Öncan Feride SÜMER, OSMAN EREKUL, YAKUP ONUR KOCA

Farklı buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinde bitki sıklığı ve azot dozlarının verim, verim öğeleri ve ekmeklik kalite özellikleri üzerine etkisi

Bu çalışma 2004 ve 2005 yıllarında Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Üretim Çiftliğinde, tesadüf blokları bölünen bölünmüş parseller deneme desenine göre yapılmıştır. Artan gübre dozlarında (0–8–16–24 kg/da) ve farklı bitki sıklıklarında (300–500–700 bitki/$m^ 2$) bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin (Gönen-Cumhuriyet-Golia) verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Söz konusu çeşitlerin tane verimi ile verim öğeleri ve bazı kalite unsurları belirlenmiştir. Sonuçta, yüksek verim için her iki yılda da 16 kg/da azot dozu daha ekonomik bulunurken, bitki sıklıkları arasında 500 bitki sıklığının optimum olduğu ayrıca, çeşitler arasında en yüksek verimin Golia çeşidinden elde edildiği saptanmıştır. Verimden farklı olarak kalite parametrelerinde 24 kg/da azot dozuna kadar artış kaydedilmiştir. Uygulanan gübre dozlarında 24 kg/da gibi yüksek bir azot dozuna kadar çıkılmasına rağmen protein oranı istenilen seviyelere taşınamamıştır. Buna karşın özellikle yaş gluten değerinde her çeşitte iyi sonuçlar ortaya koymuştur. Kalite parametrelerinde 300 veya 500 bitki sıklığında en yüksek sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

ekmeklik buğday, Triticum aestivum, ekmek yapımı, ticari gübreler, azotlu gübreler, kalite, ekim, buğday, verim ögeleri, tane verimi

The effects of different nitrogen doses and plant density on bread wheat (Triticum aestivum L.) cultivars yield, yield components and bread-making quality

This study was conducted in the experimental field of Adnan Menderes Agricultural Research Institute at a randomized split split blocks design in two years (2004 and 2005). The objective of this study was to determine the effects of increasing nitrogen doses (0–80–160–240 kg/ha) and different plant density (300–500–700 plant/m) on some bread wheat cultivars (Gönen-Cumhuriyet-Golia) agronomic and quality parameters. As a result, 160 kg/ha nitrogen applications were the most economical doses for high yield, moreover the optimum plant density value was determined as 500 and the maximum yield among all varieties was obtained with the Golia. Differently from yield, an increased amount up to 240 kg/ha nitrogen doses showed an increase at the quality parameters (except of falling number). In spite of the high applications of nitrogen doses, there were not obtained protein rates as high as expected. Nevertheless, especially the wet gluten showed good results among all varieties. For the quality parameters, 300 and 500 plant density values lead to best results.

Keywords:

bread wheat, Triticum aestivum, breadmaking, fertilizers, nitrogen fertilizers, quality, sowing, wheat, yield components, grain yield,

