Bazı kolza (Kanola) çeşitlerinin Menemen koşullarında verim potansiyelleri

Artan nüfusla birlikte beslenme, dünyada bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. İnsan beslenmesinde, özellikle bitkisel yağlar enerji kaynağı olarak büyük öneme sahiptir. Bitkisel yağ açığımızın kapatılması için yüksek yağ oranı ve kalitesine sahip olan kolza gibi alternatif yağ bitkilerinin ekim nöbetine sokulması gerekmektedir. Artan yağlı tohum üretimimiz biyodizel üretimimizin de artmasına ve sonuç olarak bu ürünlerin ithalatının azalmasına neden olacaktır. Bu araştırma; Menemen-İzmir koşullarına uygun kolza çesitlerini belirlemek amacı ile 2005/2006, 2006/2007 ve 2007/2008 yetiştirme sezonunda Ege Tarımsal Arastırma Enstitüsü deneme tarlalarında yürütülmüştür. Bu çalışmanın materyalini ülkemizde mevcut tescilli, üretim izinli çeşitler ile çeşit adayları oluşturmuştur. Yapılan değerlendirmeler denemelerde yer alan çesitlerin tane verimi yanında bin tane ağırlığı, yağ oranı ve yağ verimi ile bitki boyu, yan dal sayısı, harnup sayısı, harnupta tane sayısı, çiçeklenme ve fizyolojik olum gün sayıları açısından istatistiki olarak farklı olduklarını ortaya koymuştur. Araştırmada; en yüksek (558 kg/da-1) ve en düşük (67 kg/da-1) tohum verimi 2005/2006 yetiştirme sezonunda sırasıyla Standing ve Smart çeşitlerinden elde edilmiştir. En kısa çiçeklenme gün sayısı 2007/2008 yetiştirme sezonunda (79 gün) Jura ve en uzun çiçeklenme gün sayısı (155 gün) ise Fantasio çeşidinden 2005/2006 yetiştirme sezonunda saptanmıştır. En kısa fizyolojik olum gün sayısı 2007/2008 yetiştirme sezonunda (127 gün) Jura, ve en uzun çiçeklenme gün sayısı (201 gün) Labrador ve MG GR 058 çeşitlerinden 2005/2006 yetiştirme sezonunda belirlenmiştir. En yüksek bitki boyu 2005/2006 yetiştirme sezonunda 196,4 cm ile Colombo, en düşük bitki boyu ise 2007/2008 yetiştirme sezonunda 109,4 cm ile Tracia çesidinde saptanmıştır. En yüksek yan dal sayıları 2005/2006 yetiştirme sezonunda 8,4 adet/bitki ile Capitol çeşidinde en düşük yan dal sayısı 3,1 adet/bitki ile 2007/2008 yetiştirme sezonunda Es-Hyromel çeşidinden elde edilmiştir. Harnup sayıları 2005/2006 yetiştirme sezonunda en yüksek olarak 386 adet/bitki ile Jura çeşidinde en düşük harnup sayısı 164 adet/bitki ile 2006/2007 yetiştirme sezonunda Carolus çeşidinden elde edilmiştir. Harnupta tane sayısı en yüksek olarak 2005/2006 yetiştirme sezonunda 29,0 adet/harnup ile Captan çeşidinden, en düşük ise 2007/2008 yetiştirme sezonunda 15,5 adet/harnup ile Capitol çesitinde saptanmıştır. 1000 tane ağırlığına ait maksimum ve minimum değerler 2007/2008 yetiştirme sezonunda sırasıyla Hunter (3,70 g) ve Bristol (2,00 g) çeşitlerinde saptanmıştır. En yüksek yağ oranı 2007/2008 yetiştirme sezonunda % 46,47 ile Oase çeşidinden saptanırken, en düşük yağ oranı 2006/2007 yetiştirme sezonunda % 12,31 ile Es Nectas çeşidinde saptanmıştır. En yüksek yağ verimi 2007/2008 yetiştirme sezonunda 197,50 kg/da-1 ile Oase çeşidinden, en düşük değer ise yine aynı yetiştirme sezonunda 17,06 kg/da-1 ile Bristol çeşidinden elde edilmiştir. Araştırma sonuçları erkenci veya yazlık çeşitlerin kışlık çeşitlere göre yaklaşık olarak 2-3 hafta erken hasat olgunluğuna ulastığını ortaya koymuştur. Bu durum ikinci ürün (mısır, ayçiçeği, susam, soya ve pamuk vb.) ekim tarihleri açısından önem taşımaktadır. Ayrıca kolza, münavebe sistemi içinde buğday ve kısıtlanan tütün alanları için de önemli bir alternatif ürün olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılan çalışmalar bölgede çeşide ve ekolojik koşullara göre 250-500 kg/da verim değerine ulaşılacağını ortaya koymaktadır. Birim alandan elde edilen yüksek tane ve yağ verimi kolzanın yağ açığımızın kapatılmasında önemli bir potansiyele sahip olduğunu açık olarak ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

