SİMBİYOTİK BİR İLİŞKİ: KÜLTÜREL BİR ALAN OLARAK MEKÂN VE MÜZİK*

Her fenomenin bir varlık alanı vardır ve hiçbir kültürel fenomen, doğasının gereği bu varlık alanının dışında tam olarak anlaşılamaz. Dolayısıyla bir kültürel fenomeni anlamlandırabilmek için diğer bağlamsallıklar gibi onun üretildiği, icra edildiği/sunulduğu ve tüketildiği bağlam olarak varlık alanı dikkate alınması gereken önemli bir dinamiktir. Varlık alanını karşılayan uzam, uzay, yer ve alan gibi birden fazla sözcük mevcuttur. Ancak bu makalede, içindeki ilişkiselliği, somut unsurlarının yanı sıra soyut unsurlarının oluşturduğu atmosferi, bu atmosferin yarattığı duygulanımı ve bu bütünlüğü nitelemesi bakımdan mekân sözcüğü diğer sözcüklere tercih edilmiştir. Mekân, içinde etkileşimsel bir ilişki ağı olan şeyler bütünlüğüne işaret eder. Bu etkileşimsel ilişki ağının temel nesnesi insandır. Yani, bir varlık alanı olarak mekân, insan ile arasındaki karşılıklı ilişkinin bir sonucu olarak oluşur. Dolayısıyla bu makalede insan mutlak pasif ya da mutlak aktif olarak değerlendirilmez. Buna bağlı olarak, ne fiziksel, kültürel çevrenin insan üretimlerini kontrol edip, biçimlendirdiği yaklaşım olan çevresel determinizim (environmental determinism); ne de çevredeki koşulların alternatifli olanaklarının içinden tercihini kullanan aktif bir insan yaklaşımı olan “olanakçılık” (possibilism) gibi tek yönlü ve katı yaklaşımlar tercih edilmiş; bunun yerine karşılıklı ilişkiselliği odağına alan “olabilircilik” (probabilism) makalenin temel yaklaşımı olarak benimsenmiştir. Müzikler ile mekânlar arasında sıkı ve vazgeçilmez bir ilişki vardır. Bu makalede bu ilişkinin niteliği; “iki unsurun var olabilmesi için birbirlerine olan yaşamsal bağımlılığı” anlamına gelen “simbiyotik” kavramıyla tanımlanmıştır. Dolayısıyla makalenin hipotezi, müzik ve mekân arasında simbiyotik bir ilişkinin olduğu şeklindedir. Makalede, müzik ile mekân ilişkisi hakkında genel bir çerçeve çizilmekle birlikte daha çok bu ilişkinin Türk müzik kültürü içindeki etkisine ve çeşitliliğine yönelinmiş; bu çeşitliliği niteleyen tür kavramının mekân temelinde nasıl belirginleştiği, var olan yazılı ve sözlü literatür ışığında ortaya konmaya çalışılmıştır.

A SYMBIOTIC RELATIONSHIP: SPACE AS A CULTURAL FIELD AND MUSIC

Every phenomenon has a field of existence, and due to its nature, no cultural phenomenon could be completely comprehended outside this field of existence. Therefore, in order to be able to make sense of a cultural phenomenon, as in other contextualities, its field of existence as the context where it is produced, executed/presented and consumed is an important dynamic that needs to be considered. There are multiple words corresponding to field of existence such as location, space, place and area. However, in this article, the word space has been preferred over others as it qualifies the relationality within itself, the atmosphere of it formed by abstract and tangible elements and the affectivity and integrity created by this atmosphere. Space as a field of existence, forms as a result of its bilateral relationship with the person. Therefore, in this article, the person cannot be deemed absolutely passive or absolutely active. In connection to this, this article did not prefer one-dimensional and strict approaches such as environmental determinism where the physical and cultural environment controls and shapes human production or possibilism which is an active human approach that uses a preference among alternate opportunities of the conditions in the environment; instead, “probabilism”, which focuses on bilateral relationality, was adopted as the main approach of the article. There is a close and indispensable relationship between music pieces and spaces. In this article, the quality of this relationship is defined with the concept of “symbiotic”, which means “vital connection between two elements for mutual existence”. Therefore, the hypothesis of this article is that there is a symbiotic relationship between music and space. While the article draws a general framework in the relationship between music and space, it rather turns towards its effect and diversity in the Turkish music culture, and it is aimed to reveal how the concept of genre which qualifies this diversity becomes noticeable on the basis of space in the light of the written and verbal literature.