PDF

___

Açıkgöz, N., M. E. Aktaş, A. F. Mokhaddam and K. Özcan. 1994. TARİST an agrostatistical packageprogramme for personel computer. Ege ÜZF Tarla Bitkileri Kongresi, 1994. İzmir. Turkey.
Anonim. 2005. 2004-2005 yılı hububat raporu. Toprak Mahsülleri Ofisi Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara.
Anonim. 2006. Aydın Meteroloji Müdürlüğünün 2003, 2004 ve 2005 Yılı Verileri.
Anonim. 2007. Food and Agriculture Organization. www.fao.org.
Anonim. 2008. Aydın Tarım İl Müdürlüğü Tarımsal Yapı Istatistikleri. http://www.aydintarim.gov.tr.
Arabacı, O. ve C. Konak. 1999. Büyük Menderes havzasına uyumlu ekmeklik ve makarnalık buğdaylarda farklı bitki sıklıklarının verim ve verim komponentleri üzerine etkisi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt 1, Genel ve Tahıllar, 180-185, Adana.
Arısoy, Z. R., Y. Kaya, A. Taner, S. Çeri ve İ. Gültekin. 2005. Konya koşullarında ekilen buğday ve tritikalenin verim ve verim unsurlarına etkisi. Türkiye 6. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül, Cilt I, S.131-135, Antalya.
Aydın, A. 2003. Ege Bölgesinde hububat yetiştiriciliği ve önerilen bazı buğday çeşitlerinin özellikleri. Tarımsal Araştırma ve Eğitim Koordinasyonu 2003 Yılı Tarla Bitkileri Grubu Bilgi Alışveriş Toplantısı, 02-04 Eylül 2003, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Menemen İzmir.
Balkan, A. 2006. Bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinde farklı sıra arası ve tohumluk miktarının verim ve kalite unsurlarına etkileri. Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. 162 s. Tekirdağ.
Balkan, A. ve T. Gençtan. 2005. Un kalitesini yükseltmek için paçala karıştırılan bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin tekirdağ koşullarındaki verim ve kalite unsurlarının belirlenmesi. Türkiye 6. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül, Araştırma Sunusu Cilt I, S 149-154, Antalya.
Bonfil, D. J., A. Karnieli, M. Raz,, S. Mufradi, S. Asido, H. Egozi, A. Hoffman and Z. Schmilovitch. 2004. Decision support system for improving wheat grain quality in The Mediterranean Area of Israel. Field Crop Research. 89:153-163.
Carr P. M., R. D. Horsley and W. Poland. 2003. Tillage and seeding rate effects on wheat cultivars: I. grain production. Crop Science. 43:202-209.
Chmielewski, F. M. and W. Köhn. 2000. Impact of weather on yield components of winter rye over 30 years. Agricultural and Forest Meterology, Volume 102, Number 4, 24 May. p. 253-261(9).
Cossey, D. A., W. E. Thomason, R. W. Mullen, K. J. Wynn, J. W. Woolfolk, G. W. Johnson and W. R. Raun. 2002. Relationship Between ammonium and nitrate in wheat plant tissue and estimated nitrogen loss. Journal of Plant Nutrition. 25 (7):1429-1442.
Coşkun, Y. ve A. Öktem. 2003. Farklı dozlarda ve zamanlarda uygulanan azotun makarnalık buğdayın verim ve verim unsurlarına etkisi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 7 (3-4):1-10.
Demir, İ., S. Yüce, M. Tosun, Y. Sekin, E. Köse ve C. Sever. 1999. İleri ekmeklik buğday hatlarının bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir çalışma. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt I, Genel ve Tahıllar, 354-356, Adana.
Diepenbrock, W., F. Ellmer und J. Leon. 2005. Ackerbau, Pflanzenbau und Pflanzenzüchtung, Verlag Eugen Ulmer Stuttgart. s: 366.
Diepenbrock, W., G. Fischbeck, K. U. Heyland und N. Knauer. 1999. Spezieller Pflanzenbau, Verlag Eugen Ulmer Stuttgart, 523 s.
Dinç, S. 2010. Bazı ekmeklik buğdaylarda ekim sıklığının verim ve verim öğelerine etkisi. Adnan Menderes Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. s: 54.
