoğlu Boğos’un Katırcıoğlu Hacı Kevork’tan aldığı İstasyon mahallesindeki ambara ait arazi tapusu [doküman]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.01.doc.04).
Aydınoğlu Boğos’un Katırcıoğlu Hacı Kevork’tan aldığı İstasyon mahallesindeki ambara ait bina tapusu [doküman]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.01. doc.05).
Aydınoğlu Boğos’un mültezimi olduğu Elgazi karyesinin hububatından elde ettiği 18245 kr.’u teslim ettiğine dair makbuz [doküman]. (1914). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.16.04.doc.01).
Aydınoğlu Boğos’un Polatlı istasyonunda el konulan buğday ve arpa sevkiyatının karını Polatlı belediyesince ödenmesine dair kararname [manuscript]. (1915). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.17.01.ms.01).
Aydınoğlu Boğos’un Polatlı’da el konulan malların 10710kr. 10 para olduğuna dair Haymana Tekâlif-i Harbiye Komisyonu mazbatası [doküman]. (1915). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.17.03.doc.01).
Aydınoğlu Efendi’nin beş aylığına Haymanadaki Süleymanlı karyesinin öşürünü ödediğine dair makbuz [doküman]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.04. doc.01).
Aydınoğlu Kirkor veled-i Agop’un Bayoğlu Osep Efendi’den satın aldığı Kuyuyazısı mevkiindeki 4 dönümlük bağa ait senedi hakani-1 [doküman]. (1895). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.04.01.doc.01).
Aydınoğlu Kirkor veled-i Agop’un Bayoğlu Osep Efendi’den satın aldığı Kuyuyazısı mevkiindeki 4 dönümlük bağa ait senedi hakani-2 [doküman]. (1895). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.04.01.doc.02).
Aydınyan (Aydınoğlu) Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a prezante ettiği mebus ve askerlik affına dair yazdığı Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.18.ms.01).
Aydınyan (Aydınoğlu) Agop’un validesi Maryam Dudu’ya Türk ordusunun İstanbul’a gelişi yüzünden yasaklanan içkilerin Ankara’da dört senedir yasak olmasından bahsettiği Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.18. ms.02).
Aydınyan (Aydınoğlu) Boğos’a Hacı Gökenzade Bekir ve Hacı Abdurrahmanağazade Tevfik tarafından yazılmış mektup [manuscript]. (1910). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.11.04.ms.02).
Aydınyan (Aydınoğlu) Boğos’a Haymanalı Hacı Bekiroğlu Ahmed tarafından çekilmiş telgraf [doküman]. (1913). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.11.04. doc.04).
Aydınyan (Aydınoğlu) Boğos’a Haymanalı Hacı Gökenzade Bekir tarafından çekilmiş telgraf [doküman]. (1909). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.11.04.doc.01).
Aydınyan (Aydınoğlu) Boğos’tan Hacı Gökenoğlu Bekir’in ve Hacı Bekiroğlu Ahmed’in müşterek olarak 62 liray-ı osmani borç aldığına dair senet [manuscript]. (1910). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.11.04.ms.03).
Aydınyan (Aydınoğlu) Boğos’un Selma Demirhan ile yaptığı 1,5 senelik mukavele [manuscript]. (1937). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.31.01.ms.01).
Aydınyan Agop’tan Ankara İmaret mahallesinin polis komiserinin 1300 kr. borç aldığına dair senet [manuscript]. (1922). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.22.01. ms.01).
Aydınyan Agop’un ailesine babasının Aydınoğlu Ahmet Kemal adıyla kendisinin oğlu olduğunu belirtmeden vekalet göndermesini istediği ve Müslüman olduğu tarihi kullanarak bir mühür kazıtmasını istediği Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1924). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.24.01.ms.01).
Aydınyan Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a ve biraderi Aydınyan Kirkor’a yazdığı Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1920). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.21.01.ms.01).
Aydınyan Agop’un pederi Aydınyan Boğos’a ve validesi Maryam Dudu’ya yazdığı ve Verjin’in düğünüyle alakalı yaşanan sıkıntıdan dolayı yazdğı Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.12.ms.01).
Aydınyan Agop’un validesi Maryam Dudu’ya Ankara’dan bağ komşularının yeğenini soruşturmasını istediği ve pederinin mütareke yıllarından hala kızgın olanların olduğunu bu yüzden Ankara’ya gelmesi için bir yol bulacağından bahsettiği Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.22. ms.01).
Aydınyan Boğos Ağa’ın vefat etmeden önce çekildiği son fotoğrafı [fotoğraf]. (1939). Avedis Aydınyan Koleksiyonu.
