Unutulan Bir Su Kaynağının Peşinde: Kırkgöz Kaptajı

1925 yılında kurulan Atatürk Orman Çiftliği (AOÇ) arazisinde tarımsal sulama ve çeşitli tesislerin su gereksinimi için çok çeşitli su kaynaklarından yararlanılmıştır. Çiftlik arazisindeki Marmara ve Karadeniz havuzlarının su ihtiyacı için günümüzde Çankaya Alacaatlı Mahallesi sınırları içinde bulunan Kırkgöz Kaptajı’ndan, 1935 ile 1936 yılları arasında Sular Umum Müdürlüğü tarafından 15 kilometrelik bir iletim hattı ile su getirilmiştir. Getirilen su daha sonra Ankara Bira Fabrikası için tahsis edilmiştir. 1939 yılında TEKEL Genel Müdürlüğü mülkiyetine geçen kaptaj sahası 2010 yılında TEKEL’in özelleştirilmesi ile bir ortak girişim grubuna satılmıştır. Su kaynağı varlığını hâlen korusa da iletim hattının en azından yarısının varlığı tartışmalıdır. Makalede varlığını çok az kişinin bildiği Kırkgöz Kaptajı’na ilişkin bulunabilen tarihî belgeler ile kaptaj sahasında yapılan güncel gözlemler bir araya getirilmiştir. Ayrıca 15 kilometrelik iletim hattının güzergâhı çeşitli veri kaynakları kullanılarak tahmin edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak Ankara tarihinde önemli bir yeri olduğu düşünülen bu yeraltı suyunun yeniden şehre kazandırılması tartışmaya açılmıştır.

In Search of a Forgotten Water Source: Kırkgöz Catchment

Atatürk Forestry Farm was established in 1925. Various water sources inside the farm area were established for irrigation and the needs for different facilities. For the water needs of the Marmara and Karadeniz pools within the farm, a 15 kilometer water transmission line was constructed from Kırkgöz Catchment between 1935 and 1936. The catchment area is currently located in the Alacaatlı neighbourhood of Çankaya. The water source was then assigned to the Ankara Beer Factory. In 1939, the water source became the property of TEKEL. In 2010, with the privatization of TEKEL, Kırkgöz Catchment was sold to a joint venture. Although the water source still remains, the presence of at least half of the transmission line is questionable. In this paper, historic documents and recent on-site findings related to this forgotten water source, Kırkgöz Catchment, have been compiled. In addition, an attempt is made to estimate the route of the 15 kilometer transmission line. In the conclusion, whether or not this historically important groundwater source can be considered a part of today’s Ankara is discussed.

PDF

___

1/25.000 Başkent Ankara Nazım İmar Planı. (t.y.). Ankara Büyükşehir Belediyesi. https://www.ankara.bel.tr/files/ 5213/6075/8115/Merkezbati_high.JPG adresinden erişildi.
1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı (t.y.). Çankaya Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü. https://imardurumu. cankaya.bel.tr/imardurumu/imar.aspx?parselid=322060 adresinden erişildi.
Bayındırlık Haberleri. (1936, İkincikanun). Bayındırlık İşleri Dergisi (Yönetsel Kısım), 2(8), 50-52.
Kırkgözler Menba Suyunun İsalesi. (1936, Haziran). Bayındırlık İşleri Dergisi (Yönetsel Kısım), 3(1), 99-100.
Çavdar, S. (2017). Atatürk Forest Farm as a heritage asset within the context of Turkish planning experience 1937-2017. Ankara: Middle East Technical University. https://open. metu.edu.tr/handle/11511/26502 adresinden erişildi.
Çevre ve Şehircilik Ankara İl Müdürlüğü. (2019). Ankara İl 2019 Yılı Çevre Durum Raporu. Ankara. https://webdosya. csb.gov.tr/db/ced/icerikler/ankara_2019_cevre_durum_ raporu-20200814085714.pdf adresinden erişildi.
Gazi Orman Çiftliği 5 Mayıs 1925: 5 Mayıs 1930. (1930). Ankara: Hakimiyet-i Milliye Matbaası.
Nafıa Bakanlığı Sular Umum Müdürlüğü arttırma, eksiltme ve ihale komisyonundan. (1935, 4 Temmuz). Ulus Gazetesi.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı. (t.y.). Taşınmaz Satış / Devri. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/6/2021/05/tasinmazsatis-devri.pdf adresinden erişildi.
Çubuk Barajı ve civarının ağaçlandırılmasına ve düzeltilmesine ve Kırkgözler kaynağından getirilecek suya aid masarif karşılığının ne suretle temin edileceğine dair kanun (Kanun no: 2816). (1935, 24 Haziran). Resmî Gazete, 3036, 5396.
Ankara Orman çiftliğindeki bira fabrikasile tesisat ve müştemilâtının ve arpa silosunun İnhisarlar umum müdürlüğüne devri hakkında kanun.(Kanun no: 3697). (1939, 13 Temmuz). Resmî Gazete, 4257, 12266-12267. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4257.pdf adresinden erişildi.
Yeraltı Suları Hakkında Kanun.(Kanun no:167). (1960, 16 Aralık). Resmî Gazete, 10688, 1.
Kararname: Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün yürürlüğe konulması (Karar Sayısı: 7/8602). (1974, 14 Eylül). Resmî Gazete, 15004, 1-6.
Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararı. (Karar No: 2010/07). (2010, 5 Şubat). Resmî Gazete, 27491. https://www.resmigazete. gov.tr/eskiler/2010/02/20100212-5.htm adresinden erişildi.
Taşınmaz no: 1523272. (t.y.). Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Parsel Sorgulama Uygulaması. https:// parselsorgu.tkgm.gov.tr/#ara/idari/123366/0/532/1626378 575594 adresinden erişildi.
TTA - Ankara-Yenimahalle-Alacaatlı’da 1 Taşınmaz. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/6/2021/05/tasinmaz-satis-devri.pdf adresinden erişildi.