kolza, kültür çeşitleri, verim, yetişme yeri faktörleri, tarımsal özellikler, verim ögeleri, Türkiye

Yield potential of some rapeseed (Canola) cultivars in Menemen conditions

Because of an increasing world population it is difficult to deal with human feeding in the world. Vegetable oils and fats are vital component of human diet because they are an important source of energy. To reduce oilseed production gap in Turkey, it is possible to grow alternative oilseed crops such as rapeseed (canola) in crop rotation system with high oil percentage and oil quality; thus, increasing oilseed production will result in increasing vegetable oil and biodiesel production and decreasing import of vegetable oil and diesel oil. This research was conducted to determine suitable rapeseed cultivars for Menemen, Đzmir conditions in 2005/2006, 2006/2007 and 2007/2008 growing seasons on the experiment field of Aegean Agricultural Research Institute in Menemen conditions. The experiments were conducted in randomized complete block design with four replications. Observations were made on seed yield, seed oil content, oil yield, 1000 seed weight, plant height, branch number, capsule number per plant, seed number per capsule, flowering date and phisological mature date. As a material registred and candidate rapeseed varieties were used in the study. The main objectives of the study was to determine summer and winter type rapeseed varieties which could grown with satisfactory yield performance in Aegean Region. According to three-years results of this study statistically significant (%0.01) differences found on seed yield, flowering date, physiological maturity date, plant height, capsule number per plant, seed number per capsule, 1000 thousand seed weight among the rapeseed varieties in Menemen conditions. In the experiment; the highest seed yield (558 kg/da-1) and the lowest seed yield (67 kg/da-1) were obtained from the varieties Standing and Smart in 2005/2006 growing seasons respectively. The lowest flowering days (79) observed from Jura in 2007/2008, and the highest flowering day (155) observed from Fantasio in 2005/2006, growing seasons. The lowest physiological maturity days (127) observed from Jura in 2007/2008, and the highest flowering day (201) observed from Labrador and MG GR 058 in 2005/2006 growing seasons. The highest plant height (196.40 cm) was obtained from Colombo in 2005/2006, and the lowest plant height (109.40 cm) was obtained from Tracia in 2007/2008 growing season. The highest branch numbers (8.4 per plant) were obtained from Capitol in 2005/2006, and the lowest branch number (3.1 per plant) was obtained from Es-Hydromel in 2007/2008 growing seasons. The highest pod numbers (386 per plant) were obtained from Jura in 2005/2006, and the lowest pod number (164 per plant) was obtained from Carolus in 2006/2007 growing seasons. The highest seed number per pod (29.0 per pod) was obtained from Captan in 2005/2006, and the lowest seed number per pod (15.5 per pod) was obtained from Capitol in 2007/2008 growing seasons. The highest 1000 seed weight (3.70 g) was obtained from Hunter, and the lowest 1000 seed weight (2.00 g) was obtained from Bristol in 2007/2008 growing season. The highest oil content (46.7 %) was obtained from Oase in 2007/2008 growing season, and the lowest oil content (12.31 %) was obtained from Es Nectas in 2006/2007 growing seasons. Research results indicated that the earlies or summer type of the varieties could rich the harvest date approximately 2-3 weeks earlier than the winter types. This is very important for the sowing date of the second crops such as maize, cotton, sunflower, soybean, and sesame. Besides, in the rotation system and for the restricted tobacco production areas rapeseed is also very important alternative crop as well. Research results indicated that the yield performance of the varieties ranges 250 to 500 kg/da-1. It is very clear that rapeseed with high seed and oil yield per unit area could have an important role to decrease oil gap in Turkey.