Ellmer, F., O. Erekul und W. Köhn. 2001. Einfluss Langjährig Differenzierter Organischmineralischer Düngung auf den Ertrag, die Ertragsstruktur und die Backqualität von Winterweizen, Archives of Agronomy and Soil Science. 47:423-444.
Erkul, A. 2006. Sulamalı koşullarda ileri ekmeklik buğday hatlarının tane verimi ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi, Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi. 3 (1):27-32.
Ev, O. 2006. Konya koşullarında bazı ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinde azotlu gübrelemenin verim ve bazı kalite özellikleri üzerine etkisi. Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 100 s. Tekirdağ.
Gooding, M. J. and W. P. Davies. 1997. Wheat production and utilization. CAB International Wallingford, UK.
Gökmen, S., M. A. Sakin, A. Yıldırım ve M. E. Tuğay. 2001. Makarnalık buğdayda azot dozu ve uygulama zamanının verim, verim unsurları ve kaliteye etkisi. Türkiye Tarla Bitkileri Kongresi, 17-21 Eylül 2001, s: 247-252, Tekirdağ.
Guarda, G., S. Padovan and G. Delogu. 2004. Grain Yield, Nitrogen-Use Efficiency and Baking Quality of Old And Modern Italian Bread-Wheat Cultivars Grown at Different Nitrogen Levels. Europ. J. Agronomy. 21:181-192.
Guohua, M., L. Tang, F. Zhang and J. Zhang. 2002. Carbonhydrate Storage and Utilization During Grain Filling as Regulated by Nitrogen Application in Two Wheat Cultivars. Journal of Plant Nutrition. 25 (2):213-229.
Hagel, I., S. Haneklaus und E. Schnug. 2005. Schwefelgehalte, Proteinfraktionen und Kleberzufestigkeit von Weizen– Ergebnisse eines Ringversuches biologischdynamischer Züchter. Lanbauforschung Völkenrode. 286:11-23.
Halvorson, A. D., A. L. Black, J. M. Krupinsky, S. D. Merrill, B. J. Wienhold and D. L. Tanaka. 2000. Spring Wheat Response to Tillage and Nitrogen Fertilization in Rotation with Sunflower and Winter Wheat. Agronomy Journal. 92:136-144.
Hışır, Y. ve M. Çölkesen. 2004. Kahramanmaraş koşullarında ekmeklik (Triticum aestivum L.) ve makarnalık (Triticum durum L.) buğdaylarda farklı ekim yöntemi ve ekim sıklığının verim ve verim unsurlarına etkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Dergisi. 7 (2).
Holen, D. L., J. M. Martin, G. R. Carlson, D. M. Wichman and J. E. Berg. 2001. Reponse of Winter Wheat to Simulated Stand Reduction. Agronomy Journal. 93:364-374.
Jahn-Deesbach, W., E. Dreyer und W. Seibel. 1989. Über die eignung verschiedener weizensorten mit unterschiedlichem proteinniveau für die herstellung von vollkornbackwaren. Getreide, Mehl und Brot. 43:239-244.
Joseph, K. D. S. M., M. M. Alley, D. E. Brann and W. D. Gravelle. 1985. Row spacing and seeding rate effect on yield and yield components of soft red winter wheat. Argon. J. 77:211-214.
Kahraman, T. 2006. Bazı ekmeklik buğday çeşitlerinde farklı ekim zamanı ve azotlu gübreleme uygulamalarının, tane dolum süresi ve tane dolum oranı ile verim ve kalite unsurlarına etkilerinin belirlenmesi. Trakya Üniv. Ziraat Fakültesi. Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora tezi. 160 s., Tekirdağ.
Kalaycı, M., F. Kaya, M. Aydın, V. Özbek ve A. Atlı. 1996. Batı Geçit bölgesi koşullarında buğdayın verim ve dane protein kapsamı üzerine azotun etkisi. Tr. J. of Agriculture and Forestry. 20:49-59.
Kazan, T. ve R. Doğan. 2005. Pehlivan ekmeklik buğday (Triticum aest. var aest. L.) çeşidinde ekim zamanı ve ekim sıklığı üzerine araştırma. Uludağ ÜZF. Dergisi. 19 (1):63-76, Bursa.
Korkut, K., İ. Başer ve S. Bilir. 1993. Makarnalık buğdaylarda korelasyon ve path katsayıları üzerine çalışmalar. makarnalık buğday ve mamulleri sempozyumu. 30 Kasım-3 Aralık, s: 183-187, Ankara.
Kün, E. 1996. Tahıllar I. Ser in İklim Tahılları. Ankara ÜZF. Yayınları. Yayın No: 1451, Ankara.
