Türk Kamu Yönetiminin Evrimi (I)

Bu makale Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne uzanan süreçte Türk kamu yönetiminin nasıl bir evrim geçirdiğinin ortaya konulmasının gerekli olduğu düşüncesinin bir ürünüdür. Doğanın gelişim sürecinde evrim kendiliğinden ortaya çıkan değişmelerle gerçekleştiği için, kavramı doğabilimdeki içeriğiyle alıp toplumbilimleri alanı içindeki yönetim disiplinleri çalışmalarında da, süreçlere aynı çağrışımla yaklaşmanın bilimsel bir tutum olmayacağı açıktır. Toplumbilimleri alanında ve hele kamu yönetimi disiplini çalışmalarında özellikle, tarihsel sürecin işleyişinde iradi etkilerin rolünün çok önemli olduğu bilinmek zorundadır. Dolayısıyla, bu çalışmada, Türk kamu yönetiminin evrimine nelerin yön verdiğinin, bir başka deyişle "kendiliğinden "in dinamiklerinin belirlenebilmesi hedeflenmiştir. Bir süreli yayında ayrılabilecek sayfa olanakları gözönüne alınarak, çalışma bir dönemleme anlayışı içinde bölümlere ayrılmış ve burada 1950'li yılların başına kadar sürmüş olan Kuruluş Dönemine yer verilmiştir. İncelenen 1920-1953 dönemi, devralınan yönetim örgütünün, yeni bir devlet anlayışının yaşama geçirilişi sürecinde dönüştürüldüğü bir Kuruluş evresi olmuştur. Yabancı işgalden kurtuluşun yolunun, aynı zamanda işgale kapıları açan yönetim anlayışı ve uygulamalarının sahibi olan (Osmanlı) İmparatorluğu(nu) yıkıp, bağımsızlığım kazanmış bir ulus olmaktan geçtiğine karar verenlerin önderlik ettiği ilk yıllarda Türk kamu yönetimi önce cumhuriyet rejiminin temel kurumları ile donatılmıştır. Ardından, demokratik ve laik bir yönetim örgütünün yapılandırılabilmesinin önkoşulu olan hukuki reformlar ve onları çalıştıracak organlar örgütlendirilmiş, kamu hizmeti alanları yeniden belirlenerek kamu yönetimi sisteminde buna uygun -yeni bakanlık, kuruluş, birim gibi- eklemelere gidilmiştir. 1930'lu yıllarla birlikte, başlangıçtaki asli hedeflerden olan, ekonomik bağımsızlığın iktisadi üretim ayağının güçlendirilmesi konusu da kamu hizmeti kapsamına alınmıştır. Böylece 1940'lı yılların yarısına kadar Türk kamu yönetimi, kuruluş amaçlarına yansıyan,toplumsal yaşam kurgusu ve buna uygun bütüncül bir yönetim anlayışının yaşama geçirilmesinde temel araç olmuştur. 1947'den itibaren yönetim anlayışında değişmelerin işaretleri belirmeye başlarken, kamu yönetiminin kendisi de bir özne haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye

Evolution the Turkish Public Administration (I)

This article is a product of the idea that Turkish public administration's evolution must be known especially for its transformation mechanisms. By keeping the difference between the implications of the concept of evolution for the natural sciences and the social sciences in general, the dynamics of "spontaneity", is tried to be determined for the first stage that was called as the Foundation Period of the Republican era. The voluntary effects on and, de facto steps took in the Turkish administrative structure are discussed in relation with the administration philosophy and the target had been put for the newly independent and perfection-directed society especially for until 1947. Arising of some signs after 1947, for a change in the integrative approach in administration is brought to the end of the article which will be the beginning of the second part on the period after 1953.

Keywords:

Turkey,

___

Ahmad, Feroz (1995); Modern Türkiye'nin Oluşumu, (Çev. Yavuz Alogan), Sarmal Yayınevi, İstanbul.
Akat, Asaf Savaş; "İktisadi Politikalar", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, İletişim Yayınları, s. 1085-1112.
Aksoy, Şinasi (1994); "Türkiye'de Kamu İktisadi Teşebbüsleri", Amme İdaresi Dergisi, Cilt 27, Sayı 2, s. 3-23.
Boratav, Korkut (1989); "İktisat Tarihi 1908-1980", Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi - Türkiye Tarihi Dizisi 4, İstanbul, s. 265-354.
Erdilek, Neşe; "Hükümetler ve Programları", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Cilt 4, s. 968-1046.
Ergun, Turgay (1994-1995); "Public Enterprises and Their Boards", Turkish Public Administration Annual, Vol 20-21, s. 67-80.
Gözübüyük, A. Şeref (1978); Türkiye'nin Yönetim Yapısı, Altıncı Bası, S Yayınları, Ankara.
Gülalp, Haldun (1980); "Türkiye'de İthal İkamesi Bunalımı ve Dışa Açılma", ODTÜ Gelişme Dergisi, 1 (1/2), s. 37-66.
Gülalp, Haldun (1983); Gelişme Stratejileri ve Gelişme İdeolojileri, Yurt Yayınları, Ankara.
İnan, Afet (1972); Devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933; Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Katoğlu, Murat (1989); "Cumhuriyet Türkiyesinde Eğitim, Kültür, Sanat", Çağdaş Türkiye 1908-1980, Türkiye Tarihi Dizisi - 4, Cem Yayınevi, İstanbul, s. 391-502.
Kepenek, Yakup (1983); Türkiye Ekonomisi, ODTÜ - İİBF Yayını, No. 46, Ankara.
Kepenek, Yakup ve Yentürk, Nurhan (2000); Türkiye Ekonomisi; Genişletilmiş ve Geliştirilmiş 11. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Kıratlı, Metin (1973); "Devletin Eğitim ve Kültür Ödevleri ve Faaliyetleri", Amme İdaresi Dergisi, Cilt 6, Sayı l, s. 3-42.
Kırca, A. Coşkun (1994); Devlet 'te Yozlaşmayı Yenmek (2), Milliyet Yayınları, İstanbul.
Koçak, Cemil (1989); "Siyasal Tarih 1923-1950", Çağdaş Türkiye 1908-1980, Türkiye Tarihi Dizisi - 4, Cem Yayınevi, İstanbul, s. 85-173.
Kuntbay, İhsan (1981); Türkiye'de Kamu İktisadi Teşekküllerinin Yönetimi, TODAİE Yayını, Ankara.
Kuyaksil, Ali (1994); Türkiye'de Yönetimi Yeniden Düzenleme Çalışmaları - Çok Partili Dönem 1945-1963, Der Kitabevi ve Yayınevi, İstanbul.
Lewis, Bernard (1991); Modern Türkiye'nin Doğuşu, 4. Baskı, (İng.den çeviren Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
Neumark, F.; Devlet Daire ve Müesseselerinde Rasyonel Çalışma Esasları Hakkında Rapor, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara.
Onar, Sıddık Sami (1954); Önsöz (Lûtfi Duran; Türk İdare Mevzuatı, İki Cilt, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul)
Ortaylı, İlber (1974); Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler (1840-1878), TODAİE Yayını, Yayın No. 142, Ankara.
Ortaylı, İlber (1982); "Osmanlı İmparatorluğunda İdari Modernleşme ve Mahalli İdare Alanındaki Gelişmeler", İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi - Sarıca'ya Armağan, İstanbul Üniversitesi İdare Hukuku ve İdare Bilimleri Enstitüsü Yayını, Yıl 3, Sayı 1-3, s. 137-148.
Ökçün, Gündüz (1968); Türkiye İktisat Kongresi, SBF Yayını, Ankara.
Özmen, Selahattin; "Kamu İktisadi Teşebbüsleri", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınlan, Cilt 2, s. 426-446.
Sencer, Muzaffer(1985); "Cumhuriyet Hükümetleri", AİD, C. 18, S. 4, s. 13-26.
Sencer, Muzaffer (1986); Türkiye'nin Yönetim Yapısı, Alan Yayıncılık, İstanbul.
Sencer, Muzaffer (1991); "Türkiye'de Kalkınma Stratejileri ve Planlama Süreci", AİD,C. 24, S. 4, s. 25-55.
Serin, Necdet (1966); "Sanayileşme Siyaseti ve Sınaî Gelişme (1960-1965)", AÜSBF Dergisi, Cilt:XXI, No. 3, s. 69-89.
Sürgit, Kenan (1972); Türkiye'de İdari Reform, TODAİE Yayını, no. 128, Sevinç Matbaası,.Ankara.
Şaylan, Gencay (1976); "Cumhuriyet Dönemi Mülki İdare Amirliği Sisteminin Tarih Mirası ve Ana Gelişme Süreçleri", Türkiye 'de Mülki İdare Amirliği, (Ed. Kurman Fişek) Türk İdareciler Derneği Bilimsel Araştırma Dizisi: l, s. 25-90.
Şaylan, Gencay (a); "Türkiye Cumhuriyeti'nde Devlet Yapısının Evrimi", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınlan, C. 2.
Şaylan, Gencay (b); "Cumhuriyet Bürokrasisi", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 2, s. 298-308.
Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim (1982); Uygulamaya Geçerken Türkiye'de Devletçiliğin Oluşumu, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi Serisi No. 3, Orta Doğu Teknik Üniversitesi İBF Yayım, Ankara.
Thornburg, M. W. (1949); Turkey: An Economic Appraisal, New York.
Toprak, Zafer (1980); "Türkiye'de Korporatizmin Doğuşu", Toplum ve Bilim, Sayı 12, s. 41-49.
Trak, Ayşe; "Liberalizm - Devletçilik Tartışması (1923-1939)", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, İletişim Yayınları s. 1085-1089.
Tuncay, Mete (1989); T.C. 'nde TEK-PARTİ YÖNETİM'nin Kurulması (1923-1931), 2. Basım, Cem Yayınevi, İstanbul.
Turgut, Serdar (1991); Demokrat Parti Döneminde Türkiye Ekonomisi, Adalet Matbaacılık, Ankara.
Türel, Oktar (1982); "Seksenbeşe Doğru", IMF İstikrar Politikaları ve Türkiye, Cevdet Erdost (ed.), Savaş Yayınları, Ankara.
Ülman, Halûk (1966); "Türk Ulusal Savunması Üzerine Düşünceler", AÜSBF Dergisi, Cilt: XXI, No. 4, s. 197-225.
Yerasimos, Stefanos (1980); Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, Gözlem Yayınları, İstanbul.
Yasa, İbrahim (1973); Türkiye'nin Toplumsal Yapısı ve Temel Sorunları, TODAİE Yayını, Ankara.
Yaşa, Memduh (1980); Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi 1923-1978, Akbank Kültür Yayını, APA Ofset Basımevi, İstanbul.
(YBYKP-ÖİKR)Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu (1994); Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi, DPT, Yayın No: DPT: 2362-ÖİK:429, Ankara.
T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi (1963), TODAİE Yayını, Ankara.
T.C. Devlet Teşkilatı Rehberi (1968), TODAİE Yayını, Ankara.
Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri (1923-1960), Cilt -I, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1978.
Yavuz, Fehmi (1969); "Yerleşme Sorunlarımız ve Örgütleşme", Amme İdaresi Dergisi, Cilt 2, Sayı l, s. 3-23.