EMİNE ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, OSMAN GÜMÜŞÇÜ

217131

Osmanlı İmparatorluğu'nda İç Göç Aktörleri Olarak Çift-Bozanlar 1

Öz: Göçler, birçok disiplinden araştırmacının ilgisini çekmiş ve çok sayıda çalışmaya konu olmuştur. Ülkemizde bu konu hakkında yapılmış çalışmalar incelendiğinde, Osmanlı dönemi göçleri üzerinde fazla durulmadığı görülür. Bu göçlerin önemli aktörlerinden biri olan çiftbozanlar hakkında şimdiye kadar müstakil bir araştırma yapılmamıştır. Oysa ki Osmanlı sancak kanunnamelerinde yer alan ‘çift-bozan’ hükümleri, Osmanlı topraklarında yaşanan iç göçlere ışık tutacak niteliktedir. Özellikle krizler ve değişim dönemi olarak adlandırılan XVII. yüzyıl ve sonraki zaman dilimlerinde tarım topraklarının parçalanması, Celali isyanları sonrasında yerini yurdunu terk eden köylülerin ‘çift-bozan’ olması, Osmanlı timar sistemini büyük oranda etkilemiş ve ülke topraklarında ciddi boyutlarda bir iç göç yaşanmasına sebep olmuştur.

Farm-Breakers as the Actors of Internal Migration in the Ottoman Empire

Abstract: Migrations have attracted many researchers from various disciplines, and have been subject to numerous studies. Yet, the analysis of the studies conducted in Turkey on this subject reveals that migrations in the Ottoman period have been neglected. There has not yet been a specific study on farm-breaker tax as one of the important actors in these migrations. However, decrees on ‘farm-breaker’ in the Ottoman sanjak code of laws can shed light on the internal migrations that took place in the Ottoman territories. Especially, the split of the agricultural lands in the 17 th century known as the time of change and crisis and the following time period, the ‘farm- breaker’ status of villagers, who had deserted their homelands after Jelali Revolts, deeply affected the timar system and led to a serious internal migration.

