Nevzat AYDIN, ZEKİ MUT, H. Orhan BAYRAMOĞLU, Hasan ÖZCAN

Samsun ve Amasya koşullarında ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) genotiplerinin verim ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma

Ekmeklik buğday çeşitlerinin yüksek tane verimi yanında kullanım amacına uygun kalite kriterlerine de sahip olması istenir. Bu çalışmada ekmeklik buğday hatlarının verim ve bazı kalite özellikleri saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmada 2 kontrol çeşit ve 23 adet hat kullanılmıştır. Denemeler 2003-2004 yetişme sezonunda Samsun ve Amasya lokasyonlarinda Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 4 tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Araştırmada tane verimi, bitki boyu, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, protein oranı ve Zeleny sedimantasyon değeri incelenmiştir. Samsun lokasyonunda tane verimi 165.0-381.0 kg/da arasında değişirken, Amasya lokasyonunda 228.8-547.3 kg/da arasında değişmiştir. En yüksek verim 4, 7, 8, 22 ve 24 nolu hatlardan elde edilmiştir. Bin tane ağırlığı ve hektolitre değerleri Amasya lokasyonunda daha yüksektir. Sedimantasyon değeri her iki lokasyonda da 40.7 mi iken protein oranı Amasya'da daha yüksektir. Tane verimi ve kalite özellikleri iyi olan hatlar çoklu lokasyonda denenecektir. Verim ve kalite kriterlerinin Samsun lokasyonunda daha düşük olması yetiştirme sezonu boyunca düşen yoğun yağış sonucu bitkilerin yatması ve hastalık epidemisi nedeniyledir.

Anahtar Kelimeler:

genotip, protein, kalite, çökelme, verim, Amasya, Samsun, tane verimi

Determination of yield and some quality traits of bread wheat (Triticum aestivum L.) genotypes in Samsun and Amasya conditions

Bread wheat cultivars should have both high yield potential and some quality criteria in accordance with using targets. The aim of this study was to determine to yield and quality characters of bread wheat genotypes. Two control cultivars and 23 bread wheat lines were used the trial. Experiments were conducted in Samsun and Amasya ecological conditions during 2003-2004 growing season. The experiment was arranged a Completely Randomized Block Design with four replications. Data on yield, plant height, 1000 kernel weight, test weight, protein content and Zeleny sedimentation were recorded; Grain yield in Samsun was between 1.65-3.81 t $ha^{-1}$ while it was determined as 2.28-5.47 t $ha^{-1}$ in Amasya. The highest grain yields were obtained from lines no 4, 7, 8, 22 and 24. 1000 kernel weight and test weight in Amasya were higher than those in Samsun. While protein content was higher in Amasya, Zeleny sedimentation was 40.7 ml in both locations. The lines that have high grain yield and quality traits will be tested in the multi-location trials. Yield and quality traits were lower in Samsun because of lodging and wheat diseases resulted from high rainfall during the growing season in Samsun.

Keywords:

genotypes, protein, quality, sedimentation, yields, Amasya, Samsun, grain yield,

PDF

___

Ağdağ, M., Dok, M., Doğan H.M., Torun M. ve Cebi, H., 1997. Orta Karadeniz geçit bölgesi için uygun buğday çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongesi. 22-25 Eylül, Samsun, 21-25.
Anıl, H., 2000. Samsun ekolojik şartlarında yetiştirilen bazı ekmeklik buğday çeşitlerinde verim, verim unsurları ve kalite kriterlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
Anonymous, 1999-2003. Karadeniz Bölgesi Serin İklim Tahılları Gelişme Raporu, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Samsun.
Atlı, A., 1985. İç Anadolu'da yetiştirilen bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin kalite özellikleri üzerine çevre ve çeşidin etkileri. Doktora Tezi, Anakara Üniv. Fen Bi¬limleri Enstitüsü, Ankara.
Atlı, A., 1999. Buğday ve ürünleri kalitesi. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran, Konya, 498-506.
Atlı, A., Koçak, N. ve Aktan, M., 1999. Ülkemiz çevre koşullarının kaliteli makarnalık buğday yetiştirmeye uygunluk yönünden değerlendirilmesi. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran, Konya, 345-351.
Budak, H., Karaltın, S. ve Budak, F., 1997. Bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin (Triticum aestivum L. Em Thell) fiziksel ve kimyasal yöntemlerle kalite özelliklerinin belirlenmesi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül, Samsun, 534-536.
Bushuk, W., 1982. Grains and Oilseeds. 3. Edition. Canadian International Grains Institute, Winnipeg, Manitoba.
Cook, R.J. and RJ. Veseth. 1991. Wheat Health Management. The American Phytopathological Society, St. Paul, Minnesota 55121, USA.
Costa, J.M., W.E. Kronstad. 1994. Association of grain protein concentration and selected traits in hard red winter wheat populations in the Pacific Northwest. Crop Sci. 34: 1234-1239.
Çağlayan, M. ve Elgün, A., 1999. Değişik çevre şartlarında yetiştirilen ekmeklik buğday hat ve çeşitlerinin bazı teknolojik özellikleri üzerinde araştırmalar. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran, Konya, 513-518.
Dokuyucu, T., Akkaya A., Nacar A.ve îspir, B. 1997. Kahramanmaraş koşullarında bazı ekmeklik buğ¬dayların verim, verim unsurları ve fenolojik özelliklerinin incelenmesi. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongesi, 22-25 Eylül, Samsun, 16-20.
Gençtan, T. ve Sağlam, N., 1987. Ekim zamanı ve ekim sıklığının üç ekmeklik buğday çeşidinde verim ve verim unsurlarına etkisi. Türkiye Tahıl Sempozyumu, 6-9 Ekim, Bursa, 171-183.
Gökmen, S. ve Sencar, Ö., 1989. Tokat yöresinde sonbaharda ekilen 28 buğday çeşit ve hattında verim ve verim öğeleri üzerinde araştırmalar. Cumhuriyet Üniv. Tokat Ziraat Fakültesi Dergisi, 1: 357-368.
Heyne, E.G., D.R. Knott, R. Morris, D. Moss, G. Shaner, B. Tucker. 1987. Wheat and Wheat Improvement. American Society of Agronomy, Inc. Wisconsin, USA.
Kırtok, Y., Genç, L, Yağbasanlar T., Çölkesen, M. ve Kılınç, M., 1988. Tescilli bazı ekmeklik (T. aestivum L. em Thell) ve makarnalık (T. durum Desf.) buğday çeşitlerinin Çukurova koşullarında başlıca tarımsal karakterleri üzerinde çalışmalar. Çukurova Üniv. Ziraat. Fak. 3 (3);96-105.
Korkut, K.Z., Sağlam, N. ve Başer, İ., 1993. Ekmeklik ve makarnalık buğdaylarda verimi etkileyen bazı özellikler üzerine araştırmalar. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2 (2): 111-118.
Kün, E. 1988. Serin İklim Tahılları, Ank. Üniv. Ziraat Fak. Yayınları No: 1032, Ders Kitabı No: 299, Ankara.
Kün, E., 1996. Tahıllar-I (Serin İklim Tahılları). Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 1451, Ankara.
McClung, A.N., R.G. Cantrell, J.S. Quick, R.S. Gregory. 1986. Influence of Rhtl semidwarf gene on yield, yield components and grain protein in Du¬rum wheat. Crop Sci. 26: 1095-1099.
Özkaya, H., ve Kahveci, B., 1990. Tahıl ve Ürünleri Analiz Yöntemleri. Gıda Teknolojisi Derneği Yayınları No: 14, Ankara.
Öztürk, A. ve Akkaya, A., 1996. Kışlık buğday genotiplerinde (Triticum aestivum L.) tane verim unsurları ve fenolojik dönemler üzerine bir araştırma Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 27 (2): 187-202
Pelshenke, P. 1964. Standard-Methoden für Getreide, Mehi und Brot. im Verlag Moritz Schaefer, Detmold.
Poehlman, J.M., 1987. Breeding Field Crops, Van Nostrand Reinhold Company Inc. 115 Fifth Avenue New York.
Sade, B., Topal, A. ve Soylu, S., 1999. Konya sulu koşullarında yetiştirilebüecek makarnalık buğday çeşitlerinin belirlenmesi. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yollan Sempozyumu, 8-11 Haziran, Konya, 91-96.
Schular, S.F., R.K. Bacon, E.E. Gbur. 1994. Kernel and spike character influence on test weight of soft red winter wheat. Crop Sci. 34: 1309-1313. Sharma, R.C., 1992. Analysis of phytomass yield in wheat. Agonomy Journal. 84(6): 926-929.
Şener, O., Kılmç, M., Yağbasanlar, T., Gözübenli, H. ve Karadavut, U., 1997. Hatay koşullarında bazı ekmeklik (Triticum aestivum L. Em Thell) ve makarnalık buğday (Triticum durum Desf) çeşit ve hatlarının saptanması. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 22 -25 Eylül, Samsun, 1-5.
Tosun, O. ve Yurtman, N., 1973. Ekmeklik buğdaylarda (Triticum aestivum L. em Thell) verime etkili morfolojik ve fizyolojik özellikler. Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yıllığa 23: 418-434.
Tugay, M.E. 1978. Dört ekmeklik buğday çeşidinde ekim sıklığı ve azotun verim, verim komponentteri ve diğer bazı özellikler üzerine etkileri. Ege Üniv, Ziraat Fak. Yayınları No: 316, İzmir.
Ünal, S., 1979. Buğdaylarda kaliteyi etkileyen faktörler ve birbirleri arasındaki ilişkiler. Gıda Dergisi, 4(2): 72-79.
Zanetti, S., M. Winzeler, C. Feuillet, B. Keller, and M. Messmer. 2001. Genetic analysis of bread-making quality in wheat and spelt. Plant Breeding 120, 13-19.
Zeleny, L. 1947. A simple sedimentation test for estimating the bread-baking and gluten qualities of wheat flour. Cereal Chem., 24, 465-475.