Makarnalık buğdayda (Triticum durum L.) bazı kantitatif kakarterlerdeki genetik varyasyon ve kalıtımın araştırılması

Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yaygın olarak yetiştirilen Dicle-74 ve Diyarbakır-81 makarnalık buğday (Triticum durum L.) çeşitleri melezlenmiş, $P_1$, $P_2$, $F_1$, $F_2$, $BC_1$, $BC_2$ yardımıyla bazı kantitatif karakterdeki genetik varyasyon ve kalıtımlar araştırılmıştır. Aileler üzerinden yapılan varyans analizleri genellikle maternal etkilerin olmadığım ve mikro çevresel etkilerin ihmal edilmemesi gerektiğini ortaya koymuştur. Generasyon ortalamalarını açıklamada Basit Eklemeli -Dominons model (m, [d], [h]) yetersiz kalmış, allelik olmayan interaksiyonların varlığı kabul edilmiştir. Generasyon ortalamaları üzerindeki genetik etkiler genellikle tamamlayıcı tip epistasinin varlığını gösteren iki genli interaksiyon modelleri ile açıklanabilmiştir. (m, [d], [h], [ı], [j], [I]). D (aditif), H (dominons) ve E (çevresel) gibi ikinci derece istatistikler "Ağırlıklı En Küçük Kareler Metodu " (Weighted Least Squares) ile tahmin edilmiştir. Ebeveynlerin genetik olarak birbirine benzer olmaları aditif varyansın tesbitini zorlaştırırken, dominons varyans ise bazı karakterlerde zıt yönlü etkilerden dolayı negatif değerler vermiştir. İki ayrı metodla bulunan dar anlamda kalıtım ($h^2$) değerleri; 1000 tane ağırlığı, ve başak boyu için erken jenerasyonlarda seleksiyon yapılabileceğini, diğer karakterler için seleksiyonun geciktirilmesinin yerinde olacağını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler:

genetik çeşitlilik, Triticum durum, makarnalık buğday, kalıtım, bitki ıslahı, niceliksel özellikler, değişkenlik unsurları

Genetics variation and inheritance of some quantitative characteristics in durum wheat (Triticum durum L.)

This study aimed to investigate genetic variations and inheritances of some quantitative characteristics through basic generations which have been derived from the crosses between Dicle-74 and Diyarbakir-81 cultivars of durum wheat (Triticum durum L.), Except for a few cases, the means of the $F_1$ generations fell out of the parental range in most characteristics, suggesting the presence of dominance effects. Simple additive-dominance model (m, [d], [h]) failed to describe generation means, suggesting the presence of non allelic interactions (fij, [j], [I]). D (additive genetic variation) was found to be non-significant, suggesting the absence of genuine genetic differences between parental genotypes or indicating the presence of some genetic variation remained, undetected due to various reasons such as the similarities of both parents for measured characteristics, limited family size in some generations, large sampling errors or the presence of some micro environmental differences in experimental field. H (dominance genetic variation) although a second degree statistics turned out to be negative in some characteristics, indicating the absence of dominance variation or the presence of ambidirectional dominance effects. Narrow heritabilily estimates were carried out by. Warner and "Mather and Jinks" methods. Some of narrow heritability estimates such as 1000 kernel weight, spike length suggested some possibilities in obtaining required genotypes by selection in early generations. Delayed selection is strongly recommended for some other characteristics.

Keywords:

genetic variation, Triticum durum, durum wheat, inheritance, plant breeding, quantitative traits, variance components,

PDF

___

Anonymous. 1960. International association for cereals chemistry. ICC Standart No: 105. (Confirmation by NIR).
Anonymous. 1976. CIMMYT wheat training manual. Apdo. post. 6-641 col. juares, Mexico, D. F.
Anonymous. 1991. Genetics simulations for small size populations. GENSIM statistical package. Univ. of Birmingham. UK.
Amaya, A. A., R. H. Busch, and K. L. Lebsock. 1972. Genetic effects in durum wheat. Crop Science. 12: 479-481.
Bhatt, G. M. 1972. Inheritance of heading date, plant height, and kernel weight in two spring wheat crosses. Crop Science. 12: 95-97.
Bhatiya, V. J., B. S. Jadon, and M. S. Pithia. 1987. Gene effects for grain yield and it's components in durum wheat. Madras Agr. Journal. 74 (4-5): 258-260.
Cavalli, L. L. 1952. In quantitative inheritance. In: (E. C. R. Reeve and C. W. Waddington) pp. 135-144. H. M. S. O.
Hayman, E. I. 1960. Maximum likelihod estimation of genetic components of. variation. Biometrics 16: 369-381.
Johnson, V. A., K. J. Bieyer, A. Haunold, and J. W. Schmidt. 1966. Inheritance of plant height, yield of grain, and other plant and seed characteristics in a cross of hard red winter wheat. Crop Science 6: 336-338.
Johnston, R. A., J. S. Quick, and J. J. Hammond. 1983. Inheritance of semolina color in six durum wheat crosses. Crop Science 23: 607-610.
Ketata, H., L. H. Edwards, and E. L. Smith. 1976a. Inheritance of eight agronomic characters in a winter wheat cross. Crop Science 16: 19-22.
Kher, H. R., P. P. Zaveri, J. R. Patel, and A. R. Pathak. 1990. Genetic analysis in , wheat. Gujarat Agr. Univ: Res. Journal. 15 (2): 23-27. India.
Mather, K. 1949. Biometrical genetics, Methuen. London.
Mather, K., and J. L. Jinks. 1982. Biometrical genetics. Chapman and Hall. London.
Özberk, I. ve F. Özberk. 1993a. Gap bölgesi ekmeklik, makarnalık buğday ve arpa çeşit geliştirme projesi sonuç raporu. Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, PK 72 Diyarbakır.
Özberk, I. ve F. Özberk. 1993b. Makarnalık buğdayda verim komponentleri ve verim arası ilişkiler. Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, PK 72 Diyarbakır.
Pawar, I. S., R. S. Paroda, and S. Singh. 1988. Gene effects for six metric traits in four spring wheat crosses. Indian Journal of Genetic and Plant Breeding 48 (2): 195-199.
Sharma, D., and D. R. Knott. 1964. The Inheritance of seed weight in wheat. Can. J. Genet. Cytol. 6: 419-425.
Steel, R. G. D., and J. H. Torrie. 1981. Principles and Procedures of Statistics. Mc.Graw - Hill Book Company.
Sun, P. L. F., H. L. Shands, and R. A. Forsberg. 1972. Inheritance of kernel weight in six spring wheat crosses. Crop Science 12: 1-5.
Uluöz, M. 1965. Buğday, un ve ekmek analiz metodları. Ege Üni. Zir. Fak. Yayınları No: 57 . Sayfa 95. Ege Üniv. Matbaası. İzmir.
Warner, J. N. 1952. A Method for estimating heritability Agron. J. 44: 427-430.