DEDE KORKUT HİKÂYELERİ’NDE ARKETİPSEL BİR SEMBOL OLARAK KADIN

Mitler, mitoslar ve halk edebiyatı ürünleri; insanlığın ortak tecrübelerle oluşturduğu ilk örnek/köken olan arketipsel sembollerin zengin örneklerini oluşturur. Her milletin anlatılarında vücut bulan ortak duygu ve düşünceler, evrensellik kazanarak ilk kökene/örneğe ulaştıran arketipsel sembollere dönüşür. Milletlerin, farklı zaman ve coğrafyalarda ürettiği kültürel bellek, arketiplerle evrensel bir imaj halinde insanlığın ortak hafızasına dönüşür. İnsanın/insanoğlunun ortak kültürel mirası arketipler, insanı merkeze alan felsefe, psikoloji ve edebiyatın ortak konusudur. İnsan eylemlerinin çözümlemesinde edebiyat, psikoloji ve felsefe bilimleri ortak biçimde edebi metin, tören vb. kaynakları inceler. Türk milletinin destansı hayatını her bakımdan şifreleyen Dede Korkut Hikâyeleri, kadını göçebe hayatın içinde etkin bir birey olarak tasvir eder. Kadın kahramanlar, hikâyelerde erkek kahramanlar kadar önemli, onlarla aynı özelliklere sahip güzellikleri ve erdemleriyle ön plana çıkan karakterlerdir. Dede Korkut Hikâyelerinde kadın kahramanların fonksiyonları; sorunu çözme ve erkek kahramanı tamamlayan bir kompozisyona sahiptir. Bu çalışmada, Türk kültürünün ortak bilinçdışı malzemesini ihtiva eden Dede Korkut Hikâyelerinde kadına bakış değerlendirilmiştir. Çalışmanın temelinde arketipsel semboller açısından kadın kahramanların özellikleri ele alınmış ve Türk kadınının hikâyelerdeki etkin fonksiyonunun arketipsel formları ve tezahürleri irdelenmiştir. Hikâyelerdeki arketipsel sembollerin kadın kahramanlar aracılığıyla oluşan izlek ve tezahürleri metinlerden örnekler verilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca Dede Korkut Hikâyelerinde kadına verilen değerin arketipsel sembolizm açısından çözümlemesinin Türk kültüründeki izleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Dede Korkut Hikâyeleri, kadın, arketipsel sembol, kültür

PDF

___

Kaynakça Ateş, Mehmet (2001); Mitolojiler Ve Semboller/Anatanrıça Ve Doğurganlık Sembolleri, Aksiseda Matbaası, İstanbul. Bachelard, Gaston (2006); Su Ve Düşler/Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme (Çev. Olcay Kunal), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Bayat, Fuzuli (2006); “Türk Mitolojisinde Dağ Kültü”, Folklor/Edebiyat, C.12, S.46, s.47-60. Campbell, Joseph (2000); Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çev. Sabri Gürses), Kabalcı Yayınevi, İstanbul. Cebeci, Dilaver (1993); Tanzimat Ve Türk Ailesi, Ötüken Yayınları, İstanbul. Çoruhlu, Yaşar (2000); Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. Elıade, Mircea (2001); Mitlerin Özellikleri (Çev. Sema Rifat), Om Yayınevi, İstanbul. Ergin, Muharrem (1964); Dede Korkut Kitabı, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara. Ergin, Muharrem (1992); Orhun Âbideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul. Ergun, Pervin (2004); Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara. Freud, Sigmund (1998); Cinsellik Üzerine (Çev. Selçuk Budak), Öteki Matbaası, Ankara. Fromm, Erich (1995); Sevme Sanatı, (Çev. Yurdanur Salman), Payel Yayınevi, İstanbul. Gökeri, A.İ (1979); Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz Ve Türk Edebiyatı’nda Bazı Romans Ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması, (Ankara Üniversitesi, DTCF, Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara. Gökyay, Orhan Şaik (2007); Dedem Korkut’un Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara. Graber, Gustav Hans (1996); Kadın Psikolojisi (Çev. Kamuran Şidal), Cem Yayınevi, İstanbul. Jung, C. Gustav (1991); Analitik Psikoloji Ve C. G. Jung (Çev. Ender Gürol), Cem Yayınları, İstanbul. Jung, C. Gustav (2001); Dört Arketip (Çev. Zehra Aksu Yılmazer), Metis Yayınları, İstanbul. Kaplan, Mehmet (1999); Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar C.1, Dergah Yayınları, İstanbul. Karabaş, Seyfi (1996); Dede Korkut’ta Renkler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Kısa, Cihad (2005); Carl Gustov Jung’da Din Ve Bireyleşme Süreci, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir. Küçük, Salim (2004); “Türkçe’nin Yazılı Eserlerinde Kadın ve Kadın İçin Kullanılan Sıfatlar”, Kadın Çalışmalarında Disiplinlerarası Buluşma Sempozyum Bildiri Metinleri C.1, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, İstanbul, s. 201-209 Özcan, Tarık (2003); “Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi”, Milli Folklor, Yıl: 15, S. 57, C. 8, S. 76-81. Saydam, M. Bilgin (1997); Deli Dumrul’un Bilinci, Metis Yayınları, İstanbul. Şahin, Veysel (2009); “Dede Korkut Hikâyelerinde İyilik Kültürü”, 1. Ulusal İyilik Sempozyumu, 20-21 Haziran, Elazığ, S. 294-302. Şenocak, Ebru (2007); İronik Yaşamda Sonsuza Yürüyen Kahraman/Nasreddin Hoca, Hollanda/Rotterdam Mozaik Kültür Sanat Vakfı (Mozaik Cultuur en Kunststichting) Yayınları, Konya. Şenocak, Ebru (2015); "Dede Korkut Hikâyelerinde Yüce Ana'dan Korkunç Ana'ya, Umay Ana'dan Kara Umay'a/Karay May'a", Çağdaş Folklor: Problemler, Perspektifler, (Düzenleyen: Nuride Muhtarzade), Azerbaycan Milli İlimler Akademiyası, Folklor Enstitüsü Yayınları, Baku, S. 85-103. Şimşek Esma-Ebru Şenocak (2009); “İbn Sina Hikâyelerinin Arketipsel Tahlili”, Milli Folklor, Yıl: 21, S. 82, C. 10, S.110-121. Şimşek, Esma (2000); “Türk Masallarında Kadının Yeri”, 8. Uluslarası Türk Halk Edebiyatı Semineri, 7-9 Mayıs, Eskişehir. , S.249-258 Şimşek, Esma (2009); “Halk Anlatılarında Cinsiyet Ayrımı Ötesinde İnsan Anlayışı Kadın Ve Erkeğin Yeri”, Muradiye, Sayı 19, S. 62-71. Turchet, Phılıppe (2005); Bedenin İnce Dili/Sinergoloji, (Çev. Yeşim Ongan Akyüz- Simla Ongan Kocaoğlu), Sistem Yayıncılık, İstanbul. Türköne, Mualla (1995); Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü, Ark Yayınevi, Ankara.
Referans 1 : Prof. Dr. Esma ŞİMŞEK
Referans 2 : Prof. Dr. Ayşe YÜCEL ÇETİN
Referans 3 : Yard. Doç. Dr. Ebru ŞENOCAK