PDF

___

Akçura, Gökhan (2019), İstanbul Şarkıları Şehrin Müzikli Tarihinde Kazı Çalışmaları (İstanbul: Oğlak Yayıncılık ve Reklamcılık Ltd. Şti.).
Akdoğu, Onur (1996), Türk Müziğinde Türler ve Biçimler (İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi).
Akgül, Özgür (2011), “Romanlar Sahnede: Bir Dönüşüm Öyküsü”, Aytar, Volkan ve Kübra Parmaksızoğlu (Der.), İstanbul'da Eğlence (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 137-146.
Aksoy, Bülent (2008), Geçmişin Mirasına Bakışlar (İstanbul: Pan Yayıncılık). Appadurai, Arjun (2005), Modernity at Large: Cultural Dimensions of Globalization (Minneapolis London: University of Minnesota Press).
Arı, Yılmaz (2017), “Çevresel Determinizmden Politik Ekolojiye: Son 100 Yılda Dünya'da ve Türkiye'de İnsan-Çevre Coğrafyasındaki Yaklaşımlar”, Doğu Coğrafya Dergisi, 22 (37): 1-34.
Aslan, Uğur ve İbrahim Y. Yükselsin (2015), “Protestan Ritüellerinde Popüler Müzik Pratiği: İzmir Çağdaş Tapınma Scene”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (40): 876-888.
Auge, Marc ve Jean-Paul Colleyn (2014), Antropoloji (Ankara: Dost Kültür Kitaplığı).
Ayas, Güneş (2014), Musiki İnkılabı'nın Sosyolojisi Klasik Türk Müziği Geleneğinde Süreklilik ve Değişim (İstanbul: Doğu Kitabevi).
Ayas, Güneş (2015), Müzik Sosyolojisi (İstanbul: Doğu Kitabevi).
Ayas, Güneş (2018), Müziği Boğan Gürültü (İstanbul: İthaki Yayınları).
Balkaya, Adem (2013), “Mekân Poetikası Bağlamında Âşık Kahvehaneleri ve Âşık Üzerinde Kimi Fonksiyonları”, Turkish Studies, 8 (1): 881-889.
Bates, Daniel G. (2018), 21 Yüzyılda Kültürel Antropoloji İnsanın Doğadaki Yeri (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları) (Çev. Suavi Aydın).
Becker, Howard S. (2013), Sanat Dünyaları (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Evren Yılmaz).
Behar, Cem (2001), “Musiki Coğrafyası”, Zaman Gazetesi (22.05).
Behar, Cem (2002), “Kentin Sesi”, Zaman Gazetesi (06.02).
Behar, Cem (2003), Aşk Olmayınca Meşk Olmaz Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
Behar, Cem (2015), Osmanlı/Türk Musikisinin Kısa Tarihi (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
Behar, Cem (2020), Orada Bir Musiki Var Uzakta (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
Beken, Münir Nurettin (2003), “Aesthetics and Artistic Criticism at the Turkish Gazino”, http://www.umbc.edu/MA/index/number8/gazino/bek_00.htm (07.08. 2020).
Beken, Münir Nurettin (2011), “İstanbul Müzik Piyasası ve Gazinolar”, Aytar, Volkan ve Kübra Parmaksızoğlu (Der.), İstanbul'da Eğlence (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 85-94.
Benlioğlu, Selman (2018), Saray ve Mûsikî III. Selim ve II. Mahmud Dönemlerinde Mûsikînin Himayesi (İstanbul: Dergâh Yayınları).
Berendt, Joachim E. (2003), Caz Kitabı (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Neşe Ozan)
Beşiroğlu, Şehvar Ş. (2011), “Osmanlı'da Eğlence Aktörleri: Çengiler, Köçekler, Tavşanlar”, Aytar, Volkan ve Kübra Parmaksızoğlu (Der.), İstanbul'da Eğlence (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 45-54.
Bilgin, Nuri (2013), Tarih ve Kolektif Bellek (İstanbul: Bağlam Yayıncılık).
Burke, Peter (1996), Yeniçağ Başında Avrupa Halk Kültürü (Ankara: İmge Kitabevi) (Çev. Göktuğ Aksan).
Burke, Peter (2011), Kültürel Melezlik (İstanbul: Asur Yayınları) (Çev. Mustafa Topal).
Connell, John ve Chris Gibson (2001), Sond Tracks Popular Music Identity and Place (London & New York: Routledge).
Cook, Nicholas (1999), Müziğin ABC’si (İstanbul: Kabalcı Yayınevi) (Çev. Turan Doğan).