___

  • 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560), (1993), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
  • 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565), (1995), Özet-Transkripsiyon ve İndeks, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
  • 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572), (1996), Özet-Transkripsiyon ve İndeks, I, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
  • 85 Numaralı Mühimme Defteri, (1040-1041 (1042)/1630-1631 (1632), (2002), ÖzetTranskripsiyon-İndeks, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
  • Akdağ, M. (1999a), Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celalî İsyanları, Barış Yayınları, Ankara.
  • Akdağ, M. (1999b), Türkiye’nin İktisadî ve İçtimai Tarihî, (1453-1559), C. II, Barış Yayınları, Ankara.
  • Akgündüz, A. (1990a), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Akgündüz, A. (1990b), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 2. Kitap II. Bâyezid Devri Kanunnâmeleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Akgündüz, A. (1991), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 3. Kitap Yavuz Sultan Selim Devri Kanunâmeleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Akgündüz, A. (1992a), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 4. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri, I. Kısım Merkezî ve Umumî Kanunnâmeler (I), Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Akgündüz, A. (1992b), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 5. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri (I), Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Akgündüz, A. (1993), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 6. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri II. Kısım Eyâlet Kanunnâmeleri (II), Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Akgündüz, A. (1994a), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 7/I. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri (IV), 7/II. Kitap II. Selim Devri Kanunnâmeleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Akgündüz, A. (1994b), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 8/I. Kitap III. Murad Devri Kanunnâmeleri, 8/II. Kitap III. Mehmed Devri Kanunnâmeleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
  • Andreasyan, H. D. (1976), “Celalilerden Kaçan Anadolu Halkının Geri Gönderilmesi”, İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Aynî Ali Efendi (1963), (Kanunname-i Âl-i Osman), Osmanlı Devleti Arazi Kanunları, (Bugunkü dile çev. H. Tuncer), Tarım Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Barkan, Ö. L. (1943), XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları Kanunlar I, (Yay. Haz. H. Özdeğer), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Barkan, Ö. L. (1951-53),“Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, X, s. 1-27.
  • Barkan, Ö. L. (1979), “Timar”, İA., C. XII/I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Barkan, Ö. L. (1980), “Feodal” Düzen ve Osmanlı Timarı”, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler 1, Gözlem Yayınları, İstanbul, s. 873-895.
  • Braudel, F. (1993), II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Cilt I, (Çev. M. A. Kılıçbay), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
  • Cezar, M. (1965), Osmanlı Tarihinde Levendler, Çelikcilt Matbaası, İstanbul.
  • Cook, M.A. (1972), Population Pressure in Rural Anatolia 1440-1600, Londra.
  • Çağatay, N. (1947), “Osmanlı İmparatorluğunda Reâyâdan Alınan Vergi ve Resimler”, DTCFD, V/I (Ocak-Şubat), s. 483-511.
  • Demir, A. (2007), XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı, AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
  • Faroqhi, S. (1994), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Faroqhi, S. (2001), Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Gelibolulu Mustafa Âli (1978), Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyâfet Sofraları (Mevâidün’n-nefâis fi kavâidi’l-mecâlis), Haz. O. Ş. Gökyay, İstanbul.
  • Genç, M. (2007), “Osmanlılar/İktisâdî ve Ticarî Yapı”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 33, s. 525-532.
  • Genç, M. (2002), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • Göriceli Koçi Bey (1994), Koçi Bey Risâlesi (Eski ve yeni harflerle), (Haz. Y. Kurt), Ankara.
  • Gümüşçü, O. (2001), XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Gümüşçü, O. (2004),“Internal Migrations in Sixteenth Century Anatolia”, Journal of Historical Geography, 30/2, s. 231-248.
  • Gümüşçü, O. (2007), “The Concept of Village Boundary in Turkey from the Ottoman Times to the Present”, Archivum Ottomnicum, S. 24, s. 37-60.
  • Gümüşçü, O., Uğur, A. ve Aygören, T. (2014), “Deforestation in Sixteenth Century Anatolia: The Case of Hüdavendigar (Bursa) Sancak”, Belleten, S. 281, s. 167-200.
  • Halaçoğlu, Y. (1995), XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • İnalcık, H. (1980), “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600- 1700”, Archivum Ottomanicum, VI, s. 283-337.
  • İnalcık, H. (1999), “Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış”, Osmanlı, C. 1, s. 37-117.
  • İnalcık, H. (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I, 1300- 1600, Eren Yayınları, İstanbul.
  • Karademir, Z. (2014), İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı, Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660), Kitap Yayınevi, İstanbul.
  • Kâtip Çelebi (1982), Düstûru’l-amel li-ıslâhi’l-halel (Bozuklukların Düzeltilmesinde Tutulacak Yollar), (Haz. A. Can, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Kazıcı, Z. (2003), Osmanlı’da Toplum Yapısı, Bilge Yayınları, İstanbul.
  • Naîmâ Mustafa Efendi (2007), Târih-i Na’îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’lHâfikayn), (Haz. M. İpşirli), Cilt II (1016-1038/1607-1629), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Pakalın, M. Z. (1993), Osmanlı Tarih deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul
  • Singer, A. (1996), Kadılar, Kullar, Kudüslü Köylüler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Sofyalı Ali Çavuş (1992), Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak Tasarruf Sistemi’nin Hukukî ve Malî Müeyyede ve Mükellefiyetleri, (Haz. M. Sertoğlu), Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Tuncer, H. (1987), Yavuz Sultan Selim Kanunnamesi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Tuncer, H. (1988), Kanuni Sultan Süleyman Zamanına Aid Kanunname, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Uluçay, M. Ç. (1944), XVII. Asırda Saruhan’da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri, Manisa Halkevi Yayınları, İstanbul.
  • Uysal, A. (Haz.) (1982), Zanaatkârlar Kanunu, Kanun-nâme-i Ehl-i Hıref, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Uzunçarşılı, İ. H. (1970), Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Uzunçarşılı, İ. H. (1988), Osmanlı Tarihi, C. III/II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Veinstein, G. (1998), “Çiftlik Tartışması Üzerine”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, (Ed. Ç. Keyder ve F. Tabak), (Çev. Z. Altok), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • White, S. (2013), Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celali İsyanları, Alfa Yayınları, İstanbul.
Amme İdaresi Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-1795
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1968
  • Yayıncı: -
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Sayıştay Raporlarının Kamu Mali Yönetimine Katkısı

Recep AKYEL

Kamu Hastanelerinde İş Yüküne Dayalı Uzman Hekim Planlaması: Kocaeli Örneği

ŞİRİN ÖZKAN, MERT UYDACI

Milliyetçiliğin Anadolucu Söylemde Yeniden Üretimi

YILMAZ BİNGÖL, Ahmet PAKİŞ

Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Personel Atama Usûlü

MUSTAFA AVCI

Osmanlı İmparatorluğu'nda İç Göç Aktörleri Olarak Çift-Bozanlar 1

EMİNE ERDOĞAN ÖZÜNLÜ, OSMAN GÜMÜŞÇÜ