Keywords:

rape, cultivars, yields, site factors, agronomic characteristics, yield components, Turkey,

PDF

___

Akyıldız, A. R. 1992. Yeni ve gelişen yem hammaddeleri. 1. Ulusararası Yem Kongresi, 16-18 Nisan 1992, Antalya. Yem Sanayicileri Birliği Yayınları.
Algan, N. 1985. Islah edilmiş bazı kolza (Brassica napus L. ssp. oleifera) Çesitlerinin Değişik Yetiştirme Koşulları Altındaki Rreaksiyonları Üzerinde Araştırmalar. Doktora Tezi. Ege Ü. Z. F. Tarla Bitkileri bölümü 128 s. Bornova-Đzmir.
Algan, N. 1987. Kolza tarımı ve Türkiye’de gelişme olanakları TYUAP ABAV-Ekim 1987 tebliği. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Menemen.
Algan, N. 1991. "Çukurova Bölgesinde kıslık 2.ürün olarak yetiştirilebilecek bazı yemlik kolza (B. nappus ssp. rapifiera) çeşitlerinin verim ve diğer bazı özellikleri üzerine araştırmalar". 1. Çukurova Tarım Kongresi 9-11 Ocak 1991, Adana.
Angus, J., A. Van Herwaarden, and G. Howe. 1991. Productivity and break crop effects of winter growing oilseeds. Australian Journal Experimental Agriculture 31, 669-677.
Anonim. 1987. Dünyada ve Türkiye’de Bitkisel Yağ Üretimi.İktisadi Araştırmalar Vakfı. 143 s.İstanbul Matbaası.
Anonim. 2001. Orta Karadeniz Bölgesinde kanola için en uygun ekim zamanı, gübre, sıklık ve tohum miktarının belirlenmesi 2001 yılı Gelişme Raporu. Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Samsun.
Anonymous. 1977. Fertilizer requirements of spring oilseed rape. Journal of the Science of Food and Agriculture. 28 (3): 301-311.
Anonymous. 1981. Genetic Resources of Cruciferous Crops. IBPGR Secretariat Consultation on the Genetic Resources of Cruciferous Crops. Rome, 17-19 November 1980.
Anonymous. 1982. FAO. Year Book Vol. 36.
Anonymous. 1985. FAO. Year Book Vol. 39.
Anonymous. 2002. Canola Statistics of Canola Council of Canada, Winniperg, MB. Canada.
Anonymous. 2008. FAO Database. www.fao.com.tr
Appelovist, L. A., and R. Ohlson. 1972. Rapeseed, Cultivation, Composition, Processing and Utilization. Amsterdam, London and Newyork 391 s.
Atakişi, L. 1997. Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı. T.Ü Tekirdağ Ziraat Fakültesi Yayınları. Yayın No: 148 Ders Kitabı: 10 Tekirdağ.
Bailey, L. H. 1964. Manual of Cultivated Plants. Revised Edition. Macmillan Co. New York
Bock, H. D. 1973. Studies on the possibility of influencing the constituents of rape. Field Crop Abstracts 1975-28 (12): 798.
Canvin, D. T. 1965. The effect of temperature on the oil content and fatty acid composition of the oils from several oilseed crops. Canadian Journal. Bot. 43: 63-69.
Carriere, M. 1974. Preparation of the soil and sowing a crop of spring Rape. Bulletin Cetiom 1974. 57: 10-13.
Carter, J. F. 1978. Sunflower Science and Technology. Medison, Wocansis, USA. 407-441.
Clarke, J. M., and G. M. Simpson. 1978. Growth Analysis of Brassica napus. Canadian Journal of Plant Science 58:587-595.
Demirtola, A. 1980. Yeni Tür Kolzaların Türkiye İçin Önemi ve Gelişimi. Teknik Gelişim Araştırma Dergisi. 1980. Sayı: 5.
Demirtola, A. 1987a. Türkiye İçin Yeni Bir Yağ Bitkisi Kanola, Tanımı Ziraatı. İstanbul.
Demirtola, A. 1987b. İkinci Ürün Tarımında Yeni Ufuklar. Aylık Tarım Dergisi, Hasad. Haziran 1987. Sayı: 25.
Doğan, K. ve M. Zincirlioğlu. 1982. Kolza tohumu küspesinin protein kalitesi ve kasaplık piliç rasyonlarında kullanılma olanakları üzerinde araştırmalar. Doğa Bilim Dergisi 9 (1): 1985.
Downey, R. K., and G. Röbbelen. 1989. Brassica spacies. Chapter 16. Pp. 63-86. In Röbbelen, G, R. K. Downey, and A. Ashri (Eds.). Oil crops of the world. McGraw-Hill Publ. Co. New York, USA.