Çerezcioğlu, Aykut (2011), Küreselleşme Bağlamında Extreme Metal Scene: İzmir Metal Atmosferi (İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Çevikoğlu, Timuçin (2017), Bir Hayalin Peşinde Klasik Türk Müziği (İstanbul: Küresel Kitap).
Değirmenci, Koray (2009), “Dünya Müziği (world music) Söylemlerinde Romanlık ve Roman Müzik İcrası: Selim Sesler ve Hüsnü Şenlendirici Örneği”, Toplum ve Bilim, 114: 159-187
Diamond, Jared (2004), Tüfek Mikrop ve Çelik (Ankara: Tübitak) (Çev. Ülker İnce).
Diamond, Jared (2006), Çöküş (İstanbul: Timaş Yayınları) (Çev. Elif Kıral). Dönmez, Banu Mustan (2019), Etnomüzikolojinin Temel Kavramları (İstanbul: Bağlam Yayıncılık).
Durgun, Şenol (2015), Türkiye'de Devletçi Gelenek ve Müzik (Ankara: A Kitap).
Duygulu, Melih (2018), Türkiye'nin Halk Müziği Makamları (İstanbul: Pan Yayıncılık).
Emiroğlu, Kudret ve Suavi Aydın (2003), Antropoloji Sözlüğü (Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları).
Erol, Ayhan (2009), Müzik Üzerine Düşünmek (İstanbul: Bağlam Yayınları).
Erol, Ayhan (2018), İslam, Alevilik ve Müzik (İstanbul: Bağlam Yayınları).
Ersoy, İlhan (2017), “Müzikte Tür Kavramı: Müzik Türleri Sınıflandırmasında Yeni Bir Model Önerisi”, Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 11: 1-16.
Ersoy, İlhan (2018), “Türk Sanat Müzikleri ve Türk Halk Müzikleri Dikotomisinde Önemli Bir Dinamik: Toplumsal Katmanlar”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7: 639-652.
Ersoy, İlhan (2019), “Müzik Türleri Sınıflandırmasında Model Uygulaması: Bir Müzik Türü Olarak Semah”, Eurasian Journal of Music and Dance, 14: 32-62.
Finkelstein, Sidney (1996), Müzik Neyi Anlatır (İstanbul: Kaynak Yayınları) (Çev. M. Halim Spatar).
Giddens, Anthony (2010), Modernite ve Bireysel Kimlik: Geç Modern Çağda Benlik ve Toplum (İstanbul: Say Yayınları) (Çev. Ümit Tatlıcan).
Gündüz, Ahmet ve Songül Karahasanoğlu (2020), “Küresel-Küyerel Bir Çalgı: Elektro Bağlama”, İdil, 69: 875-885.
Günlü, Alkan (2013), Mekân-Müzik İlişkisi Bağlamında İzmir'de Sokak Müziği (İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, GSE, Müzik Bilimleri Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Güntekin, Mehmet (2012), Nevzat Atlığ'ın Tanıklığında (İstanbul: 21. Asır Yayınevi). Harvey, David (2014), Postmodernliğin Durumu (İstanbul: Metis Yayıncılık) (Çev. Sungur Savran).
Işık, Caner ve Nuran Erol (2002), Arabeskin Anlam Dünyası Müslüm Gürses Örneği (İstanbul: Bağlam Yayıncılık).
Işın, Ekrem (1995), İstanbul'da Gündelik Hayat (İstanbul: İletişim Yayınları).
İnançer, Ömer Tuğrul (2015), “Tasavvuf ve Müzik”, Eker, Yasin ve Ahmet Sadık Hıdır (Der.), Müzik Söyleşileri (İstanbul: Kapı Yayınları): 133-15.
Karaca, Nesrin Tağızade (2005), Ahmet Hamdi Tanpınar ve Musiki (Ankara: Hece Yayınları).
Kayhan, Aslı (2010), “Kentte Taşra ya da Kentin Taşrası Tartışmasına Müzik Mekânından Bakmak”, Akbal Süalp, Z. Tül ve Aslı Güneş (Der.), Taşrada Var Bir Zaman (Ankara: Çitlembik Yayınları): 143-165.
Korkmaz, Harun (2018), Mûsikî'nin Diyârbekri: Klasik Türk Mûsikîsinde Diyarbekirli Bestekârlar (Erzurum: Kayapınar Belediyesi Kültür Yayınları).
Korkmaz, Ramazan (2007), “Romanda Mekânın Poetiği”, Külahlıoğlu İslam, Ayşenur ve Süer Eker (Der.), Edebiyat ve Dil Yazıları - Mustafa İsen'e Armağan (Ankara: Grafiker Yayıncılık).
