Elçilik Dairesi (Posolskiy Prikaz) Belgelerine Göre Tayşa Ayuka’nın 1673 Tarihli Yemini

Çeşitli iç ve dış faktörlerden dolayı İrtiş Nehri’nden İtil Nehri’ne göç etmeye başlayan Tayşa Ho-Urluk’ün liderliğindeki Kalmuk grupları, 1633 yılında Ulu Nogayları mağlup ederek İtil-Yayık Nehirleri arasındaki bölgeye yerleşmişlerdir. Bu olay üzerine Moskova, güney sınırlarını güvence altına almak için Kalmuk tayşalarıyla uzlaşmaya çalışmıştır. Netice itibariyle Kalmuk tayşaları, 1649 yılından itibaren periyodik olarak Moskova çarlarına sadakat ve müttefiklik ilişkileri temelli yeminler etmeye başlamışlar, karşılığında da belirli taleplerde bulunmuşlardır. Bu yeminler arasında, 1673 tarihinde Tayşa Ayuka tarafından Çar Aleksey Mihayloviç’e edilen yemin önemli bir yer tutmaktadır. Yemin sürecinde Tayşa Ayuka, 1671-1673 yıllarına ait ödemelerin yapılması, yemin için düzenlenecek kurultayın düzenlenme yerinde değişiklik yapılması ve Yedisan Nogay Mirzası S. Abdulov’un rehin tutulan oğlunun serbest bırakılması olmak üzere üç talepte bulunmuştur. Bu taleplerden ilki, kısmen kabul edilmesine rağmen diğer iki talep Moskova temsilcileri tarafından reddedilmiştir. Bu çalışmada, 1673 tarihli yemin süreci anlatılacak ve Tayşa Ayuka’nın taleplerinin Moskova temsilcileri tarafından kabul edilmemesinde haklı gerekçelerin olup olmadığına dair yorumlarda bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ayuka, Astrahan, Aleksey Mihayloviç, Kalmuk Hanlığı

ACCORDING TO EMBASSY OFFICE (POSOLSKY PRIKAZ) DOCUMENTS TAISHA AYUKA’S OATH DATED 1673

Kalmyk groups led by Taisha Kho-Orluk, who started to migrate from the Irtish River to the Itil River due to various internal and external factors, defeated the Great Nogais in 1633, and settled in the region between the Itil-Yaik Rivers. Following this incident, Moscow tried to compromise with the Kalmyk taishas in order to secure its southern borders. Eventually, starting from 1649, Kalmyk taishas began to periodically swear oaths of loyalty and alliance to the Moscow tsars, and in return they made certain demands. The oath given by Taisha Ayuka to Tsar Aleksey Mikhailovich in 1673 has an important place among these oaths. During the oath process, Taisha Ayuka made three demands: making the payments for the years 1671-1673, changing the location of the kurultai to be held for the oath-taking, releasing the son of Yedisan Nogai Mirza S. Abdulov, who was held hostage. Although the first of these demands was partially accepted, the other two demands were rejected by Moscow representatives. In this study, the oath process dated 1673 will be explained, and comments will be made on whether there are justified reasons for not accepting Taisha Ayuka's demands by Moscow representatives.

Keywords:

Ayuka, Astrakhan, Aleksey Mikhailovich, Kalmyk Khanate,

PDF

___

I. Arşiv Belgeleri
Rossiyskiy Gosudarstvennıy Arhiv Drevnih Aktov (RGADA), Donskie Dela, Fond 111, Opis 1, 1671 god, Delo 1, Listı 113-115; Fond 111, Opis 1, 1672 god, Delo 11, Listı 7-8.
Rossiyskiy Gosudarstvennıy Arhiv Drevnih Aktov (RGADA), Kalmıtskie Dela, Fond 119, Opis 1, 1672 god, Delo 1, Listı 1-4; Fond 119, Opis 1, 1672 god, Delo 1, List 8; Fond 119, Opis 1, 1672 god, Delo 1, List 14.
II. Ana Kaynaklar
Aktı İstoriçeskie, Sobrannıe i İzdannıe Arheografiçeskoyu Komissiey. T. 4. (1842). SPb.: Tipografiya II-go Otdeleniya Sobstvennoy Ego İmperatorskogo Veliçestva Kantselyarii.
Rogojin, N. M., & Batmaev, M. M. (sost.) (2003). Posolskie Knigi po Svyazam Rossii s Kalmıtskim Hanstvom 1672-1675. Elista: APP Cangar.
Şvetsova, E. A. (sost.) (1954). Krestyanskaya Voyna pod Predvoditelstvom Stepana Razina, Sbornik Dokumentov. T. 1. Moskva: İzdatelstvo AN SSSR.
III. Araştırma Eserler
Asimov, E. V. (2005). Ayuka. Bolşaya Rossiyskaya Entsiklopediya. Moskova: Bolşaya Rossiyskaya Entsiklopediya.
Bashaev, A. N., & Dyakieva, R. B. (2010). İstoriya Kalmıkii i Kalmıtskogo Naroda s Drevneyşih Vremen do Naçala XIX v. Elista: Ministerstvo Obrazovaniya, Kulturı i Nauki Respubliki Kalmıkiya.
Batmaev, M. M. (1993). Kalmıki v XVII-XVIII Vekah, Sobıtiya, Lyudi, Bıt. Elista: Kalmıtskoe Knijnoe İzdatelstvo.
Berber, O. (2014). Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Kalan, E. (2005). Cungar Hanlığının Siyasî Tarihi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
Mannapov, M. M. (2008). K Voprosu o Mejetniçeskih Kontaktah i Letnih Koçevkah Başkir i Kalmıkov v XVII v. v Stepnom Zavolje. İzvestiya Altayskogo Gosudarstvennogo Universiteta, İstoriya, Politologiya, 4(3), 156-159.
Miyawaki, J. (2003). History of the Dzungars: Introductory Survey. C. Adle, I. Habib, K. M. Baipakov (Ed.) History of the Civilizations of Central Asia. V. 5: Development in Contrast: From the Sixteenth to the Mid-Nineteenth Century içinde (ss. 141-151). Paris: UNESCO.
Palmov, N. N. (1922). Oçerk İstorii Kalmıtskogo Naroda za Vremya Ego Prebıvaniya v Predelah Rossii. Astrahan: Kalmıtskoe Gosudarstvennoe İzdatelstvo.
Romanov, A. A., & Nozdraçeva, T. İ. (2019). “İki Tsaadjin Biçig” Djungarskogo Hanstva v Politiko-Pravoy Jizni Oyratskogo Naroda. Vestnik Moskovskogo Gorodskogo Pedagogiçeskogo Universiteta. Seriya: Yuridiçeskie Nauki, 2(34), 40-50.
Sorokin, Yu. S. (Red.) (1992). Jalovanye. Slovar Russkogo Yazıka XVIII Veka içinde (Vıp.7, s. 93). SPb.: Nauka.
Tepkeev, V. T. (2011). Han Ayuka: Pervıe Godı Pravleniya. Oriental Studiels, 4(1), 35-42.
Ustyugov, N. V., Zlatkin, İ. Ya., & Kuşeva, E. N. (Red.) (1967). Oçerki İstorii Kalmıtskoy ASSR: Dooktyabrskiy Peroid. Moskva: Nauka.
Yücel, M. (2001). Kalmuklar. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.