Kazâ ve Kader Kavramlarına Felsefi Bir Katkı: Molla Sadrâ Örneği

İslam düşüncesinde Tanrı’nın bilgisinin kendi ilahi doğasına uygun olarak birden fazla mertebesi vardır. Bahse konu olan bu mertebelerden biri kazâ bir diğeri ise kaderdir. Bu iki kavramla ilişkili olarak kalem ve levh mertebelerini de zikredebiliriz. Genel anlamda akademik çalışmalarda kazâ ve kader kavramlarının felsefi bir tartışmanın konusu olmaktan ziyade daha çok kelam ilmi bağlamında ele alındığını söyleyebiliriz. Bundan dolayı bu konuya felsefi bir katkı sunabilmek niyetiyle biz de Molla Sadrâ düşüncesinde kazâ ve kader konusunu incelemeye çalıştık. Molla Sadrâ kazâ ve kader konusunu felsefi bir zeminde metafizik boyutuyla ele almıştır. O, kazâ ve kader konusunu Tanrı’nın bilgisinin mahiyeti, nedensellik ve bilgi teorileri bağlamında tartışmıştır. Nitekim filozofumuz bu konuyu kendi bilgi modeli olan ittihad bilgi anlayışı üzerinden temellendirmeye çalışmıştır. Böylece Molla Sadrâ kazâ kavramını Tanrı’nın zatından ayrı düşünülmeyecek ilmî suretler olarak tanımlarken, kader kavramını ise tikel (cüz’î) bir tarzda gök nefisleri âlemindeki varlıkların suretleri şeklinde tanımlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kazâ, kader, kalem, levh, Molla Sadrâ

A Philosophical Contribution to the Concepts of Divine Decree and Predestination: Molla Sadrâ Sample

In Islam, the knowledge of God has more than one rank according to its divine nature. One of these ranks is divine decree (kazâ) and the other is a predestination (kader) concept. We can also add the concepts of pen and plate grades associated with these two concepts. Generally in academic works the concepts of divine decree and predestination are handled in the context of Islamic theology rather than a philosophical debate. Therefore, with the intention of offering a philosophical contribution to this issue, we tried to examine the concepts of divine decree and predestination in Molla Sadrâ's thought. Molla Sadrâ dealt with the concepts of divine decree and predestination on a philosophical ground in terms of metaphysics. He dealt with the concepts of divine decree and predestination in the context of the nature of God's knowledge, causality and theories of knowledge. As a matter of fact our philosopher tried to establish this subject on the basis of the understanding of unity knowledge which is his model of knowledge. Thus Molla Sadrâ defines the concept of divine decree as intelligible forms that can’t be thought of separately from God's person, while the concept of predestination is defined as the forms of beings in the world of spherical souls in a particular way.

Keywords:

Divine decree, predestination, pen, tablet, Molla Sadrâ,

PDF

___

KaynakçaAçıkgenç, Alparslan. “Molla Sadrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005, 30: 259-265.
Adıgüzel, Nuri. “İslam Felsefesinde “İllet” (Neden) Kavramı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6/2 (2002): 157-177.
Aslan, İbrahim. “Levh-i Mahfûz’un Delâleti Sorunu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 50/1 (2009): 25-47.
Atay, Hüseyin. Farabi ve İbn Sina’ya Göre Yaratma. Ankara: AÜİF Yayınları, 1974.
Atay, Hüseyin. İslam Felsefesinde Yaratma. Kelam Araştırmaları. 1/1 (2003): 3-10.
Çelebi, İlyas. “Sıfat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2009, 37: 100-106.
Demirkol, Murat. “İbn Sînâ ve Tûsî’ye Göre Tanrı’nın Bilgisi”. Eskiyeni Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi. 32 (2016): 29-54.
Durusoy, Ali. İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri. 2. bs. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
Düzgün, Şaban Ali. “Kader Meselesi”. İnsan İradesi ve Kudret-i İlahiyye Bağlamında Kader Mes’elesi. İstanbul: Ensar, 2011.
Erdoğan, İsmail. Hermetik İslam Düşüncesi’nde Türlerin Efendisi ve Kâmil Tabiat Anlayışı. Ankara: İlâhiyât/Avrasya Yayıncılık, 2004.
Erdoğan, İsmail. Misal Âlemi İslam Düşüncesinde Metafizik Bir Evren. İstanbul: TBBD Yayınları, 2012.
Fazlurrahman, “Mîr Dâmâd’ın Hudûs-i Dehrî Kavramı: Safeviler Dönemi İran’da Tanrı-Âlem İlişkisi İle İlgili Çalışmalara Bir Katkı”. çev. M. Nesim Doru. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 27 (2012): 231-246.
Güngör, Saim. “Sadreddin Şirazi’de Tanrı’nın Bilgisi Problemi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 15/28 (2013/2): 125-141.
İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-Sâdr, 1993.
İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Muhittin Macit. Ali Durusoy ve Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik I. çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik II. çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1997.
İzmirli, İsmail Hakkı. İslam Felsefesi Tarihi. haz.ve sad. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2008.
Kalın, İbrahim. Varlık ve İdrak Molla Sadrâ’nın Bilgi Tasavvuru. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
Kutluer, İlhan. İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Lâhîcî, Abdürrezzâk. Şevâriku’l-ilhâm fi şerh-i tecrîdi’l-kelâm. 5 cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm Sâdık, 2009.
Molla Sadrâ. el-Hikmetü'l-müte’âliye fi'l-esfâri'l-aklîyyeti'l-erbaa. 9 cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâs, 1981.
Molla Sadrâ. el-Mebde ve’l-Meâd. Tahran: Müntedî’l-Hikmeti ve’l-Felsefeti fi İran, 1975.
Molla Sadrâ. el-Mezâhiru’l-ilâhiyye fî esrâri’l-ulûmi’l-kemâliyye. thk. Seyyid Celâlu’d-din el- Âştiyânî. Kum: Merkezi İntişârât Defteri Teblîğâti İslâmî, 1999.
Nasr, Seyyid Hüseyin. “Hikmet-i İlahiyye ve Kelam”. çev. Hikmet Çamur ve Sibel Kaya. Bilimname. XXX (2016/1): 581-590.
Rufâî , Abdulcebbar. Mebâdiü’l-felsefeti’l-İslamiyye. 2 cilt. Bağdat: Matbaatu Kalem, 2007.
Sebzevârî, Molla Hâdî. Şerhu Gureri’l-ferâid=Şerhu Manzume-i hikmet (fi’l-İlâhiyyât bi’l-ma’na’l-ehassi min kitâbi Şerhi gureri'l-ferâid). thk. Mehdî Muhakkıkı. Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları, 1990.
Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. Nihayetu’l-Hikme. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslami, 1997.
Topaloğlu, Bekir. “Allah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989, 2: 471-498.
Yavuz, Yusuf Şevkî. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001, 24: 58-63.
Yezdî, Muhammed Taki Misbâh. Menhecü’l-cedîd fi ta’lîmi’l-felsefe. çev. Muhammed Abdu’l-Mün’im el- Hâkânî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Teârif li’l-matbûât, Tarih, 1998.
Ziyâî, Hüseyin. İslam Felsefesi Tarihi. ed. Seyyid Hüseyin Nasr ve Olıver Leaman, çev. Şamil Öçal ve Hasan Tuncay Başoğlu. 3 cilt. İstanbul: Açılım Kitap, 2007.