Küçükebe, Hande D (2017), “Mekân Müzik ve Kimlik İlişkisi Ekseninde Çamdibi Müzisyen Kıraathanesi ve 'Arefe Çalgısı' Uygulaması”, Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 11: 93-110.
Lefebvre, Henri (2014), Mekânın Üretimi (İstanbul: Sel Yayıncılık) (Çev. Işık Ergüden).
Levitin, Daniel J. (2015), Müziğin Etkisindeki Beyin (İstanbul: Pegasus Yayıncılık) (Çev. Sinan Çulhaoğlu).
Leyshon, Andrew, David Matless ve George Revill (1995), The Place of Music (New York & London: The Guilford Press).
Lund, Corlenia ve Holger Lund (2015), “Style and Society İstanbul's Music Scene in the 1960s and 1970s: Musical Hybridism the Gazino and Social Tolerance”, Helms, Dietrich ve Thomas Phleps (Der.), Speaking in Tounges (Bielefeld: Transcript): 177-198.
Mert, Ceren (2011), “İstanbul'un Küresel Akışları İçerisindeki Dijital Sesleri ve Mekânları”, Aytar, Volkan ve Kübra Parmaksızoğlu (Der.), İstanbul'da Eğlence (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 179-186.
Nettl, Bruno ve Philip V. Bohlman (1991), Comparative Musicology and Anthropology of Music (Chicago ve London: Chicago University Press)
Oğuz, Öcal (2007), “Folklor ve Kültürel Mekân”, Milli Folklor, 76: 30-32.
Oransay, Gültekin (1976), Müzik Tarihi (Ankara: Yaykur Açık Yükseköğretim Dairesi).
Öğütle, Vefa Saygın ve Hüseyin Etil (2012), “Bir Geçiş Döneminde Müziğin Kalp Çarpıntıları”, Doğu Batı, 62: 91-114.
Özdemir, Erdem (2016), “Sosyo-Kültürel Bir Müzik İcra Ortamı Olarak Âşık Kahvehaneleri ve Bursa Âşıklar Kahvesi”, Rast Müzikoloji, 1: 1153-1165.
Satır, Ömer Can (2016), “Müzikolojide İki Yeni Kavram: Scene ve Yerel Sound”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 239-256.
Schafer, R Murray (1993), The Soundscape: Our Sonic Environment and the Tuning of the World (New York: Destiny Books Rochester Vermont).
Seferis, Yorgo (2000), “Önsöz” Igor Stravinsky Altı Derste Müziğin Poetikası (İstanbul: Pan Yayıncılık) (Çev. Cem Taylan): 7-11.
Shiner, Larry (2017), Sanatın İcadı (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. İsmail Türkmen).
Shuker, Roy (2005), Populer Music: The Key Concept (London: Routledge).
Smith, Susan J. (1994), “Soundscape”, The Royal Geographical Society, (3): 232-240.
Stokes, Martin (1998a), “Fındıklar ve Sazlar: Bir Doğu Karadeniz Vadisindeki Kültürel Değişime İlişkin Gözlemler” (Çev. Mine Koçak), Dans Müzik Kültür – Folklora Doğru Çeviri Araştırma Dergisi, 63: 149-164.
Stokes, Martin (1998b), “Etnisite, Kimlik ve Müzik” (Çev. Altuğ Yılmaz), Dans Müzik Kültür – Folklora Doğru Çeviri Araştırma Dergisi, 63: 123-149.
Stokes, Martin (2012), Aşk Cumhuriyeti Türk Popüler Müziğinde Kültürel Mahrem (İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları) (Çev. Hira Doğrul).
Tanrıkorur, Cinuçen (2011), Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi (İstanbul: Dergâh Yayınları).
Turan, Deren (2011), Mekân-Müzik İlişkisi Açısından Türkiye'de Taverna (İzmir: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Müzik Bilimleri Anabilim Dalı).
Tümertekin, Erol ve Nazmiye Özgüç (2019), Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân (İstanbul: Çantay Kitabevi).
Ufki, Ali (2002), Topkapı Sarayında Yaşam (Çev. A. Berktay) (İstanbul: Kitap Yayınları).
Washabaugh, William (2006), Flamenko, Tutku, Politika ve Popüler Kültür (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
Yöndemli, Fuat (2004), Mevlevilikte Sema Eğitimi (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları).
Yönetken, Halil Bedi (2006), Derleme Notları I. Kitap (Ankara: Sun Yayınevi Yayınları).