Göksoy, A. T. ve Z. M. Turan. 1986. Bazı yağlık kolza [Brassica napus spp. oieifera) çeşitlerinde verim ve kaliteye ilişkin karakterler üzerinde araştırmalar. Uludağ Ü. Z. F. Dergisi, 5: 75-83.
Guy S. and R. Gareau. 1998. Crop rotation, residue durability, and nitrogen fertilizer effects on winter wheat production. Journal of Production Agriculture 1 1. 457-461.
Guy S., R. Gareau, and M. Heikkinen. 1995. Canola, rapeseed mustard and other crop rotational influence on winter wheat productivity and N fertilizer response. Proceedings PNW Canola Conference. MSU Experiment Station, Bozeman, MT, USA.
Harris, P. B. 1977. Some Oilseed Rape Questions Answered. Arable arming 4 (5): 43.
Hodges, D. J. 1978. Spring oilseed rape variety trials in 1975-1977 Agriculture in Northern Ireland. 52 (12): 387-388. Breeding Station. England.
İlbeyi, A. 1985. Bolu yöresinde sulu kosullarda yetiştirilebilen yazlık kolza çeşitleri. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Merkez Topraksu Arastırma Enst. Müd. Yay. No: 108. Ankara. 1985.
İlisulu, K. 1970. Fransa ve Almanya’dan getirilen kolza çesitlerinin ankara iklim ve toprak sartları altında durumları, tohum verimleri ve diğer özelliklerinin tespiti. A. Ü. Ziraat Fakültesi Yıllığı.
İlisulu, K. 1973. Yağ Bitkileri ve Islahı. A. Ü. Ziraat Fak. Yayınları 265-290.
İncekara, F. 1972. Endüstri Bitkileri ve Islahı. Cilt 2. Ege Ü. Z. F. Yayınları No: 83. 158-166. E. Ü. Matbaası, İzmir.
İncekara, F., W. Schuster ve M. E. Tuğay. 1983. Çeşitli yağ bitkilerinde kimi nicelik özelliklerinin kalıtsal yapıya ve çevreye bağlı değişimi. Ege Ü. Z. F. Yay. No: 437.
Karaaslan, D. 1999. Diyarbakır koşullarında yetiştirilebilecek kolza çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma" 3. Ulusal Tarla Bitkileri Kongresi 15-18 Kasım, (1999), Adana, Cilt II. Endüstri Bitkileri: 328-333.
Karaaslan, D., M. Hakan, S. Gizlenci, M. Dok ve M. Acar. 2007. Bazı kolza çeşitlerinin diyarbakır koşullarında verim potansiyellerinin belirlenmesi. s. 22-26. 1. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu Bildiri Kitabı. 28-31 Mayıs 2007. Samsun.
Kırıcı, S. ve M. Özgüven. 1995. Çukurova Bölgesine verim, kalite ve erkencilik bakımından uyabilecek kolza çeşitlerinin saptanması. Ç.Ü. Ziraat Fak. Dergisi, 10 (3): 105-120.
Kirkegaard J. A., P. A. Gardner, J. F. Angus, and E. Koetz. 1994. Effect of Brassica crops on the growth and yield of wheat. Australian Journal of Agricultural Research 45. 529-545.
Kolsarıcı, Ö. ve F. Basoğlu. 1984. Yağ kalitesi ve yağ oranı yüksek kışlık kolza çeşit ve hatlarının verim komponentleri yönünden karşılaştırılması. A.Ü.Z.F. Yıllığı. 66-76.
Kolsarıcı, Ö. 1987. Bitkisel yağ açığımızda kolzanın yeri. TÜBİTAK, Bilim ve Teknik 20, 237, 7-9.
Kolsarıcı, Ö. ve C. Er. 1988. Amasya ilinde kolza tarımında en uygun ekim zamanı, çesit ve bitki sıklığı tesbiti üzerinde araştırmalar. Doğa Yay. Sayı 2, S. 163-177.
Kondra, Z. P. 1977. Effect of planted seed size and seeding rate on pape seed. Canadian Journal of Plant Science 57 81): 277-280.
Lambert, J. 1965. Agriculture Special 4-e. Edition Bruxelles, 230-235.
Larsson, R. 1978. Cultivation technique in rape and turnip rape. 5 th. International Rapeseed Conference, Volume: 1, 229-234. 12-16 June Sweden.
Martin, F. W. 1984. CRC Handbook of Tropical Food Crops. CRC Press. Inc. Boca Raton, Florida. 59-107.
McNaughton, I. H. 1979. Swedes and rapes. In: Simmonds, N.W. (Ed.), 53-56. Evolution of Crop Plants. Longman. London and New York.
Nordestgaart, A. 1978. Trials in winter rape with increasing doses of nitrogene. applied in autumn and spring combined with two sowing dates. Field Crop Abst. 1978. Vol: 31 (8): 520.
