İbnü’l-Arabî’nin İşârî Tefsir Anlayışının Fikrî Arka Planı

Bu makalede, ortaya koyduğu düşüncelerle Tasavvuf’un tarihî gelişim sürecine önemli etkileri bulunan Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin işârî tefsir anlayışının fikrî arka planı incelenmekte, onun Kur’ân yorumlarına ilişkin metoduna tesir eden ilkelerin tespiti amaçlanmaktadır. İbnü’l-Arabî düşüncesinde sûfînin şahsî tecrübesiyle ilişkilendirilen işârî tefsir, Kur’ân’ın bâtınî anlamlarıyla ilgili olup, teoride tekrarı mümkün olmayan yorumları içermektedir. Bu makalede İbnü’l-Arabî’nin işârî yorumlarına kaynaklık teşkil eden varlık, bilgi, insan ve Kur’ân anlayışından bir takım ilkeler tespit edilmektedir. Bu ilkeler çerçevesinde varlığı zâhir-bâtın şeklinde ayırmanın işârî tefsirin ortaya çıkışındaki en önemli ilkeyi oluşturduğu; zâhir-bâtın ilişkisinin bu yorum şeklinin niteliğini belirlediği; tecellî kavramının işârî tefsire dinamizim kattığı; İbnü’l-Arabî’nin insan ve Kur’ân konusundaki fikirlerinin hitap muhatap dengesini temin eden bir düzlemde ele alındığı; bilgi kaynakları üzerindeki düşüncelerinin varlık anlayışıyla uyumlu bir takım çıkış noktaları içerdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân-ı Kerim, İbnü’l-Arabî, İşârî Tefsir, Te’vil, Tefsir

An Intellectual Background of Muhyiddin Ibnu’l-‘Arabî’s Ishârî Exegesis

In this article, Muhyiddin Ibn al-Arabî's perception on the intellectual background of ishârî exegesis are examined, and the determination of principles of the method regarding the Quran exegesis of Ibn al-Arabi, who with the ideas he put forward had significant impacts on the historical development process of the Sufism, are aimed. Ishârî exegesis that is associated with sûfi's personal experience in the perception of Ibn al-Arabî relates to the inner meanings of Quran. Theorically, it contains interpretations that cannot be reproduced again. In this article, a number of principles have been identified from his understanding of being, knowledge, man and Quran that is the source of Ibn al-Arabi's interpretations. In frame of these principles, it is determined that the couple of zâhir and bâtın constitute the key principles that are related with the showing up of ishâri exegesis; and the relation of zâhir and bâtın with each other specifies the characteristic of this kind of exegesis; and the concept of manifestation adds dynamism to ishârî exegesis; and it is tackled Ibn al-Arabî's thoughts about man and Quran in the platform that supplies with the balance of speech and interlocutor; and his ideas about the sources of knowledge contain a number of starting points that accord with his ideas about the being.

Keywords:

Qur’an al-Karim, Ibn al-Arabi, Ishârî Exegesis, Ta’wil, Tafsir,

PDF

___

‘Afîfî, Ebû’l-‘Alâ. Tasavvuf: İslâm’da Manevi Hayat. çev. Ekrem Demirli ve Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
Akpınar, Ali. “İşârî Tefsir ve Kuşeyrî’nin Besmele Tefsiri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 3/9 (2002): 53-92.
Ali el-Kârî. el-Masnu‘ fî ma‘rifeti’l-hadîsi’l-mevdu‘. thk. Abdulfettâh Ebu Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1994.
Altıntaş, Hayrani. Tasavvuf Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, ty.
Ateş, Süleyman. Sülemî ve Tasavvufî Tefsiri. İstanbul: Sönmez Neşriyât, 1969.
Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: AÜİFY, 1974.
Ay, Mahmut. Kur’ân’ın Tasavvufî Yorumu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
Buhârî, Muhammed b. İsma‘îl. el-Câmiu’s-sahih. thk. Muhibbuddin el-Hatîb. 4 cilt. Kahire: Matbaatu’s-Selefiyye, 1403.
Câmî, ‘Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu’l-Câmî ‘alâ Fusûsi’l-Hikem. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
Cebecioğlu, Ethem. “Şemseddin-i Tebrîzî’nin Kur’ân-ı Kerim Ayetlerine Getirdiği Bazı İşârî Yorumlar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 39/1 (1999): 107-113.
Cermî, İbrahim Muhammed. Mu‘cemu ‘ulûmi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2001.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
Cevherî, İsma‘il b. Hammâd. es-Sıhah. thk. Ahmed Abdülgafur Attar. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1990.
Chittick, William. İbn ‘Arabi Heir to the Prophets. Oxford: Oneworld Publications, 2005.
Chodkiewicz, Michel. Sahilsiz Bir Umman. çev. Atilla Ataman. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2003.
Cîlî, Abdülkerim. el-İnsânu’l-kâmil fî ma‘rifeti’l-evâil ve’l-evâhir. thk. Ebu Abdurrahman Salâh b. Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
Cündioğlu, Dücane. Kur’an’ı Anlama’nın Anlamı. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. İbn Arabî’de Marifetin İfadesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
Çelik, Ahmet. “el-Âlûsî’nin Rûhu’l-Me‘ânî İsimli Eserinde İşârî Tefsir”. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: İFAV, 1998.
Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2011.
Demirli, Ekrem. İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
Demirli, Ekrem. “Kuşeyrî’den İbnü’l-Arabî’ye İşârî Yorumculuk Hakkında Bir Değerlendirme: İşârî Yorumdan Tahkîke Doğru Kur’ân-ı Kerîm Yorumculuğunun Gelişimi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 40 (2013): 121-142.
Dereli, Muhammet Vehbi. “İşârî Tefsirlerin Geçerliliği ve Problemleri Üzerine”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/34 (2011): 129-147.
Doğrul, Ömer Rıza. İslâmiyetin Geliştirdiği Tasavvuf. haz. Ali Kemal Ateş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2008.
Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Felsefetu’t-te’vîl, dirâse fî te’vîli’l-Kur’ân ‘inde Muhyiddîn İbn ‘Arabî. Beyrut: Dâru’t-tenvir, 1983.
Eren, Mehmet. Fatiha Tefsiri ve Tasavvufi Hadis Şerhçiliği -Sadreddin Konevi-. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn muratteben ‘alâ hurûfi’l-mu‘cem. thk. Abdülḥamid Hendâvî. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
Ferrân, Ahmed b. Mustafa. Tefsîru’l-İmam eş-Şâfi‘î. 3 cilt. Riyad: Dâru’t-Tedmûriyye, 2006.
Gazâlî, Ebu Hamîd Muhammed b. Muhammed. İhyâu ‘ulûmi’d-dîn. çev. Ahmed Serdaroğlu. 4 cilt. İstanbul: Bedir Yayınları, 1973.
Gazâlî, Ebu Hamîd Muhammed b. Muhammed. Mişkâtu’l-envâr. thk. İsmail Abdülaziz İzzuddin es-Seyrevân. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1986.
Gördük, Yunus Emre. Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
Gül, Halim. “Mesnevî’de Kur’ânî Referanslar ve Kur’ân Ayetlerine Getirilen İşârî Yorumlar”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
Hakîm, Su‘ad. el-Mu‘cemu’s-sûfî. Beyrut: Dâru’n-Nedra, 1981.
İbnü’l-‘Arabî, Ebû ‘Abdillâh Muhyiddîn Muhammed bin ‘Alî. Fusûsu’l-hikem. thk. Ebu’l-‘Alâ ‘Afîfî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, ty.
İbnü’l-‘Arabî, Ebû ‘Abdillâh Muhyiddîn Muhammed bin ‘Alî. el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye. 9 cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
İbnü’l-‘Arabî, Ebû ‘Abdillâh Muhyiddîn Muhammed bin ‘Alî. el-‘Abâdile. thk. Abdulkadir Ahmed Atâ. Mısır: Mektebetü’l-Kahire, 1969.
