Keşşâf Tefsiri Hakkında Yapılmış Akademik Araştırmalar: Bir Literatür İncelemesi

Keşşâf tefsiri Mutezilî yorumlar sebebiyle eleştirilse de içerdiği eşsiz dilbilimsel ve kelami yorumları sebebiyle bu alanlardaki hemen her çalışmada kendisinden istifade edilen bir eser olmuştur. Bu özelliğinin yanı sıra doğrudan ya da dolaylı olarak birçok müstakil çalışmanın da ana konusunu oluşturan eser hakkında onlarca şerh, haşiye ve talik türü çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca çeşitli akademik araştırmalara da konu olan eser hakkında son dönemde Türkiye’de ve dünyanın çeşitli ülkelerinde kitap, tez, makale, bildiri ve ansiklopedi maddesi ile çevirilerden oluşan onlarca çalışma yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Bu çalışmaların tefsir ilmi başta olmak üzere dilbilim ve kelam alanlarında yoğunlaştığı, bunlar arasında tahkik ve mukayese çalışmalarının da önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Biz bu çalışmada etkisi günümüzde de devam eden Keşşâf tefsirini Türkiye başta olmak üzere Arap dünyası, Batı dünyası ile çeşitli Asya ve Afrika ülkelerinde doğrudan konu edinen akademik araştırmalar hakkında literatür çalışması yaparak alana katkı sunmayı hedeflemekteyiz.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Keşşâf Tefsiri, Zemahşerî, Araştırma, Literatür

The Academic Searches on Kashshāf Commentary: A Survey on the Literature

Even if Kessaf commentary is criticised due to Muʿtazila’s comments, it has become a work which has been used nearly in all the studies in this field because of its unique linguistic and theological comments. Moreover, tens of annotation, commentary, şarh, hashiya and talika have been made about the work which comprises the main subject in many self-contained studies directly or indirectly. Furthermore, tens of studies which consist of the translations with the book, thesis, article declaration and encyclopedia items have been made about the work as the subject of various academic searches in Turkey and in the different countries of world in the recent period, and they have gone on being made. It is seen that these studies intensify especially in the commentary science and the linguistic and theology fields, they have an importance place in the investigation and comparison studies among them. We aim to contribute to the field in this study as the literature review is made about the academic searches which have Kashshāf commentary that its impact goes on today, directly as a subject especially in Turkey, Arabian world, western world and various Asian and African countries.

Keywords:

Commentary, Kashshāf Commentary, Zamakhsharī, Survey, Literature,

PDF

___

“Academia”. https://www.academia.edu/ (11.02.2018).
“Almanhal İslam Araştırmaları Veri Tabanı”. http://platform.almanhal.com/ (03.02.2018)
“Ankara Üniversitesi Kitüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı”. http://katalog.ankara.edu.tr/uhtbin/cgisirsi/x/x/0/49/ (02.02.2018).
“Arabic Union Calalog”. http://www.aruc.org/ar/web/auc/search (13.01.2018).
Aytekin, Arif. “Bâbertî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991, 4: 377-378.
“Bâhisu’l-ʻIlmî-kütüb”. http://k-tb.com/search?q= (10.02.2018).
“Bâhisu’l-ʻIlmî-el-makâlât”. http://k-tb.com/search_article?q= (10.02.2018).
“Bâhisu’l-ʻIlmî-er-Rasâilu’l-ʻIlmiyye”. http://k-tb.com/search_these?q= (10.02.2018).
“Bank-ı Beyanname-i Dânişcûyî”. http://www.mehrthesis.ir/ (08.02.2018).
“Banka-i Merkez-i ʻIttılâʻât-ı ʻIlmî Cihâd Dânişnâhây”. http://www.sid.ir/En/Journal/index.aspx (19.01.2018).
Bilmen, Ömer Nasûhi. Büyük Tefsir Tarihi (Tabakâtü’l-Müfessirîn). 2 cilt. İstanbul: 1974.
“British Library e-Theses Online Services”. http://ethos.bl.uk/Home.do (28.01.2018).
“Catalouge Collectif d’ Algérie”. http://www.ccdz.cerist.dz/ (30.01.2018).
“Catalogue des ouvrages Université de Laghouat”. http://maktaba.lagh-univ.dz/pmb/opac_css/index.php?lvl= (25.01.2018).
Cüveynî, Mustafa Sâvî. Menhecü’z-Zemahşerî fî tefsîri’l-Kur’ân ve beyân-i İʻcâzih. Mısır: Dâru’l-meʻârif, ty.
“(DAL)Database of Arabic Literature in Western Research”. http://www.oxlit.co.uk/oxlit/basic-search.pl (30.01.2018).
“Dar Almanzumah er-Ravâd fî Kavâʻidi’l-Maʻlûmâti’l-Arabiyye”. http://thesis.mandumah.com (27.01.2018).
“Digital Library UIN Sunan Ampel”. http://digilib.uinsby.ac.id/cgi/search/simple?q= (24.01.2018).
“Digital Library UIN Sunan Kalijaga”. http://digilib.uin-suka.ac.id/ (24.01.2018).
Ebu’s-Suʻud b. Muhammed el-Amâdî. Tefsîr-u Ebi’s-Suʻûd, (İrşâdü’l-ʻâkli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerîm). 9 cilt. Beyrut: Dâr-u ihyâi’t-türâsi’l-ʻArabî, ty.
Ceyûsî, Abdullah Muhammed. Keşşâfü’d-dirâsâti’l-Kur’âniyye -er-resâilu’l-Kur’âniyye fi’d- dirâsâti’l-câmiʻiyye fi’d-dirâsâti’l-Kur’âniyye tattâ h. 1425-m. 2004. Dımeşk: Dâru’l-ğavasânî li’dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2007.
“Directory of Open Access Journals”. https://doaj.org/ (11.01.2018).
“Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi”. http://ktpilahiyat.erciyes.edu.tr/ (09.02.2018).
Erünsal, İsmail E., Mustafa B. Ülker ve Esra Karayel Muhacir. İlâhiyat Fakülteleri Tezler Kataloğu (1953-2015). İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
“Google Akademik”. https://scholar.google.com.tr/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&as_vis=1&q (08.02.2018).
Gözeler, Esra. “Zemahşerî Araştırmaları: Bir Literatür İncelemesi”. Kelam Araştırmaları Dergisi. 14/1 (2016): 84-101.
Gümüş, Sadreddin. “Cürcânî, Seyyid Şerif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993, 8: 134-136.
Güven, Şahin. “Suudi Arabistan Ülkelerinde Yapılan Bazı Tefsir Tezleri Üzerine”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 15/2 (2003): 207-223.
“Harvard Universty Library”. https://library.harvard.edu/ (19.01.2018).
“HathiTrust’s Digital Library”. https://www.hathitrust.org/ (10.02.2018).
“Institutional Repository UIN Syarif Hidayatullah Jakarta”. http://repository.uinjkt.ac.id/dspace/simple-search?query=Zamakhsyari (09.02.2018).
