Dalgaları Arasında Şiir Taşıyan Taş: Divan Şiirinde Mermer

Osmanlı dönemi mimarisinde mermer önemli bir yer tutmaktadır. Divan şairleri çevrelerinde gözlemledikleri mermer kullanımlarını şiirlerine taşımışlardır. Klasik şairler bu taşı tanımlamak için mermer kelimesinin yanında “hârâ” ve “rûhâm” kelimelerini de kullanmışlardır. Divan şiirine baktığımızda mermerin minber, türbe, ev, hamam, saray, mezar taşı, kitabe veya havuz gibi çok farklı alanlarda kullanıldığını görmekteyiz. Divan şairleri güzelliği ve sağlamlığı ile şiiri, beyazlığı ile sevgilinin tenini ve ellerini, sertliği ile sevgilinin kalbini, rakibin acımasızlığını mermere benzetmişlerdir. Mermer ile diğer değerli taşlar arasında benzerlik ve farklılıklar Divan şairinin dikkatini çekmiştir. Elmas veya safir gibi mermer de maden ocaklarından çıkarılır fakat onlar kadar değerli değildir. Şiirlerde mermer ile su arasında mevc (dalga) sahibi olmaları açısından benzerlik kurulurken sertlik açısından zıtlık vurgulanmıştır. Mermerin benzetildiği bir diğer mefhum ipektir. Hârâ kelimesi hem ipek hem de mermer anlamına uygun düşecek şekilde şiirlerde kullanılmıştır. Doğada mermerin birçok farklı rengi bulunmaktadır. Divan şairleri siyah, mavi ve özellikle beyaz renkli mermerlerden bahsetmişlerdir. Övülen kişinin cömertliği, mermerde çiçek/çimen bitiren bir yağmur olarak tasvir edilmiştir. Mermer her ne kadar sertliği ile anılsa da şairler âşığın bedduasının mermeri dahi delebileceğinini inanmaktadır. Divan şairleri mermer kelimesini “mermere sikke kazımak”, mermere nükte kazımak” ve “zâd-ı sahtı mermerden almak” gibi deyimler içerisinde de kullanmışlardır

Anahtar Kelimeler:

Divan şiiri, Mermer, Hârâ, Şiir, Taş

The Stone that Carrıes Poetry among its Waves: Marble in Divan Poetry

Marble has an important place in Ottoman period architecture. Divan poets brought the use of marble they observed around them into their poems. Classical poets used the words "hârâ" and "rûhâm" as well as the word "marble" to describe this stone. When we look at Divan poetry, we see that marble is used in many different areas such as pulpit, tomb, house, bath, palace, tombstone, inscription or pool. Divan poets compared poetry with its beauty and solidity, the skin and hands of the beloved with its whiteness, the heart of the beloved with its hardness, and the cruelty of the opponent with marble. The similarities and differences between marble and other precious stones attracted the attention of the Divan poets. Like diamonds or sapphires, marble is mined from mines, but it is not as valuable. In the poems, while a similarity is established between marble and water in terms of having a wave, the contrast in terms of hardness is emphasized. Another thing that marble is compared to is silk. The word Hârâ was used in poems in a way that corresponds to the meaning of both silk and marble. There are many different colors of marble in nature. Divan poets talked about black, blue and especially white marbles. The generosity of the person being praised is depicted in marble as a rain that grows flowers/grass. Although marble is remembered for its hardness, poets believe that the lover's curse can even pierce marble. Divan poets also used the word marble in expressions such as "Mermere nükte kazımak", "Mermere sikke kazımak" and "Zâd-ı sahtı mermerden almak".

PDF

___

Akkuş, M. (1993). Nef'î Divânı. Ankara: Akçağ.
Arıkan, M. (1962). Türkiyede Mermercilik. Bilimsel Madencilik Dergisi, 2(7), 463-468.
Arslan, M. U. (2018). Diyârbekirli Kâmî ve Divânı. Ankara: DBY.
Can, M. (2019). Tarihte Minbere Yüklenen Sembolik ve Terminolojik Anlamlar Üzerine Bazı Tespitler, Bilimname, 39, 413-445. Çavusoğlu, M., & Tanyeri, M. A. (1990). Üsküplü İshak Çelebi Divânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi y.
Çelik, M. Y. (2003). Types and Usage Areas of the Decorative Natural Building Stones. Scientific Mining Journal, 42 (1), 3-15.
Çelik, E. & Aydemir, A. İ. (2018). Türk Hamam Mimarisinin Yapısal ve Mekânsal Özelikleri. Kent Akademisi, 11 (2), 274-281
Diriöz, M. (2015). Pazarbaşı-zâde Osman Servet Dîvânı-Tenkidli Basım. İstanbul: Patrol.
Doğan, M. N. (1997). Lâle Devri Şâiri Şeyhülislam İshak ve Dîvânı. İstanbul: MEB.
Eren, A. (2017). Mehmed Sıdkî Dîvânı. Ankara: Altıpost.
Gökay, M. K. & Gündoğdu, İ. B. (2001). Classification of Marble Colours by Digital Analyses and its Usage at Marble Factories. Scientific Mining Journal, 40 (4), 3-10.
Gültekin, M. (2009). Şekûrî Divânı. Fatih Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Jarrıng, G. (1978). Evliya Çelebi ve Pire'deki Mermer Aslan . Belleten, 42 (168), 775-780.
Karaköse, S. (1994). Nevizâde Atâyî Divânı Kısmî Tahlil-Metin. İnönü Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, Malatya.
Kocasavaş, Y. (2002). Eski Türklerde Yas ve Ölü Gömme Âdetleri. Türkler Ansiklopedisi, C. 3, 67-75.
Kutlar, F. S. (1996). Arpaeminizade Sami Divânı. Hacettepe Üniversitesi SBE, Doktora tezi, Ankara.
Küçük, S. (1994). Bâkî Divânı. Ankara: TDK Yay.
Macit, M. (1997). Nedîm Divânı. Ankara: Akçağ.
Mengi, M.(1995). Mesîhî Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
Mermer, A. (2004). Kütahyalı Rahîmî ve Divânı. Ankara: Sahhaflar Kitap Sarayı.
Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî Divânı. İstanbul: Eren.
Sungur, N. (1994) Âhı̂ Divânı. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Süer, F. R. (2017). Şemseddîn-i Sivâsî Divânı. İstanbul: H Yayınları.
Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî Divânı. Ankara: Akçağ Yay.
Tarlan, A. N. (1992). Ahmet Paşa Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Üstünova, K. (1993). Hilmi Divânı. Uludağ Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
Yekbaş, H. (2016). Sebzî Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Yekbaş, H. (2020). Sehî Bey Dîvânı. İstanbul: Mountion.
Yıldırım, Y. (2020). Ahmed Nüzhet Divânı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
Yılmaz, K. H. (2017). Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Divânı. Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap).
Yücel Turan, H. (2017). Hatmi Divânı: İnceleme-Metin. Yıldız Teknik Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Yüksel, M. (2023). Kâbe’nin Tarihi ve Anlamı Üzerine Bazı Tespitler. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 23(1), 206-221.