Resulzade’den İlham Aliyev’e Azerbaycan-Türkiye Siyasi İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme

Azerbaycan-Türkiye ilişkileri yüz yılı aşan uzun bir geçmişe dayanmaktadır. Azerbaycan’ın 2 yıl ayakta kalan 1918 yılındaki ilk cumhuriyet döneminde de 1991 yılında kurulan Azerbaycan Cumhuriyeti döneminde de iki devletin başta siyasi olmak üzere tüm alanlarda ilişkileri başarılı bir şekilde sağlam temellerde inşa edilmiş ve günümüzde müttefiklik seviyesine çıkmıştır. Azerbaycan’ın bağımsızlığı sonrası cumhurbaşkanı olarak göreve gelen Rusya yanlısı Mutallibov ve Türkiye destekçisi Elçibey’in cumhurbaşkanlıkları kısa sürmüş Haydar Aliyev’in göreve gelmesi ile Azerbaycan dış politikada dengelemeye geçmiş ve ülke I. Karabağ Savaşı sonrası toparlanma sürecine girmiştir. Azerbaycan’ın geliştirdiği petrol stratejisi, Türkiye ile enerji odaklı ilişkileri güçlendirirken bu durum siyasi ilişkilere de olumlu yansımıştır. Bunun yanında Azerbaycan’ın dış politika önceliklerinde ilk sırada Karabağ meselesi yer almış ve Azerbaycan- Türkiye siyasi ilişkilerinde de Karabağ ve çevre kentlerdeki Ermeni işgali etkili bir unsur olmuştur. Türkiye her fırsatta uluslararası platformlarda bu hukuksuzluğu dile getirmiş, sonuç itibariyle 2020 yılında gerçekleşen II. Karabağ Savaşı ile Azerbaycan, işgal altındaki topraklarının büyük kısmını geri almıştır. 2023 yılına gelindiğinde sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti kendini feshetmiş Azerbaycan, Hankendi başta olmak üzere Karabağ’daki diğer yerleşim yerlerinde de egemenliğini sağlamıştır. II. Karabağ Savaşı’nda Azerbaycan’a tahsis ettiği askeri teknoloji ile Türkiye ön plana çıkan ülkelerden biri olurken Azerbaycan’ın zaferi sonrası bölgede dengeleyici güçlerden biri de olmuştur. Bu çalışma yüz yılı aşan Azerbaycan-Türkiye siyasi ilişkilerine odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, Türkiye, siyasi ilişkiler, II. Karabağ Savaşı.

AN EVALUATION FROM RESULZADE TO ILHAM ALIYEV ON AZERBAIJAN-TURKEY POLITICAL RELATIONS

Azerbaijan-Türkiye relations date back more than a hundred years. During the first republic period of Azerbaijan in 1918, which lasted for 2 years, and during the Republic of Azerbaijan, which was established in 1991, the relations of the two states in all areas, especially political, were successfully built on solid foundations and have reached the level of alliance today. The presidencies of pro-Russian Mutallibov and pro-Türkiye Elchibey, who took office as presidents after the independence of Azerbaijan, were short-lived. With the appointment of Heydar Aliyev, Azerbaijan began to balance its foreign policy, and the country entered the recovery process after the First Karabakh War. While the oil strategy developed by Azerbaijan strengthens energy-oriented relations with Türkiye, this has also positively impacted political relations. In addition, the Karabakh issue was at the forefront of Azerbaijan's foreign policy priorities, and the Armenian occupation of Karabakh became an effective element in Azerbaijan-Türkiye political relations. Türkiye announced this unlawfulness on international platforms, and ultimately, the Second Karabakh War took place in 2020. With the War, Azerbaijan took back most of its occupied lands and liberated the remaining part in 2023. Türkiye was one of the countries that stood out with the military technology it allocated to Azerbaijan in the Second Karabakh War, and it also became one of the balancing powers in the region after Azerbaijan's victory. This study focuses on Azerbaijan-Türkiye political relations, which span over a century.

Keywords:

Azerbaijan, Türkiye, political relations, Second Karabakh War.,

PDF

___

32. Gün Arşivi (1993). Azerbaycan-Ermenistan Savaşı. 3 Ağustos 2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=VjTnmn5Q7c4 adresinden erişildi.
32. Gün Arşivi (1998). Ebulfez Elçibey Röportajı. 3 Ağustos 2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=9H7xj6UU1xs adresinden erişildi.
32. Gün Arşivi (2017). “Azerbaycan’da İktidar Savaşı: Aliyev Nasıl Devlet Başkanı Oldu?”. 3 Ağustos 2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=vbXS2uqV8aI adresinden erişildi.
Akpınar, Y. (2008) RESULZÂDE, Mehmed Emin (1884-1955). TDV İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 35, ss. 2-5). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Asker, A., & Özpınar, Z. G. (2021). Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomisi. Avrasya İncelemeleri Dergisi- Journal of Eurasian Inquiries, 10(1), 83-106.
Atnur, İ. (1998). Mustafa Kemal (Atatürk) ve Nahçıvan. ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (32)- Cumhuriyet Özel Sayısı – II, 367-370.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı (2020). Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ermənistan Respublikasının baş naziri və Rusiya Federasiyasının Prezidentinin Bəyanatı. 10 Ekim 2023 tarihinde https://president.az/az/articles/view/45923 adresinden erişildi.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin rəsmi internet saytı (2021). “Azerbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında” Şuşa Bəyannaməsi. 10 Ekim 2023 tarihinde https://president.az/az/articles/view/52122 adresinden erişildi.
Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası Arasında Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının Yaradılması Haqqında Birgə Bəyannamə, Bakı şəhəri, 21 dekabr 2010-cu il, № 25-IVQ, 10 Temmuz 2023 tarihinde https://e-qanun.az/framework/21161 adresinden erişildi.
AZƏRTAC (2022, 28 may). Bir millətin iki dövlətini birləşdirən “Ümid” körpüsü. 10 Temmuz 2023 tarihinde https://azertag.az/xeber/Bir_milletin_iki_dovletini_birlesdiren_Umid_korpusu-2154863 adresinden erişildi.
BBC News Azərbaycanca (2023, 27 sentyabr). "Antiterror əməliyyatında 192 hərbçi şəhid olub, 500-dən çox yaralı var",- Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi. 27 Eylül 2023 tarihinde https://www.bbc.com/azeri/articles/cv20l7njnlvo adresinden erişildi.
Cafersoy, N. (2001). Elçibey Dönemi Azerbaycan Dış Politikası (Haziran 1992- Haziran 1993). Ankara: ASAM yayınları.
Cevikel, S. ve Aydemir Bas, F. B., (2022). Azerbaijan-Russia Relations in the Period from the First Karabakh. Sivilizasiya, Cild 11 no: 2, 63-69.
War to the Victory in the Second Karabakh War
Cornell, E. S. (2011). Azerbaijan since independence. Armonk, Newyork: M.E Sharpe Inc.
Coyle, J. J. (2021). Russia’s Interventions in Ethnic Conflicts: The Case of Armenia and Azerbaijan. Newport Beach, CA: Palgrave Macmillan.
Çevikel, Ş. & Özsoy, B. (2023). Azerbaycan- Ermenistan Sorununda Türkiye. F. Kaya (Ed.) Türkiye'nin Orada Ne İşi Var? - Türkiye'nin Bölge Ülkeleriyle İlişkileri içinde (ss. 163-186). Ankara: Nobel yayınları.
Çevikel, Ş. (2022). Coğrafya kader midir? Coğrafya-dış politika ilişkisi: Azerbaycan örneği. Cappadocia Journal of Area Studies, 4(1), 40-63.
Əliyev, H. (1997). Müstəqilliyimiz əbədidir. I kitab. Bakı: Azərnəşr.
Independent Türkçe (2023, 10 Mayıs) Azerbaycan'da hükümet medyası Kılıçdaroğlu'nun projesine tepkili. 10 Mayıs 2023 tarihinde https://www.indyturk.com/node/630801/dünya/azerbaycanda-hükümet-medyası-kılıçdaroğlunun-projesine-tepkisi adresinden erişildi.
HABERRUS (2014, 26 Nisan). Aliyev'den Sarkisyan'a sert "Türkiye" cevabı. 16 Ekim 2023 tarihinde https://haberrus.ru/politics/2014/04/26/aliyevden-sarkisyan-sert-turkiye-cevabi.html adresinden erişildi.
Demokrat.az (2023, 7 oktyabr). YAP Sədrinin müavini AK Parti Sədrinin müavini ilə görüşdü. 7 Ekim 2023 tarihinde https://demokrat.az/az/news/165594/yap-sedrinin-muavini-ak-parti-sedrinin-muavini-ile-gorusdu adresinden erişildi.
Əhmədov, E. (2013, 24 may). Xalq qəzeti. s. 5. 10 Ekim 2023 tarihinde http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/2013/may/311288.htm adresinden erişildi.
Erkul Kaya, N. (2020, 31 Aralık). Trans Adriyatik Boru Hattı'nda ticari gaz akışı başladı. 7 Kasım 2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/trans-adriyatik-boru-hattinda-ticari-gaz-akisi-basladi-/2094835 adresinden erişildi.