“Iraqi Academic Scientific Journals”. https://www.iasj.net/iasj?func=search&query= (20.01.2018). “Iraqi National Library And Archives”. http://www.iraqnla-iq.com/opac/index.php (20.01.2018).
“Islamic Research Index”. http://iri.aiou.edu.pk/indexing/?s= (30.01.2018).
İbnü’l-Müneyyir, Nâsıruddîn Ahmed b. Muhammed. el-İntisâf fî ma tedammenehû’l-Keşşâf mine’l-iʻtizâl, thk. Muhammed Abdüsselâm Şâhin. (Keşşâf tefsirinin hâmişinde). 6 cilt. Beyrut: Dârul’kütübi’lʻʻilmiyye, 2009.
İbn Teymiye, Takiyyüddîn Ahmed b. Abdi’l-Halîm. Mukaddime fî usuli’t-tefsîr, thk. AdnanZarzûr. byy. 1972.
İpşirli, Mehmet. “Sun’ullah Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009, 37: 530-532.
“İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi”. http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/results?qu (03.02.2018).
“Journaltocs”. http://www.journaltocs.ac.uk/ (29.01.2018).
“Jstor Search”. https://www.jstor.org/action/doBasicSearch?Query= (03.02.2018).
“Kansas State Universty Libraries Search”. http://www.lib.k-state.edu/ (18.01.2018).
Kara, Mehmet. “Türkiye’de Kur’an ve Tefsir Araştırmaları (1960-1971)”. Yüksek LisansT ezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
Kâtip Çelebi (Hacı Halîfe), Mustafa b. Abdillah. Kitâbu keşfizzünûn ʻan esâmi’l-kütüb-i ve’l- fünûn, thk. Muhammed Şerâfettin Yaltkaya-Muallim Rıfat. 2 cilt. Beyrut: ty.
Kaya, Mehmet. İ’râb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü -Zemahşerî Örneği-. Çorum: Bir Medya, 2014.
Kitapçı, Zekeriya. Türklerin Arap Dili ve Edebiyatına Hizmetleri –Harzem Dil Ekolü-. Konya: Yedi Kubbe Yayınları, 2004.
Lane, Andrew J. A Traditional Mu'tazilite Qur'ān Commentary The Kashshāf of Jār Allāh al-Zamakhsharī (d.538/1144). Boston: Leiden 2006.
Maden, Şükrü. “Tefsirde Şerh Haşiye ve Talika Literatürü”. Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi (TAKSAD). 3/1, (2014): 183-220.
“Marmara Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı”. http://katalog.marmara.edu.tr/yordambt/yordam.php (01.02.2018).
“Merkezü Ebhâsinâ li-Hidemâti’l-Bahsi’l-ʻIlmî”. http://www.arabresearcher.com (01.02.2018).
“Mektebetü’l-Merkeziyye li’Câmiʻati Ebîbekr Bilkâyid”. http://bibfac.univ- tlemcen.dz/bibcentrale/opac_css/ (24.01.2018).
“Mektebetü’l-Merkeziyye Câmiʻati’l-Kahire”. http://lis.cl.cu.edu.eg/ (18.01.2018).
“Milli Kütüphane Kaşif Otomasyon Sistemi”. https://kasif.mkutup.gov.tr/ (04.02.2018).
“Nelson Mandela Universty Library&Information Services”. http://encore.seals.ac.za/iii/encore_nmmu/plus/C__?lang=eng (30.01.2018).
“OCLC Worldcat”. https://www.worldcat.org/search?qt= (01.02.2018).
“Openthesis Upload and Search Theses&Dissertations”. http://www.openthesis.org/search/advancedSearch.html (05.02.2018).
“Oxford Universty Researsc Archive”. https://ora.ox.ac.uk/search/ (20.01.2018).
Özek, Ali. “el-Keşşâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 25: 329-330.
“Peynâh-i Mecellâti Tahassus-i Nûr”. http://www.noormags.ir/ (28.01.2018).
“Pontificio Istituto di Studi Arabi e d'Islamistica Catalogo della biblioteca”. http://librivision.pisai.it/psa/search?q= (09.02.2018).
“Portial National de Signalement des Théses”. https://www.pnst.cerist.dz/pnstARABE/index.php (25.01.2018).
“ProQuest Dissertations&Teheses Global”. https://search.proquest.com/pqdtglobal/advanced?accountid=38938 (05.02.2018).
“PQDT Open Find Open Access Dissertations and Theses”. https://pqdtopen.proquest.com/search.html (25.01.2018).