Aydınyan Boğos, Maryam, Vensan ve Kleman’ın La Paix yetimhanesinde çekilmiş kabin fotoğrafı [fotoğraf]. (1920). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.21.04. phg.01).
Aydınyan Boğos’a Haymana’dan tiftik piyasası hakkında malumat almak amacı ile çekilen telgraf [doküman]. (1909). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.11.01. doc.01).
Aydınyan Boğos’a Katırcıyan Hacı Kevork tarafından yazılmış Ermeni harfli Türkçe mektup [manuscript]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.01.ms.01).
Aydınyan Boğos’tan Hacı Bayramı Veli Postnişi Şeyh Hacı Tayip Baba’nın, Ayaşlı Reşitefendizade Fazıl Efendi’nin ve Bostancılar Şeyhi Ceridzade Mahmud Ağa’nın müşterek olarak 46 liray-ı Osman-i aldığına dair senet [manuscript]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.02. ms.02).
Aydınyan Boğos’tan Hacı Bayramı Veli Şeyhi’nin ve mahdumunun müşterek olarak 100 liray-ı Osman-i borç aldığına dair senet [manuscript]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.02.ms.01).
Aydınyan Boğos’un Ankara Ermeni Katolik kilisesine yaptığı 103 kr.’luk bağışın makbuzu[doküman]. (1914). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (AAK.16.05.doc.01).
Aydınyan Hacı Onnik ve ailesi [fotoğraf]. (1905). Jerar Tanju Panosoğlu Koleksiyonu.
Aydınyan Verjin’in Yervant Topuzyan’la yapacağı düğünün davetiyesi [doküman]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.10.doc.01).
Aydınyan Viçen Ağa’ya Haymanadaki buğdayları ile alakalı olarak Polatlı’dan Şıkıryan Hagop tarafından yazılmış Ermeni alfabeli Türkçe mektup [manuscript]. (1914). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.16.06.ms.01).
Bahaban, G. (1976). Une page sur mille du témoignage chrétien d’un peuple. Venise: Imprimerie Saint-Lazare.
Bağlum, K. (1992). Beşbin yılda nerden nereye Ankara. Ankara: y.y.
Bankamız kurucuları-5: Kınacızâde Şakir Bey. (1988). İş Dergisi, 264, 15-17.
Beydilli, K. (1995). Recognition of the Armenian Catholic community and the Church in the reign of Mahmud II. (1830). Cambridge: Harvard University.
Boğos Aydınyan’ın ve birçok gayrimüslimin damga kanunu ihlali sebebiyle 700kr. ceza ödemesi gerektiğine dair evrak [manuscript]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.03.ms.01).
Cebeyan ailesi [fotoğraf]. (1905-1910). Ani Çimen (Cebe) Koleksiyonu.
Cemal Hazım’ın davayı üstlenemeyeceğine dair Aydınoğlu Vensan’a yazdığı kendisine ait antetli mektup [doküman]. (1935). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.30.01. doc.01).
Cemal Hazım’ın Mustafa Kemal Beyle görüşmesi ve aradıkları dosyaların mahzende olduğuna dair Aydınoğlu Vensan’a yazdığı kendisine ait antetli mektup [manuscript]. (1934). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.29.03.ms.01).
Cizye. (1993). TDV İslam Ansiklopedisi (C.8) içinde (ss. 45-48). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Çadırcı, M., Armağan, A. L., Bingöl, S. ve Koç B. (2000). 1830 sayımında Ankara. Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Eğitim Kültür Daire Başkanlığı.
Dadyan, S. (2019). Ermeni Cemaatinin idaresinde Amiralar ve Amiralar Meclisi. http://turksandarmenians.marmara.edu. tr/tr/ermeni-cemaatinin-idaresinde-amiralar-ve-amiralar-meclisi/ adresinden erişildi.
Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Belgeleri [DH.EUM.2.Şb]. (23/Ra/1334 [Hicri]). (Dosya No: 17, Gömlek No: 19.), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul.
Eryılmaz, B. (1996). Osmanlı Devletinde gayrimüslim tebaanın yönetimi, İstanbul: Risale Yayınları.
Esin, T. ve Etöz, Z. (2015). 1916 Ankara yangını felaketin mantığı. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Güllü, R. E. (2018). Türkiye’de gayrimüslimlerin yönetimi Osmanlı’dan Cumhuriyet’e. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Hagop Aydınyan [fotoğraf]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.19.phg.02).
İzrail, N. O. (2014) 24 Nisan 1915, İstanbul, Çankırı, Ayaş, Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
Kadıköy Nemlizade sokakta oturan Ahmet Kemal Efendi’nin ailesiyle birlikte Feridiye civarındaki Beyoğlu Çeşmesi sokağına taşınacağına dair evrak [doküman]. (1926). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.25.03.doc.01).