Lasztity, R., J. Varga, F. Orsi and I. Ragasits. 1987. The effect of the fertilizers on the protein distribution and technological quality of wheat. gluten proteins. Proceeding of the 2nd International Workshop on Gluten Proteins, Wageningen, Netherlands.
Lopez-Bellido, L., M. Fuentes, J. E. Castillo and F. J. Lopez- Garrido. 1998. Effects of tillage, crop rotation and nitrogen fertilization on wheat-grain quality grown under rainfed Mediterranean conditions. Field Crops Research. 57:265-276.
Lopez-Bellido, L., J. R. Lopez-Bellido, J. E. Castillo and F. J. Lopez-Bellido. 2000. Effects of Tillage, crop rotation and nitrogen fertilization on wheat-grain quality grown under rainfed mediterranean conditions. Agron. J. 92:1054-1063.
Menderis, M. 2006. Güneydoğu Anadolu Bölgesi koşullarında geliştirilen bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) hatları ile yetiştirilen bazı buğday çeşitlerinin kalite özelliklerinin araştırılması. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, 60 s. Şanlıurfa.
Oktay, E. 2006. Orta Karadeniz geçit bölümünde yetiştirilebilecek ekmeklik (Triticum aestivum L.) buğday çeşitlerinde verim, verim unsurları ve kalite kriterlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 65 s. Samsun.
Pahsa, I., F. M. Anjum, M. S. Butt and J. I. Sultan. 2007. Gluten quality prediction and correlation studies in spring wheats. Journal of Food Quality. 30:438-449.
Panozzo, J. F. and H. A. Eagles. 2000. Cultivar and environmental effects on quality characters in wheat. Australian Journal of Agricultural Research. 51:629- 636.
Schillinger, F. W. 2005. Tillage method and sowing rate relations for dryland spring wheat, barley and oat. Crop Science. 45:2636-2643.
Shewry, P. R., A. S. Tatham, F. Barro, P. Barcelo and P. Lazeri. 1995. Biotechnology of breadmaking: unravelling and manipulating the multi-protein gluten complex. Biotechnology. 13:1185-90.
Soylu, S. and B. Sade. 2006. The effects of the level and timing of nitrogen fertilization on the grain yield and quality of irrigated winter durum wheat. Selçuk Üniversity Faculty of Agriculture Magazine. 20 (38):37-42.
Şengün, B., Y. O. Koca, İ. Turgut, O. Erekul ve F. Öncan. 2008. Bazı ileri ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) hatlarının Aydın koşullarındaki verim, verim öğeleri ve kimi ekmeklik kalite özellikleri. Ülkesel tahıl sempozyumu, Konya. Cilt II. s: 372-381.
Şengün, B. 2006. Ekmeklik buğdayda yeni ıslah hatlarının bazı agronomik ve kalite özellikleri. Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 79 s. Aydın.
Tayyar, Ş. 2005. Biga koşullarında yetiştirilen farklı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşit ve hatlarının verim ve bazı kalite özelliklerinin saptanması. Akdeniz ÜZF. Dergisi. 18 (3):405-409.
Trethowan, R. M., R. J. Pena and M. V. Ginkel. 2001. The effect of indirect tests for grain quality on the grain yield and industrial quality of bread wheat. Plant Breeding. 120:509-512.
Triboi, E., A. Abad, A. Michelena, J. Lloveras, J. L. Ollier and C. Daniel. 2000. Environmental effects on the quality of two wheat genotypes: 1. Quantitative and Qualitive Variation of Storage Proteins. European Journal of Agronomy. 13:47 64.
Türk, M. ve N. Yürür. 2001. Gönen ekmeklik buğday (T. aestivum L.) çeşidinde farklı ekim sıklığı ve farklı azotlu gübre uygulamalarının verim ve verim öğeleri üzerine etkileri. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, 17-21 Eylül, Cilt. 2:81-85, Tekirdağ.
Varga, B. and Z. Svecnjak. 2006. The effect of late-season ürea spraying on grain yield and quality of winter wheat cultivars under low and high basal nitrogen fertilization. Field Crops Research. 96:125-132.