Allah'ın Varlığı'nı Aklen Bilmeye İlişkin Mâtürîdî'nin Hudûs Delili (Hadesü’l-A’yân Delili)

Matüridi, İslam düşünce tarihinin en önemli düşünürlerinden biridir. Ebû Hanîfe geleneğinin en güçlü simasıdır ve Ehl-i Sünnet kelâmının kuruluşunda en büyük paya sahiptir. Tüm kelâmcılar gibi Mâtürîdî'nin de Allah'ın varlığını bilmeye ilişkin temel delili hudûs delili olmuştur. Kelâmcıların geliştirdiği bu delil sadece Allah'ın varlığını ispat etmeye yönelik çabanın değil; aynı zamanda kelâmcıların bir bütün olarak evreni anlama ve anlamlandırma çabasının bir ürünüdür. Bu şekilde ortaya konan evren bütün parçalarıyla birlikte; hareket, zaman ve mekân dâhil olmak üzere hâdistir, yani sonradan ve yoktan yaratılmıştır. Sonlu birimlerden oluşan evrenin bir başlangıcı ve sonu vardır. Cevher ve arazlardan oluşan evren sürekli bir değişim ve dönüşüm (oluş-bozuluş) süreci yaşamaktadır. Kısaca söylemek gerekirse kelâmcılar, evreni Allah'ın bir eseri olarak kabul etmişler ve onlar evrenin bir var edicisinin (muhdis) bulunması gerektiğini kanıtlamaya çalışmışlardır. İşte bu çalışmanın öncelikli amacı, Allah'ın varlığını ispat için Mâtürîdî'nin kullandığı hudus delilini ortaya koymaktır. Başka bir deyişle bu çalışma Mâtürîdî'nin hudûs (kozmolojik) delili bağlamında Tanrı'nın varlığı ve evrenle ilişkisi gibi meselelere dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Evren, Mâtürîdî, Allah'ın Varlığı, Hudûs Delili (Yaratma), Kozmolojik Delil

Mâtürîdî's Hudûth (Hadesü'l-A'yân) Evidence to Rationally Know the Existence of God

Mâtürîdî is one of the most important thinkers in the history of Islamic thought. He is the most powerful figure in Ebû Hanîfe School and has the biggest share in the establishment of followers of Sunnah kalam. Like All Muslim theologians (mutakallimun) Mâtürîdî's basic evidence used to know the existence of God has been hudûth evidence. This evidence which developed by mutakallimun not only endeavor to prove the existence of God; but also is a product of mutakallimun's efforts to understand and interpret the universe as a whole. The universe which was set forth via hudûth evidence with all parts; including movement, time and space, is hadith (created), that is were created from nothing and afterwards. Consisting of finite units the universe has a beginning and an end. The universe consists of essence (cevher) and attribute (araz) has lived a process of constant change and transformation (formed-disruption). To sum up; the mutakallimun accepted the universe as a work of God and they have tried to demonstrate the need for a creator (muhdis) of the universe. The primary objective of this study is to examine about argument of hudûth (creation) used by Mâtürîdî to prove the existence of God. In other words this article draws attention to the seeking concerning issues such as the existence of God and God-universe relationship in the Mâtürîdî's cosmological argument (argument of hudûth) context.

Keywords:

Universe, Mâtürîdi, The Existence of God, Argument of al-Hudûth (Creation), Cosmological Argument,

PDF

___

Acar, Rahim, "Büyük Patlama Teorisi Kelâm Kozmoloji Argümanını Destekler mi?", Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 14, 2006.

Alousi, Husam Muhieldin, The Problem of Creation in Thought: Qur’an, Hadith, Commentaries and Kalâm, The National Printing, Cambridge, 1965.

Beyâzîzâde Ahmed Efendi, İşârâtü’l-merâm min İbârâti’l-İmâm, nşr. Yûsuf Abdürrrezzâk, Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1368/1949.

Beyazîzâde Ahmed Efendi, Usûlü’l-Münîfe li’l-İmam Ebî Hanîfe, nşr. ve çev. İlyas Çelebi, İstanbul, 1996/1416

Brockelmann, Carl, History of the İslamic Peoples, London, 1952.

Ceric, Mustafa, Roots of Synthetic Theology in İslâm: A Study of the Theology of Abû Mansûr al-Mâtürîdî, Internatıonal Instıtute of İslamic Thought and Civilization, Kuala Lumpur, 1995.

Craig, William Lane, Reasonable Faith: Christian Truth and Apologetics, Third Edition, Printed in the United States of America, 2008.

Craig, William Lane, The Kalâm Cosmological Argument, Wipf and Stock Publishers, Broadway, 2000.

Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf, et-Ta’rifât, Mektebetü Lübnan, Beyrut, 1985.

Ebû Rîde, Min Şüyûhi’l-Mu'tezile İbrâhîm b. Seyyâr en-Nazzâm, Kahire 1989.

Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail b. İshak, el-Luma‘ fi’r-red alâ ehli’z-zeyg ve’l-bida‘, (nşr. Richard J. McCarth), Beyrut, 1953.

Firuzabadi, Ebü't-Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed, Kamus Tercümesi: el-Okyanusu’l-basit fi tercemeti’l-kamusi’l-muhit, "hds", çev. Mütercim Asım Efendi, Matbaa-i Bahriye, İstanbul, 1304.

Gazzâlî, Ebû Hâmid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, el-İktisad fi’l-İ’tikad, Beyrut, 1983.

Gazzâlî, İhyâü ‘Ulûmi’d-Dîn, Müessesetü'l-Halebi, Kahire, 1967.

