İslam Düşüncesi'nde Zihni Varlık (Vucud-İ Zihni) Anlayışının Bilgi Felsefesi Bağlamında Değerlendirilmesi

Bilgi felsefesi bağlamında ele alınan zihni varlık kavramı, bilgi felsefesi ile ilgili kuramların oluşmasında ve bu kuramlar arasındaki farklılığın ortaya çıkmasında belirleyici bir rol oynamıştır. Özellikle filozoflarla kelamcılar arasındaki bilginin mahiyetine ilişkin yapılan tartışmalarda merkezi bir konumda bulunan zihni varlık kavramıyla ilgili olarak üç farklı temel görüş ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri “zihinde oluşan tasavvur, mahiyetlerin bizzat kendilerinin varlığıdır.” şeklindeki filozoflara ait “mahiyet teorisi.” Bir diğeri, bilgiyi bir tür izafet olarak kabul eden ve zihindeki suretin bilgi olmadığını söyleyerek zihni varlığı inkâr eden kelamcıların görüşü olan “izafet teorisi”. Üçüncü yaklaşım ise zihinde var olan tasavvuru “mahiyetlerin kendileri olmayıp, onların karartılarının (siluet/imge/şebeh) varlığı” şeklinde değerlendiren “şebeh teorisi” dir. Bu çalışmada adı geçen üç teori çeşitli yönleriyle incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Zihni varlık, Harici varlık, Mahiyet, İzafet, Şebeh

Evaluation of Mental Existence (Vucud-i Zihni) in the Concept of Epistemology in the Islamic Thought

The concept of mental existence taken in the context of epistemology have played a decisive role in the emergence of theories about epistemology and differences between these theories. Three different views have emerged about the concept of mental existence as a result of debates between philosophers and theologians on the nature of knowledge. One of these views is “the theory of guiddity” that belongs to philosophers who defend the idea of “representation that formes in mind is the existence of guiddity itself”. The second view is “the theory of relation” that belongs to theologians who accept knowledge as a relation and deny mental existence by saying that imagination in the mind is not knowledge. The third one is “the theory of mental similitude” that defends the idea of “imaginations in the mind are not guiddity themselves but they are the existence of shadow (silhouette/image/sebeh) of them”. In this study, these three theories will be examined from different aspects.

Keywords:

Mental existence, External existence, Quiddity, Relation, İmage/Mental similitude,

PDF

___

Ajdukıewıcz, Kazımıerz, Felsefeye Giriş, çev. Ahmet Cevizci, Say Yay., 4.bs., İstanbul, 2010
Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılâp Yay., 13. bs., İstanbul, 1998
Alper, Ömer Mahir, Aklın Hazzi İbn Kemmûne’de Bilgi Teorisi, ayışığı kitapları, İstanbul, 2004
Alper, İbn Sina, İSAM Yay., 2. bs., İstanbul, 2010
Atay, Hüseyin, “İbn Sînâ’da Varlık Delili”, Uluslar Arası İbn Sînâ Sempozyumu Bildiriler 22-24 Mayıs 2008, İstanbul, 2009
Aydınlı, Yaşar, Fârâbî, İSAM Yay., İstanbul, 2008
Bayrakdar, Mehmet, İslam Düşüncesi Yazıları, Elis Yay., Ankara, 2004
Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş, TDV Yay., Ankara, 1998
Bingöl, Abdulkuddûs, Gelenbevi’nin Mantık Anlayışı, M.E.B. Yay., İstanbul, 1993
Bolay, Süleyman Hayri, Felsefe Doktirinleri ve Terimleri Sözlüğü, Nobel Yayınları, Ankara,2013
Bolay, Felsefeye Giriş, Akçağ Yay., 1. bs., Ankara, 2004
Bozkurt, Mustafa, Fahreddin Râzî’de Bilgi Teorisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006
Cihan, A.Kamil, İbn Sina ve Gazali’de Bilgi Problemi, İnsan Yay., İstanbul, 1998
Corbin, Henry, İslam Felsefesi Tarihi, çev. Hüseyin Hatemi, İletişim Yay., İstanbul, 1994
Durusoy, Ali, İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri, İFAV Yay., 2. bs., İstanbul, 2008
Emiroğlu, İbrahim, Klasîk Mantığa Giriş, Elis Yay., Ankara 2011
Erişirgil, Mehmet Emin, Kant ve Felsefesi, İnsan Yay., İstanbul, 1997
Fârâbî, Fusûsü’l-hikem, çev. ve şerh. Ali Nerîmânî, Darul-Huda, Kum, 2001
Fârâbî, et-Ta’likât, Erbau Resâili Felsefiyye içinde thk. Cafer Âl-i Yasin, İntişarat-ı Hikmet, 1. bs. İran, 1991
Haydari, Kemal, Durus fi’l Hikmeti’l-Müte’âliye, c. I, Daru Ferakad, Kum, 2005
İbn Sina, Kitabuş-Şifâ, Metafizik I, çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul, 2004
İbrahim Mustafa, Ahmet Hasan ez-Ziyad, Hamid Abdulkair, Muhammed Ali en-Naccar, Mu’cemul Vasıt, Çağrı Yay., İstanbul, 1986
Kutluer, İlhan, İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İz Yay., 1. bs., İstanbul, 2002
Lahici, Abdurrezzak, Şevariku’l-ilham fi Şerh Tecridí’l-Kelam, c. I, Müessesetu İmam Sadık, 2. bs., Kum, 2007
Mengüşoğlu, Takiyettin, Felsefeye Giriş, Remzi Kitabevi, 11. bs., İstanbul, 2008
Molla Sadrâ, el-Hikmetü'l-müte’âliye fi'l-Esfâri'l-aklîyyeti'l-erbaa, c. I., Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi., 5. bs, Beyrut, 1999
Mutahhari, Murtaza, Durus fi’l-felsefeti’l-İslamiyye Şerhu Muvesseu li’l-Manzume, c. I, çev. Abdulcabbar Rufaî (Farsçadan Arapçaya), Matbaatu Kalem, 2. bs., Bağdat, 2008
Mutahhari, Felsefe Dersleri 1, çev.Ahmet Çelik, İnsan Yay., İstanbul, ty.,
Nasr, Seyyid Hüseyin, Leaman, Olıver, İslam Felsefesi Tarihi, c. II, çev. Şamil Öçal-H. Tuncay Başoğlu, Açılım Kitap, İstanbul, 2007
Rufâî, Abdulcebbar, Mebâdiü’l-felsefeti’l-İslamiyye, c. I. Matbaatu Kalem, Bağdat, 2007
Sühreverdî, Şihâbüddîn, İşrak Felsefesi (Hikmetü’l-İşrâk), çev. Tahir Uluç, İz Yay. İstanbul, 2009
Tabatabai, Muhammed Hüseyin, Nihayetu’l-Hikme, Müessesetü’n-Neşri’l-İslami, Kum, 1997
Toshıhıko, Izutsu, İslâm'da Varlık Düşüncesi. çev. İbrahim Kalın, İnsan Yay., İstanbul, 1995
Yezdi, Muhammed Taki Misbah Ta’likat ala Nihayeti’l Hikme, Müesssesetü fi Tarikı’l-Hak, 1.bs., Kum, 1985