İbnü’l-‘Arabî, Ebû ‘Abdillâh Muhyiddîn Muhammed bin ‘Alî. ‘Ukletü’l-müstevfîz. thk. H. S. Nyberg. Kleinere Schriften Des Ibn Al-‘Arabî içinde, Leiden: yy., 1919, 42-99.
İbnü’l-‘Arabî, Ebû ‘Abdillâh Muhyiddîn Muhammed bin ‘Alî. “Kitâbu’l-mesâil”. Resâilu İbn Arabî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001: 303-321.
İbnü’l-‘Arabî, Ebû ‘Abdillâh Muhyiddîn Muhammed bin ‘Alî. Marifet Kitabı -Kitâbu'l-Ma‘rife-. çev. Hüseyin Şemsi Ergüneş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
İbn Teymiyye, Takiyyuddin. “Zâhir ve Bâtın İlmine Dair Bir Risâle”. çev. Mustafa Öztürk, Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 2/6 (2001): 265-302.
Kâfiyeci, Muḥammed b. Süleyman. et-Teysir fi kava‘idi ‘ilmi’t-tefsir. thk. Naṣr b. Muhammed el-Matrûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1990.
Kartal, Abdullah. İlâhî İsimler Teorisi. İstanbul: Hayy Kitap, 2009.
Kerhî, ‘Ubeydullah b. Hüseyin. er-Risâle (Usûl). Ebu Zeyd ed-Debûsî, Te’sîsu’n-nazar içinde, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1994.
Kılıç, Mahmud Erol. İbnü’l-Arabî Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sûfî Kitap, 2009.
Kuşeyrî, ‘Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risâletu’l-Kuşeyriyye. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
Lory, Pierre. Kâşânî’ye Göre Kur’an’ın Tasavvufi Tefsiri. çev. Sadık Kılıç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
Mahmud ‘Abdurrauf el-Kâsım. el-Keşf ‘an hakîkati’s-sûfiyye lievveli merratin fi’t-târîh. Beyrut: Dâru’s-Sahâbe, 1987.
Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed. Te’vilâtu ehli’s-sünne. thk. Fatıma Yusuf el-Haymî. 5 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2004.
Mevlâna, Celâleddin-i Rûmî. Fîhi Mâ Fîh. çev. Ahmed Avni Konuk. haz. Selçuk Eraydın. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
Okuyan, Mehmet. Necmuddin Dâye ve Tasavvufî Tefsiri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2001.
Özdemir, Metin. “Kelâmî İstidlâlin Problematiği”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5/2 (2001): 175-201.
Öztürk, Mustafa. Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Te’vil Geleneği. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
Öztürk, Mustafa. “Tefsirin Neliği Meselesi”. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013: 29-93.
Polat, Fethi Ahmet. “İşârî Tefsirin Kabul Şartları Çerçevesinde ‘Fîhi Mâ Fîh’te Yer Alan Kuran Yorumlarının Kritiği”. Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu. Şanlıurfa: yy., 2007: 1: 363-377.
Salih, Subhi. Kur’an İlimleri. çev. M. Said Şimşek. Konya: Hibaş Yayınları, ty.
Sülün, Murat. “Tefsir İlmi Açısından Kur’an-ı Kerim’e İşari Yaklaşımlar”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. M. Akif Koç ve İsmail Albayrak. 2 cilt. Ankara: Otto Yayınları, 2013: 205-229.
Şâfi‘î, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. 11 cilt. Mansura: Dâru’l-Vefâ, 2001.
Şâtıbî, Ebu İshâk İbrahim b. Mûsâ. el-Muvâfakât. şrh. Abdullah Draz. 4 cilt. byy.: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1975.
Şimşek, M. Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2004.
Taberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 2001.
Taftazânî, Sa‘duddîn. Şerhu’l-‘Akaid ‘alâ ‘akaidi’n-nesefiyye. (Şeyhu’l-İslâm Zekeriyya el-Ensârî, Fethu’l-İlâhi’l-Mecîd bi idâhi şerhi’l-‘akaid ‘alâ ‘akaidi’n-nesefiyye içinde). thk. Arafe Abdurrahman Ahmed. Kuveyt: Dâru’d-Diyâ, 2013.
Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘ade ve misbâhu’s-siyâde fi mevdu‘âti’l-‘ulûm. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985. Tatar, Burhanettin. “Gazâlî’de Metin-Yorum İlişkisi”. İslâmi Araştırmalar Dergisi. 13/3-4 (2000): 429-440.
Tirmizî. Sünen. thk. Beşşar Avvad. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1996.
Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV, 1991.
Uludağ, Süleyman. “İşâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001, 23: 423.
Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001. 23: 424-428.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan ‘Ali b. Ahmed. et-Tefsîru’l-basît. thk. M. b. Sâlih b. Abdullah el-Fevzân. 25 cilt. Riyad: yy., 1440.
Yeşilyurt, Temel. “Kur’ân’da Bilgi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 9/1 (2004): 1-12.
Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 cilt. Kâhire: Mektebetu Vehbe, ty.
Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. ‘Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2006.