Hawking, Stephen, A Brief History of Time from The Big Bang to Black Holes, introduction by Carl Sagan, illustrations by Ron Miller, Bantam Books, New York, 1988.

Hawking, Stephen, Ceviz Kabuğundaki Evren, çev. Kelam Çömlekçi, Alfa Basım Yayın Dağıtım, İstanbul, 2002.

Hayyât, el-İntisâr ve’r-Redd alâ İbni’r-Râvendî el-Mülhid, 2. bs., Mektebetü ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Kitâb, Beyrut, 1993.

İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânü’l-Arab, “hds”, Dâru Sadır, Beyrut, ty.

İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubi, el-Keşf ‘an Menâhici’l-Edille, nşr. Mustafa Abdülcevâd İmrân, Kahire, 1388/1968.

İbn Sînâ, Ebû Ali Avicenna Hüseyin b. Abdullah b. Ali Belhi, el-İşârât ve’t-tenbîhât maa şerhi Nasirüddin et-Tusi, thk. Süleyman Dünya, 2. bs., Müessesetü'n-Numan, Beyrut, 1993/1413.

İbn Sivâr el-Bağdâdî, Makâle fî enne Delîle Yahyâ en-Nahvî 'alâ Hadesi’l-'Âlemevlâbi'l-Kabûl min Delîli'l-Mütekellimîn Aslen (Abdurrahman Bedevî, el-Eflâtûniyyetü'l-muhdese ‘inde’l-‘Arab içinde), Kahire, 1977.

İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Kitâbü'n-Nübüvvât, Beyrut, 1405/1985.

İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk, el-Fihrist, thk. M. Rıza Teceddüd, Beyrut, 1967.

Kâdî Abdülcebbar, Şerhü'l-usuli'l-hamse, talik Abdülkerim Osman, Ahmed Ebû Haşim, 2. bs., Mektebetu Vehbe, Kahire, 1988.

Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, çev. Norman Kemp Smith, London, 1990.

Kant, Immanuel, Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena, çev. Ioanna Kuçuradi, Yusuf Örnek, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1983

Keskin, Halife, İslâm Düşüncesinde Allah Âlem İlişkisi, Beyan Yayınları, İstanbul, 1996.

Kılavuz, Ulvi Murat, Kelâmda Kozmolojik Delil, İz Yay., İstanbul, 2009.

Mağribî, Ali Abdülfettah, İmamü Ehli’s-Sünne ve’l-Cemaa Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Ârâühü’l-Kelâmiyye, Mektebetü Vehbe, Kahire, 1985.

Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, Ahsenü’t-Tekâsim fî Ma’rifeti’l-Ekâlîm, thk. M. J. De Goeje, E. J. Brill, Leiden, 1906.

Makdisî, Mutahhar b. Tâhir, el-Bed‘ ve’t-Târih, Bağdat, 1899-1919.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, Kitâbü’t-Tevhîd, nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2003.

Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, çev. Bekir Topaloğlu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2002.

Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd, nşr. Fethullah Huleyf, Dârü’l-Maşrık, Beyrut, 1970.

Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd, thk. Fethullah Huleyf, 2. bs., Dârü'l-Maşrık, Beyrut, 1982.

Mâtürîdî, Te’vilâtü’l-Kur’ân, İlmî kontrol: Bekir Topaloğlu, Mizan Yayınevi, İstanbul, 2006-2007.

Mâtürîdî, Te’vilatu Ehli’s-sünne, thk. Fatma Yusuf Heymi, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2004/1425.

Nesefî, Ebü'l-Muin Meymun b. Muhammed b. Muhammed el-Hanefi, Tebsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, nşr. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara, 2003-2004.

Ross, W. David, Aristoteles, çev. Ahmet Arslan, İhsan Oktay, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2002.

Şehristânî, Nihâyetü’l-İkdâm fî İlmi'l-Kelam, thk. Alfred Guillaume, London, 1934.

Taslaman, Caner, BigBang ve Tanrı, İstanbul Yayınevi, İstanbul, 2003.

Taslaman, Caner, “Tanrı-Evren İlişkisi ve Mûcize Sorunu Açısından Determinizm, İndeterminizm ve Kuantum Teorisi”, MÜİFD, sayı: 31, 2006, 166.

Topaloğlu, Bekir, İslâm Kelâmcıları ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı, İsbât-i Vâcib, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1987.

Topaloğlu, “Hudûs”, DİA, İstanbul, 1998.

Topaloğlu, “Mâtürîdî”, DİA, Ankara, 2003.

Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1991.

Yeprem, M. Saim, Mâtürîdî’nin Akîde Risâlesi ve Şerhi, MÜİFV Yay., İstanbul, 2000.

Yavuz, Yusuf Şevki, “Araz”, DİA, İstanbul, 1991.

Yavuz, “Heyûlâ”, DİA, İstanbul, 1998.

Yazıcıoğlu, Musatafa Sait, “Mâturîdî Kelâm Ekolü’nün İki Büyük Siması: Ebû Mansûr Mâturîdî ve Ebu’l-Mu’in Nesefî”, AÜİFD, c. 27, sayı: 1, 1985.

Zebîdî, Tâcu’l-Arûs, “A’raz”, thk. İbrâhim Terzi, Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, Beyrut, 1975.

Zeller, Edward, Grek Felsefesi Tarihi, çev. Ahmet Aydoğan, İstanbul, 2001.

Zühdî Cârullah, el-Mu'tezile, Müessesetü'l-Arabiyye li'd-Dirâsa ve'n-Neşr, Amman, 1990.