Ömer Çalışkan, Dursun KURT

Dactylorhiza romana (sebast.) soo. salep orkidelerinde dört yıllık gelişim sürecinin tanımlanması

Yumrulu orkideler, salep orkidesi olarak bilinir ve yüzyıllardır doğadan toplanıp tıbbi bitki olarak kullanılmaktadır. Vejetatif ya da generatif olarak üretim olanakları kısıtlı olduğu için nesli tehlike altında olan türlerdir. İn-vitro çalışmalar ile tohum çimlenmesi başarılmış ancak çimlenen bireylerin yıllar itibariyle gelişim durumu ile ilgili hiçbir kaynağa rastlanmamıştır. Bu çalışmada Dactylorhiza romana türünün doğada çimlenen tohumlarından gelişen filizler materyal olarak kullanılmıştır. Toplanan minik salep filizlerinin dört yıl süre ile gelişimleri izlenmiş ve her vejetasyon yılı sonunda bazı morfolojik özellikleri belirlenmiştir. Tohumun çimlenmesi ile gelişmeye başlayan bitkilerde ilk yıl bir adet yaprak ve ortalama 0.25 gramlık yumru oluşmuştur. Bu yumruların dikilmesi ile ikinci yıl bitkiler 3 yaprak ve 0.99 gram yumru üretmiştir. Üçüncü yılda ilk kez çiçek oluştuğu görülmüştür. Çiçek üretme olgunluğu gösterinceye kadar geçen süreye yetişkinlik süresi adı verilmiş ve Dactylorhiza romana türünde yetişkinlik süresinin 3 yıl olduğu ortaya konulmuştur. Ancak bitkiler dördüncü yılda yeterli büyüklüğe ulaşmış ve ortalama 3.11 gramlık yumru üretebilmiştir.

Description of development period of Dactylorhiza romana (Sebast.) Soo. during four consecutive years

Tuberous orchids are known as salep orchids and have been collected from nature as medicinal plants for centuries. Propagation of the orchids via vegetative or reproductive parts has not yet been achieved, therefore they are endangered species. Seed germination was achieved by in-vitro studies, but there is no report on annual development status of the seed-derived individuals. In this study, sprouts from Dactylorhiza romana species germinating in nature were used as material. The four-year development of the small shoots was monitored. Some morphological characteristics were determined at the end of each year. In the first year, one leaf and tuber 0.25 gram in weight were formed. In the second year, individuals producing 3 leaf and 0.99 gram tuber did not bloom. Flowering was observed at first in the third year. The period until first flowering was described as adulthood stage and this period was observed as three years for Dactylorhiza romana. However, the plants reached enough size in the fourth year and were able to produce an average of 3.11 grams of tuber.

Keywords:

Annual development, Flower, Orchids Sahlep, Tuber,

PDF

___

Arditti, J., 1967. Factor affecting the germination of orchid seeds. Botanical Review, 33: 1-97. https://doi.org/10.1007/BF02858656
Arditti, J., Ghani, A.K., 2000. Numerical and physical properties of orchid seeds and their biyological implications. New Phytologist, 145: 367-421. https://doi.org/10.1046/j.1469-8137.2000.00587.x
Baskın, C.C., Baskın, J.M., 1998. Seeds. Ecology, biogeography, and evolution of dormancy and germination. Academic Press, XIV. San Diego, 666 s.
Baytop, T., 1994. Türkiye Bitki Adları Sözlüğü. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Kurumu Yayın No: 578. Ankara, 512 s.
Baytop, T., 1999. Türkiye’de Bitkilerle Tedavi; Geçmişte ve Bugün. Nobel Tıp Kitabevleri. İstanbul, 480 s.
Bektaş, E., Cüce, M., Sökmen, A., 2013. In vitro germination, protocorm formation, and plantlet development of Orchis coriophora (Orchidaceae), a naturally growing orchid species in Turkey. Turkish Journal of Botany, 37: 336-342. doi:10.3906/bot1205-28
Blinova, I.V., Uotila, P., 2012. Dactylorhiza traunsteineri (Orchidaceae) in murmanks region (Russia). Memoranda Societatis pro Fauna et Flora Fennica, 88: 67-79. https://journal.fi/msff/article/view/7819
Çalışkan, Ö., 2018. Salep Orkideleri. Erol Ofset. Samsun, 105 s.
Çağlayan, K., Özavcı, A., Eskalen, A., 1998. Doğu Akdeniz bölgesinde yaygın olarak yetişen bazı salep orkidelerinin embriyo kültürü kullanılarak in vitro koşullarda çoğaltılmaları. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 22: 187-191.
Çığ, A., Demirer Durak, E., İşler, S., 2018. In vitro symbiotic germination potentials of some Anacamptis, Dactylorhiza, Orchis and Ophrys terrestrial orchid species. Applied Ecology and Environmental Research, 16(4): 5141-5155. 10.15666/aeer/1604_51415155
Daşkın, R., Yılmaz, Ö., Kaynak, G., 2007. A new record for the flora of Turkey: Dactylorhiza maculata (L.) Soó (Orchidaceae). Journal of Biological and Environmental Sciences, 1(1): 11- 14.
Ernaz, E.A., Sevgi, E., Kara, Ö., Sevgi, O., Tecimen, H.B., Bolat, İ., 2012. Comparative morphological, anatomical and habitat studies on Dactylorhiza romana (Seb.) Soó subsp. romana and Dactylorhiza romana (seb.) Soó subsp. georgica (Klinge) Soó ex Renz & Taub. (Orchidaceae) in Turkey. Pakistan Journal of Botany, 44: 143-152.
Gorbani, A., Gravendeel, B., Zarre, S., Boer, H., 2014. Illegal wild collection and international trade of cites listed terretrial orchid tubers in Iran. Traffic Bulletin, 26(2): 53-58.
Hossain, M.M., 2011. Therapeutic orchids: traditional uses and recent advances-An overview. Fitoterapia, 82: 102-140. https://doi.org/ 10.1016/j.fitote.2010.09.007
Farhoosh, R., Riazi, A., 2007. A compositional study on two currents types of salep in Iran and their reolojical properties as a function of concentration and temperature. Food Hydrocolloids, 21: 660-666. https://doi.org/10.1016/j.foodhyd.2006.07.021
Jacobsone, G., 2008. Morphogenesis of wild orchid Dactylorhiza fuchsii in tissue culture. Acta Universitatis Latviensis, 745(Biology): 17-23.
Isin, M.P., 2008. Salep, spiced winter drink and cure-all (salep, rahat-ı can sıhhatü’l-ebdan talim-i nefayis). I. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi ve 10. Ulusal Tıp Tarihi Kongresi (20-24 Mayıs 2008, Konya) Bildirileri, 382-395.
Kasparek, M., Grim, U., 1999. Europen trade in Turkish salep with special reference to Germany. Economic Botany, 53(4): 396-406. https://doi.org/10.1007/BF02866718
Mehra, S., 2014. Nutritional and genetic diversity in orchid mycorrhizal fungi from Caladenia species. Doktora Tezi, RMIT University School of Applied Sciences, College of Science Engineering and Health, 436 s, Melbourne.
Özkoç, İ., 1991. Serapias vomeracea (Burm.fil.) briq.subsp laxiflora (Soo) Gölz et. Reinhard ve Orchis laxiflora lam. (Orchidaceae) tohumlarının simbiyotik ve asimbiyotik kültürlerde çimlenme ve gelişmesi üzerinde araştırmalar. Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 77 s, Samsun.
Rasmussen, H.N., 1995. Terrestrial orchids: from seed to mycotrophic plant. Cambridge University Press, 444 s, Cambridge.
Renz, J., Taubenheim, G., 1984. Orchis L. (Orchidaceae), in: (Ed.): P.H. Davis, Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh University Press, 8:451-600, Edinburgh.
Sezik, E., 1984. Orkidelerimiz. Sandoz Kültür Yayınları No:6, 166 s, İstanbul.
Sezik, E., 2002. Turkish orchids and salep. Acta Pharmaceutica Tursica, 44: 151-157.
Sezik, E., İşler, S., Güler, N., Orhan, Ç., Aybeke, M., Deniz, İ.G., Üstün, O., 2007. Salep ve orkidelerin tahribi. Tübitak, TBAG-Ç.SEK/23 (103T008) no’lu proje sonuç raporu, Ankara.
Shipunov, A.B., Fay, M.F., Pillon, Y., Bateman, R.M., Chase, W., 2004. Dactylorhiza (Orchidaceae) in European, Russia: combinet moleculer and morphological analysis. American Journal of Botany, 91(9): 1419-1426. https://doi.org/10.3732/ajb.91.9.1419
Tutar, M., Parlak, S., Sarı, A.O., Çiçek. F. 2013. Salep orkidelerinde tohumdan üretimi. XI. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi (1-4 Ekim 2013, Samsun) Bildirileri, 241-249.
Warghat, A.R., Bajpai, P.K., Srivastava, R.B., Chaurasia, P., Chauhan, R.S., Sood, H., 2014. In vitro protocorm development and mass multiplication of an endangered orchid, Dactylorhiza hatagirea. Turkish Journal of Botany, 38: 737-746. https://dx.doi.org/10.3906/bot-1308-48