Kadıköy Rasimpaşa Mahallesi imamı tarafından yapılan araştırma sonucu muhtedi Ahmet Kemal Efendi’nin (Aydınoğlu Boğos) Müslüman olduğuna dair evrak [doküman]. (1924). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.24.11.doc.01).
Kara, H. ve Çatma, B. (2017). Osmanlı devletinin askere alma kanunlarında bedelli askerlik. The Journal Of Academic Social Science Studies,64, 355-371.
Katırcıoğlu Hacı Kevork’un İstasyon mevkisindeki 10 göz ambarını Aydınyan Boğos’a sattığına dair evrak- 1 [doküman]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.01.doc.02).
Katırcıoğlu Hacı Kevork’un İstasyon mevkisindeki 10 göz ambarını Aydınyan Boğos’a sattığına dair evrak – 2 [doküman]. (1912). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.14.01.doc.03).
Keraganutiun Haygazniyan Lezui adlı kitap [obje]. (1885).
Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.02.01.obj.01).
Kuyumcuyan, S. (1993). İstanbul Ansiklopedisi cilt IV, (Pangaltı Ermeni Lisesi), İstanbul.
Kuyuyazısındaki bağın Aydınoğlu Boğos zevcesi Maryama ait olduğuna dair evrak [doküman]. (1916). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.06.01.doc.02).
Kürkman. G. (2004). Osmanlı imparatorluğunda Ermeni ressamlar cilt I-II. İstanbul: Matüsalem Uzmanlık ve Yayıncılık.
Lusia Ünaydın’a ait 30 Haziran 1942 tarihli nüfus kâğıdı [doküman].Jerar Tanju Panosoğlu Koleksiyonu.
Onaran, N. (2010). Emval-i metruke olayı Osmanlı’da ve cumhuriyette Ermeni ve Rum mallarının Türkleştirilmesi. İstanbul: Belge Yayınları.
Örenç, A. F. (2007). 1827 Navarin deniz savaşı ve Osmanlı donanması. Tarih Dergisi, 46, 27-84.
Özcan, U. ve Dalyan, M. G. (2011). 19. yy’da Rumlarda ve Arnavutlarda evlilik müessesesinde başlık parası uygulamaları, Hisory Studies International Journal of History, 3, 321-336.
Özcan, U. ve Dalyan, M. G. (2013). XIX. yüzyıl Osmanlı Devletinde Nasturi, Ermeni, Yezidi ve Çerkez topluluklarında başlık parası uygulamaları, Milli Folklor, 98, 147-164.
Tamur, E. (2010). Ankara keçisi ve Ankara tiftik ürünleri. Ankara keçisi üçlemesi: sanat, tarih ve gelenek içinde (ss.38-55). Ankara: VEKAM.
Tezcan, C. (2005). Tekalif-i harbiye ve tekalif-i milliye örneklerinde savaş dönemleri mali politikaları. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnklap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Yeğenbey Caddesi’nden Sarraf Aydınoğlu Agop’un; Kadıköy’de, Nemlizade Horozlu Sokak, Numero: 22’de oturan Aydınoğlu Boğos Ağa’ya gönderdiği mektubun zarfı [doküman]. (1923). Avedis Aydınyan Koleksiyonu (Env. No. AAK.23.08.doc.02).
Մենեվիշյան , Գ . [Menevişyan, K.]. (1895). Կենսագրական ակնարկգեր. Արսէն արքեպիսկոպոս Այտընեան ընդհանրական աբբայի Մխիթարեանց Վիեննայի կենաց եւ գործունէութեան: Յիսնամեայ յոբելինի առթիւ .[Gensakragan agnargner: Arsen Arkyebisgobos Aydınyan ınthanragan appayi Mıhitaryants Viennayi genats yev kordzuneutyan: Hisnamya hopelini artiv]. Վիեննա [Viyana]: Մխիթարեան Տպարան [Mıhitaryan Dıbaran].
Պողոսեան , Ե . [Boğosyan, Y.]. (2008). Համայնապատկեր Վիեննական Մխիթարեան հայրերու կրթական քործունէութեան հատոր [Hamaynabadger Viennagan Mıhitaryan hayreru gırtagan kordzuneutyan] ( Ա - Բ ) [cilt I-II]. Իսթանպուլ [İstanbul]: Ժամանակ [Jamanak].
Վարդանյան , Ա . Գ . [Vartanyan, A. K.]. (1965). Արսեն Այտընյան [Arsen Aydınyan] ( Ծննդյան 140- ամյակիառթիվ [Dzınıntyan 140-amyagi artiv]), Պատմա-բանասիրական հանդես [Batma- panasiragan dergisi], 4, 177-182.