KAZAK TÜRKÇESİNDE VE KIRGIZ TÜRKÇESİNDE İHTİMAL KİPİ VE İHTİMAL İŞLEVLİ DİĞER KİPLER

Türk dilinde ihtimal anlamı farklı yapılarla verilebilmektedir. Örneğin Türkiye Türkçesinde gelecek zaman eki, cümlede kesinlik ifadesi yoksa, ihtimal bildirebilir. Aynı zamanda fiil kök ve gövdelerine eklenen –mIş/-mUş eki ve ol- yardımcı fiilinin üzerine eklenen teklik üçüncü şahıs gereklilik kipi eki (-mIş/-mUş olmalı) ile kurulan yapı da; ol- fiilinin üzerine şart eki ve gerek (olsa gerek) sözcüğünün gelmesiyle oluşan yapı da Türkiye Türkçesinde ihtimal bildiren yapılardandır. Ancak Türkiye Türkçesi üzerine yapılan gramer çalışmalarında bu son iki için ihtimal kipi terimi kullanılmaz. Bu yapılar genellikle gereklilik kipi veya dilek-şart kipi içinde değerlendirilir.Tarihi Türk lehçelerinde de izleri görülen –sA kerek ihtimal yapısı çağdaş Kazak ve Kırgız Türkçelerinde başlı başına bir kip kurmaktadır. Bu kip, Türkiye Türkçesinden farklı olarak sadece teklik üçüncü şahıs ile değil diğer şahıslarla da çekimlenmektedir. Bu kipin, bu lehçelerde Türkiye Türkçesinden daha işlek bir şekilde kullanıldığını belirtmek mümkündür.Bu lehçelerde ihtimal kipi olarak kullanılan kipin dışında ihtimal bildiren diğer kipler de mevcuttur. Bu çalışmada Kazak Türkçesindeki ve Kırgız Türkçesindeki ihtimal kipi ve ihtimal anlamlı diğer kipler işlenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, İhtimal Kipi

THE MOOD PROBABILITY IN KAZAKH AND KYRGYZ AND OTHER MODES WITH PROBABILITY FUNCTIONS

The meaning of probability in Turkish language can be given with different structures. For example, if there is no certainty in the sentence, the future tense suffix in Turkish may indicate the possibility. At the same time, the structure which established with the suffix of –mIş/-mUş, the auxiliary verb of ol- and suffix of necessitative may report possibility. With this verb conjugation the structure which established the auxiliary verb of ol-, suffix of desiderative and the word of gerek may report possibility in Turkish. However, in Turkish grammar studies, the term probability mode is not used for these last two conjugation. These structures are generally evaluated in the necessitative mode or desiderative mode.The traces of -sA kerek is also seen in the historical Turkish dialects and establish a mode in modern Kazakh and Kyrgyz. Unlike Turkish, this mode of attraction is not only with the third person but also with other persons. This mode is used more intensively than Turkish in these dialects.Apart from the so-called probability mode, there are other modes in this dialect. In this study, the probability mode in Kazakh and Kyrgyz and other probability meaningful modes will be studied.

Keywords:

Kazakh, Kyrgyz, probability mode,

PDF

___

Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Balci, Onur (2014). Kazak ve Kırgız Türkçelerinde Yapı ve İşlev Bakımından Fiil Çekimleri. Doktora Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Davletov, S.-Kudaybergenov, S. (1980). Azırkı Kırgız Tili-Morfologiya. Frunze: Mektep Baspası.
Eckmann, Janos (2009). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları.
Eckmann, Janos (2011). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (Haz. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ercilasun, Ahmet Bican (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
Ergin, Muharrem (2005). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Dağıtım.
Iskakov, Ahmedi (1991). Kazirgi Kazak Tili-Morfologiya. Almatı: Ana Tili Yayınları.
İsayev, S. M. (2007). Kazirgi Kazak Tili. Almatı: Öner Baspası.
Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Nurcamal, Oralbay (2007). Kazirgi Kazak Tiliniŋ Morfologiyası. Almatı: JŞC İnjüw-Marjan Poligrafiya Firması.
Oruzbayeva B.- Tursunov, A -Sıdıkov, C.-Akmataliyev, A.-Musayev, S.-Sadıkov, T. (2009). Azırkı Kırgız Adabiy Tili. Bişkek: Avrasya Press.
Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.