Ohlsoon, I. 1974. Changes in seed quality and seed yield of spring sown oleiferous crops during the ripening process. 4 th. International Rape Kongress 1974. 4-8 June Giessen, 193-200.
Öğütücü, Z. ve Ö. Kolsarıcı. 1979. Kolza (Brassica napus spp. oleifera)’nın Yetiştirme Tekniği ve Islahı. Ankara, 44 s.
Özer, H., ve E. Oral. 1997. Erzurum ekolojik koşullarında bazı kolza (Brassica napus ssp. Oieifera L.) çeşitlerinin fenolojik özellikleri ile verim ve verim unsurları üzerine bir araştırma. Journal of Agriculture and Foresty, 21. 319-325.
Özgüven. M., S. Kırıcı, S. Tansı ve M. A. Gür. 1992. Güneydoğu Anadolu Bölgesine uygun kolza çeşitlerinin saptanması. Çukurova Ü. Z. F. Genel Yayın No: 36. Gap Yayınları No: 65.
Russell, F. 1986. Microcomputer statistical program (MSTAT) version 4.00/EM. Mcihigan State University. Mstat/crop and soil sciences. 324B. Agricultural Hall. East lansing, Michigan. USA.
Schuster, W. ve M. E. Tuğay. 1977. Ayçiçeği, yağ keteni ve hardal tohumlarının Ege Bölgesi ve Batı Almanya’daki verim yetenekleri. Bitki Dergisi 4 (3): 332-350.
Steel, R. G. D. and J. H. Torrie. 1980. Principles and procedures of statistics. Mc Graw Hill Book Company Inc., New-York.
Süzer, S. 2007. Bazı kolza kanola çeşitlerinin Edirne koşullarında verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. s. 277-283. 1. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu Bildiri Kitabı. 28-31 Mayıs 2007. Samsun.
Şaman, S. 1983. 2. Ürün tarımı Araşıtrma-Yayım Projesi kolza dilimi, 1982-1983 Yılı Gelişme Raporu. T. C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü, Antalya.
Tan, A. S. 2002. Kanola Tarımı. p. 12-45. TYUAP/TAYEK Ege - Marmara Dilimi Tarla Bitkileri Toplantısı. 3-5 Eylül 2002. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
Tan, A. S. 2004. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. 2004 yılı Gelişme Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
Tan, A. S. 2005. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. 2005 yılı Gelişme Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
Tan, A. S. 2006a. Kanola (Kolza) Tarımı. p.1-39. TYUAP/TAYEK Ege - Marmara Dilimi Tarla Bitkileri Toplantısı. 3-5 Eylül 2006. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
Tan, A. S. 2006b. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. 2006 yılı Gelişme Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
Tan, A. S. 2007. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. 2007 yılı Ara Sonuç Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
Tan, A. S. 2008. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. 2008 yılı Gelişme Raporu. Ege Tarımsal Arastırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
Thurling, N. 1974. Morphological determinants of yield in rapeseed (Brassica campestris and Brassica napus) 1 th. Growth and Morphological Characters. Austr. J. Agric. Res. 25: 697-710.
Todoric, I. 1975. Effect of date of sowing on seed yields of winter rape. Poljoprivredna Znanstvena Somatra. 35 (45): 57-62.
Vles, R. O., and J. J. Gottenbos. 1989. Nutritional characretistics and food uses of vegetable oils. Chapter 4. Pp. 63-86. In Röbbelen, G, R.K. Downey, and A. Ashri (Eds.). Oil Crops of the world. McGraw-Hill Publ. Co. New York, USA.
Zade, A. 1965. Ziraatçılar İçin Bitki Yetiştirme Bilgisi-I. A.Ü.Z. F. Yayın no: 240. Ders Kitabı, 79: 263-273.
Yurtsever, N. 1984. Deneysel Istatistik Metotları. Köy Hizmetleri Toprak ve Gübre Arş. Enst. Müdürlüğü Yayınları Genel Yayın No. l21 Ankara.