Yaygın eğitim kurumları olan sıbyan mekteplerinin Osmanlı eğitim tarihi içinde özel bir yeri bulunmaktadır. Bu mekteplerde “sabî” denilen genel olarak 4-12 yaş arası çocuklar okuduğu için bu ad verilmiştir. Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar eğitim veren bu mektepler için “dârü’t-ta‘lîm, dârü’l-ilm, darü’l-kurra, muallimhâne, mahalle mektebi, taş mektep, mektebhâne, mekteb-i iptidaiye” gibi adlar da kullanılmıştır. Bu mekteplerin hocalarına “muallim”, yardımcılarına “kalfa” (halife) denilmektedir. Bu eğitim kurumları köy ve şehir ayrımı olmaksızın ülkenin bütün yerleşim yerlerinde gerek vakıf külliyeleri içinde gerekse mahalle ve köylerde cami bitişiğinde tesis edilerek yaygınlaştırılmıştır. Kadim bir ilim ve kültür şehri olan Tokat’ta da Osmanlı döneminde vakıf kuran hayırseverler tarafından pek çok sıbyan mektebi inşa edilmiştir. Bugüne kadar Osmanlı sıbyan mektepleri üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Hatta şehir düzeyinde, başta İstanbul ve Bursa olmak üzere bazı şehirlerin sıbyan mektepleri incelenmiştir. Osmanlı yaygın eğitimini tam olarak anlayabilmek için daha fazla taşra sıbyan mektebi çalışmalarına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu düşünceden hareketle ve Tokat’taki sıbyan mektepleri hakkında henüz akademik bir çalışma yapılmaması sebebiyle şehrin muallimhaneleri inceleme konusu yapılmıştır. İncelemede, Osmanlı döneminde Tokat şehir merkezinde faaliyet gösteren toplam 38 adet sıbyan mektebi ele alınmıştır. Bunların tamamının vakıflarla desteklendikleri, büyük bir çoğunluğunun da XIX. asrın ikinci yarısına kadar faaliyette oldukları tespit edilmiştir. Makalenin temel kaynakları; Osmanlı Arşiv belgeleri, Tokat Şer‘iyye Sicilleri, Sivas ve Tokat Vakıf Arşivleri kayıtları ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Hurufat Defterleridir. Ayrıca modern incelemelere de müracaat edilmiştir. Çalışmanın temel amacı özelde Tokat’ın eğitim tarihine, genelde Osmanlı eğitim tarihine katkı yapmaktır.