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer Hüseyn. Tefsiru’l-Fahri’r-Râzî (mefâtîhu’l-ğayb). 32 cilt. Dâru’-fikr, 1981. “Sâmâne Müdîreti Neşriyâtı ʻİlmî ve Dânişnâh-ı Terbiyet-i Müderris”. http://journals.modares.ac.ir/ (28.01.2018).
“Staatsbibliothek zu Berlin”. http://staatsbibliothek-berlin.de/ (02.02.2018).
Suyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr. Buğyetü’l-vuʻât min tabakâti’l-lüğaviyyînve’n-nuhât, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim 2 cilt. Dâru’l-fikr, 1979.
Şerbetçi, Azmi. “Kutbuddîn-i Şirâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 26: 487-489.
“Tübitak Ulakbim Sosyal Bilimler Veri Tabanı”. http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?vt%5B%5D=TSOS&command=Veri+Taban%FD+Se%E7+ve+Tara&next_cwid=&next_params=&cwid=1 (04.02.2018).
Ullah, Kifayat. Al-Kashshāf: Al-Zamaksharī’s Mu’tazilite Exegesis of the Qur’ān. Berlin: Walter De Gruyter, 2017.
“University of Cambridge Library Search”. https://search.cam.ac.uk/ (19.01.2018).
“University of JordanSearch Library Catalog”. http://hip.jopuls.org.jo/c/portal/layout?p_l_id=PUB.1010.1 (25.01.2018).
“University of London Library”. https://library.soas.ac.uk/Search/ (14.01.2018).
“University of Malaya Theses and Dissertations”. http://www.diglib.um.edu.my/umtheses/#sthash.F2HaTq6k.pFyvhnAI.dpbs (23.01.2018).
“Universty of Toronto Libraries”. https://onesearch.library.utoronto.ca/ (15.01.2018).
“Türkiye Diyanet Vakfı (İSAM ) İslam Araştırmaları Merkezi İlahiyat Makaleleri Veri Tabanı”. http://ktp.isam.org.tr/?url=makaleilh/findrecords.php (06.02.2018).
“Türkiye Diyanet Vakfı (İSAM) İslam Araştırmaları Merkezi İlâhiyat Fakülteleri “Tezler Kataloğu Veri Tabanı”. http://ktp.isam.org.tr/?url=tezilh/findrecords.php (06.02.2018)”.
“Türkiye Diyanet Vakfı (İSAM) İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi”. http://ktp.isam.org.tr (03.02.2018).
“The Universty of Manchester Library Search”. https://www.librarysearch.manchester.ac.uk/primo-explore/search?vid=MU_NUI&sortby=rank (15.01.2018).
“Theses et Memoires Université Mohamed Khider Biskra”. http://thesis.univ-biskra.dz/2029/ (11.02.2018).
Üzüm, İlyas. “Hatîbzâde Muhyiddin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997, 16: 463-464.
“Vandenhoeck & Ruprecht e-Library”. https://www.vr-elibrary.de/action/doSearch? (11.02.2018).
Vâsıl, Hâlid b. Yusuf b. Ömer. “Keşşâfu’l-makâlât ve’l-buhûs fi’l-mecellâti’s-Suʻûdiyye’l-muhakkeme hılâle’l-müdde (h. 1388-1425)”. Mecelletü Maʻhed İmâm eş-Şâtıbî li’d- Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 1 (1427): 387-465.
“World Digital Library”. https://www.wdl.org/en/search/?q= (06.02.2018).
Yâfiʻî, Ebû Muhammed Abdillâh b. Esʻad. Mir’âtü’l-cinân ve ʻıbretü’l-kakezân fî maʻrifet-i mâ yu’teber fîhavâdisi’z-zamân, thk. Halîl el-Mansûr. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʻılmiyye, 1997.
“Yermouk Universty Search Library Catalog”. http://hip.jopuls.org.jo/web/yu (27.01.2018).
“Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi”. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tarama.jsp (05.02.2018).
Zehebî, Mustafa Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2005.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed b. Ömer. Dîvân-u Cârillâh Zemahşerî. şerh. Fâtıma Yûsuf el-Haymî. Beyrut: Dâr-ı sard, 2008.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf an hakâikı’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Yusuf el-Hammâdî. 4 cilt. Mısır: Mektebet-ü Mısr, ty.