Ismailzade, F. (Winter, 2005). Turkey-Azerbaijan: The honeymoon is over, Turkish Policy Querterly, 4(4), 1-11.
Kabakcı, F. (2023, 27 Eylül). Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Hattı, Türkiye ve Azerbaycan'ın enerjideki işbirliğini güçlendirecek, 27 Eylül 2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/igdir-nahcivan-dogal-gaz-boru-hatti-turkiye-ve-azerbaycanin-enerjideki-isbirligini-guclendirecek/3001941 adresinden erişildi.
Karabulut, B. (Eylül, 2011). Süleyman Demirel’in Dış Politika Anlayışı. Türk Yurdu Dergisi, 100 (289).
https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1627
Korkmaz, T., & Ünal, S. (2017). Azerbaycan’da “Kızıl İstila” Odlu Yurt Mecmuasına Yansıyanlar. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 7 (1), 109-121.
Korkmaz, T. (2021). Türkiye-Azerbaycan İlişkileri (1919-1938). 24 Ekim 2023 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turkiye-azerbaycan-iliskileri-1919-1938/?pdf=3301 adresinden erişildi.
Memmedov, A., & Hasanoğlu, M. (2023). Hazar Denizi`nden Akdeniz`e Zengezur Koridoru. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 6(2), 334-344.
Mustafayev, B. (2013). Resulzade Hükümeti Dönemi ve Yaşanan Terör Olayları (1918-1920). Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), II(2), 205-231.
Nağıyeva, Ş. (Der.). (2008). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - 90: (1918 – 1920): Biblioqrafiya. Bakı: M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası
Öraz Beşikçi, S. (2016). Bağımsızlık Sonrası Dönemde Azerbaycan Dış Politikasındaki Stratejik Değişimler ve Yönelimler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, 16(2), 237-252.
Özdemir, H. (2018). Turgut Özal ve Avrasya. Avrasya Dünyası, (2), 4-15, https://avim.org.tr/public/images/uploads/files/1hikmetozdemir.pdf.
Özsoy, B. (2023). ‘Türk Dünyası’ Söylemi İçinde Türk Devletleri Teşkilatı’nın Rolü ve Önemi. Anasay, (25), 40-55.
Prezident Kitabxanası (2022). Müstəqillik ərəfəsində və müstəqillik illərində mühüm hadisələrin xronologiyası. 14 Temmuz 2023 tarihinde https://republic.preslib.az/az_f1.html adresinden erişildi.
Prezident Kitabxanası (t.y.). Azərbaycan-Türkiyə diplomatik münasibətləri. 14 Temmuz 2023 tarihinde https://files.preslib.az/projects/azerturk/a1.pdf adresinden erişildi.
Qasımlı, M. (2015). Azerbaycan Respublikasının Xarici Siyaseti (1991-2003): 2 hissede. I hisse. Bakı:Mütercim. Rəhimli, F. (2015). Ümid Körpüsü. 20 Ağustos 2023 tarihinde https://www.adalet.az/az/writers/detail/-umid-korpusu-81374 adresinden erişildi.
Ruintən, K. (2008). Ermənistanın Azərbaycana Təcavüzü və Dünya Siyasəti. Bakı: Adiloğlu Nəşriyyat.
Salmanov, E. (2019). Milli Mücadele Döneminde Türkiye-Azerbaycan İlişkileri: Atatürk ve Nerimanov Şahsiyetleri. 9 Temmuz 2023 tarihinde http://politikaakademisi.org/2019/10/29/milli-mucadele-doneminde-turkiye-azerbaycan-iliskileri-ataturk-ve-nerimanov-sahsiyetleri/ adresinden erişildi.
Sipahi, E. B., Özsoy, B., & Qasımlı, M. (2022). Nisan Savaşlarından Vatan Muharebesine: Azerbaycan’da “Böyük Qayıdış” Süreci Üzerine Bir Değerlendirme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (72), 198-217.
Sputnik Türkiye (2023, 20 Eylül). Aliyev, BM Genel Kurulu'ndaki hitabı dolayısıyla Erdoğan'a teşekkür etti. 20 Eylül 2023 tarihinde https://sputniknews.com.tr/20230920/aliyev-bm-genel-kurulundaki-hitabi-dolayisiyla-erdogana-tesekkur-etti-1075609365.html adresinden erişildi.
T.C. Dışişleri Bakanlığı (2022). Türkiye'nin Çok Taraflı Ulaştırma Politikası. 06 Ekim 2023 tarihinde https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-cok-tarafli-ulastirma-politikasi.tr.mfa adresinden erişildi.
TBMM Tutanak Dergisi (1997, 27 Mayıs). Dönem 20, Cilt 27, yasama yılı 2, 98. Birleşim.
Turgut, H. (2001). Adriyatik’ten Çin Seddi’ne Avrasya ve Demirel. C. 1., 1. Baskı, İstanbul: ABC Yayınları.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (2023). Cumhurbaşkanlarımız. 10 Ağustos 2023 tarihinde https://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanlarimiz/ adresinden erişildi.
Vəliyev, C. (2020, 3 mart). Yüksəksəviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının 10-cu ili: Azərbaycan-Türkiyə siyasi münasibətləri. 2 Ekim 2023 tarihinde https://ovqat.com/manset/37761-yuksksviyyli-strateji-mkdalq-urasnn-10-cu-ili-azrbaycan-turkiy-siyasi-munasibtlri.html adresinden erişildi.
Yoska, E. (2020). Ebulfez Elçibey’in Azerbaycan Özelinde Türk Dünyası Meselelerine Bakışı. Journal of Universal History Studies, (3)- Prof. Dr. Mustafa Keskin Special Issue, 216-237.